آیا اگر بی‌گناهی متهم ثابت شود او می‌تواند خسارت دریافت کند؟

به موضوع جبران خسارت از متهمان بی گناه در این پژوهش می پردازیم. منظور این است اگر بی گناهی متهم ثابت شد ، متهم چگونه می تواند نسبت به دریافت خسارت ضرر مادی و معنوی اقدام نماید.

ممکن است بعد از مدت طولانی از بازداشت متهم ،قاضی متوجه بی گناهی متهم شود حال فرض کنید یک فرد بی گناه حتی اگر چندین ساعت در زندان باشد و در این ساعات ،کار و زندگی خود را رها کند قطعا از لحاظ مادی متحمل ضرر می گردد فلذا قانونگذار شرایطی را پیش بینی نموده است که اگر احراز شود که متهم یا محکوم بی گناه بوده است بتواند خسارات بازداشت بودن خود را دریافت کند. در این مقاله بهچنین مواردی خواهیم پرداخت. 

مستند قانونی دریافت خسارت توسط متهم بی گناه

 ماده ۲۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری ماده قانونی این بحث می‌باشد که بیان نموده اگر بی‌گناهی متهم ثابت شود او می‌تواند خسارت ایامی را که او در بازداشت بوده است از دولت بگیرد .

خسارت متهم  بیگناه از چه شخصی باید اخذ گردد؟

 مطابق ماده 255  قانون آیین دادرسی کیفری ، خسارت را متهم باید از دولت دریافت نماید همانطور که اگر وجه الکفاله یا وجه الوثیقه یا وجه التزام ضبط می‌شد باید به حساب دولت واریز می‌شد پس حال که خسارت به متهم محرز باشد باید جبران آن توسط دولت صورت بگیرد.

دریافت خسارت متهم بی گناه در صورتی که متهم در دادسرا و دادگاه بازداشت باشد؟

 فرقی نمی‌کند که متهم در دادسرا در بازداشت بماند یا به علت پرونده‌ای که در دادگاه است و حتی قرار بازداشت موقت یا قرارهایی که منتهی به بازداشت متهم شده‌اند هم قابلیت این را دارند اگر اثبات شود متهم گناهی نداشته است او می‌تواند از دولت خسارت خود را دریافت نماید البته این حق شامل افرادی که تحت نظر هم قرار گرفته‌اند می‌شود زیرا مهم محصور بودن و در حبس بودن است و مکان آن اهمیتی ندارد که دادسرا باشد یا دادگاه و یا کلانتری.

در چه مواردی متهم بیگناه می‌تواند تقاضای صدور حکم بر جبران خسارت نماید؟

باید بدانید زمانی که حکم صادره منع تعقیب باشد که در دادسرا صادر شده یا حکم برائت باشد که در دادگاه صادر شده در این صورت متهم می‌تواند تقاضا کند که خسارت به او پرداخت شود پس اگر قراری که در دادسرا صادر می شود قرار موقوفی تعقیب باشد متهم حق تقاضای خسارت نخواهد داشت مثلاً فرض نمایید به دلیل فوت متهم یا جنون او در حین جرم حکمی که داده می‌شود حکم موقوفی تعقیب باشد در این صورت انصاف نیست که خانواده متهم بتوانند از خانواده مقتول یا خانواده فردی که مورد آسیب قرار گرفته یا خود اون فرد تقاضای خسارت نمایند یا از دولت بخواهند که خدمت آن ها را جبران نماید چرا که در مواقعی که قرارتوقیف صادر می‌شود قاضی وارد ماهیت دعوا نمی‌شود که ببیند جرم توسط متهم انجام شده است یا خیر. بلکه در قرار منع تعقیب است که به صورت کلی فقانون ،پیگیری این متهم را ممنوع می‌کند پس در خصوص صدور قرار منع تعقیب و برائت صرفاً می‌توان متهم را مستحق برای گرفتن خسارت دانست.

قطعی شدن حکم یا قرار شرط مطالب خسارت متهم بی گناه

نکته بسیار مهم در خصوص ماده ۲۵۷ قانون آیین دادرسی کیفری می‌باشد که بیان می‌دارد حتماً باید حکمی که از دادگاه صادر شده یا قراری که از دادگاه دادسرا صادر شده است قطعی شده باشد تا قبل از آن نمی‌توان مطالبه خسارت نمود اگر ثابت شود که بازداشت بر اثر خصومت مامورین قضایی با متهم بوده یعنی بر اساس اعلام مغرضانه جرم و یا این که اثبات شود افرادی شهادت کذب داده‌اند و شهادت کذب آن ها ثابت شود همچنین در صورتی که اثبات شود مقام قضایی تقصیری در این خصوص داشته است دولت موظف می‌باشد که حتماً جبران خسارت نماید و سپس به فردی که موجب بازداشت غیرقانونی متهم شده رجوع می‌نماید حال می‌توان فرد شاهد دروغین باشد یا اعلام کننده جرم مغرضانه به صورت مغرضانه یا مقام قضایی تقصیر کننده و سپس خسارت خود را از او جبران کند.

تقصیر یا اشتباه قاضی برای جبران خسارات متهم

باید بدانید که در اصل ۱۷۱ قانون اساسی نیز جبران خسارت در صورت تقصیر قاضی بیان شده است و این طور گفته شده که اگر قاضی اشتباه یا تقصیری مرتکب شود که موجب حکم خاص برای متهم یا ضرر مادی و معنوی او گردد از لحاظ قانون مدنی او ضامن است و باید به جبران خسارت متهم حکم داد.

کمیسیون استانی جبران خسارت متهمین بی گناه

مهلت تقاضای پرداخت خسارت به متهم بی گناه

 ماده ۲۵۷ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌دارد که هر فردی اشتباها و بی گناه بازداشت شده باشد  و بتواند بی‌گناهی خود را ثابت کند ۶ ماه از تاریخ ابلاغ رای که قطعی شده است باید تقاضای پرداخت خسارت را به کمیسیون استانی تقدیم نماید. منظور از کمیسیون استانی کمیسیونی هستند که سه قاضی دارند یکی از این قضات دادگاه تجدید نظر استان است که رئیس قوه قضاییه آن را انتخاب می‌نماید.

رسیدگی کمیسیون استانی برای انجام خسارت به متهم بی گناه به چه شکل می‌باشد؟

 کمیسیون مذکور، بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد و ممکن است دو نظر نسبت به این موارد،اعلام نماید اولین مورد این است که شرایط مقرر در قانون را بررسی نماید و حکم دهد که باید خسارت متهم پرداخت شود سپس اجرای چنین رای بر عهده صندوقی است که این صندوق در وزارت دادگستری تاسیس شده است و زیر نظر وزیر دادگستری اداره خواهد شد.اما اگر چنین کمیسیونی بررسی‌های لازم را انجام دهد ولی شرایطی که جبران خسارت باید شود را احراز ننماید در چنین صورتی درخواست متهم رد خواهد شد و متهم ۲۰ روز فرصت دارد که اعتراض خود را به کمیسیون ملی جبران خسارت برساند این کمیسیون بررسی‌های لازم را انجام خواهد داد و سپس رای می‌دهند رای کمیسیون قطعی می‌باشد و دیگر قابلیت اعتراض ندارد ۲۰ روز گفته شده از تاریخ ابلاغ رای به متهم می‌باشد منظور از رای در خط قبلی رای و نظر کمیسیون استانی می‌باشد.

 کمیسیون ملی جبران خسارت متهمین یا زندانیان بی گناه چندین اعضا دارد؟

 مطابق ماده ۲۵۸ قانون پیش گفته ، اعضای آن رئیس دیوان عالی کشور یا معاون وی و دو قاضی می‌باشند این دو قاضی قاضی دیوان عالی کشور هستند که رئیس قوه قضاییه آن ها را انتخاب نموده است.

در کدام موارد تقاضای جبران خسارت متهم پذیرفته نخواهد شد؟

 در ماده ی ۲۵۶ بیان شده است که حتی اگر رای متهم، رای برائت یا منع تعقیب باشد باز هم متهم نتواند تقاضای جبران خسارت دهد در واقع جبران خسارت برای متهم قانونی در این شرایط نمی‌باشد :

1-شخص مدارک و ادله که حاکی از بی‌گناهی او باشد را داشته است اما آن را ارائه نداده است در اینجا مطابق قاعده اقدام خود فرد مسئول بوده و خود باعث ایجاد خسارت برای خود شده است .

 2-اگر فرد بی‌گناه خود را به عنوان متهم معرفی نموده باشد و یا بعد از دستگیری حقیقت را بیان ننماید تا متهم اصلی فرار نماید این هم از موارد قاعده اقدام است و نمی‌توان از او جبران خسارت نمود همچنین در صورتی که اثبات شود خود متهم باعث شده که به ناحق او را بازداشت نمایند این هم قاعده اقدام است.

3-گاهی مواقع ،همزمان متهم به یک علت قانونی دیگر بازداشت بوده است یعنی اقدام مجرمانه دیگری انجام داده است و بابت آن در بازداشت بوده و حال به دلیل جرم دیگری که به ناحق صورت گرفته و توسط او انجام نشده در بازداشت باشد و بعد ثابت شود که جرم جدید توسط او رخ نداده است در این صورت به دلیل این که متهم از قبل در بازداشت بوده است و بودن یا نبودن این اتهام جدید تاثیری در بازداشت بودن و نبودن او نداشته است پس در نتیجه نمی‌توان خسارت از دولت مطالبه نمود.

 چگونگی بررسی و اجرای آرا در کمیسیون‌های موضوع مواد ۲۵۷ و ۲۵۸

باید بیان نماییم که آیین نامه وجود دارد که در ماده ۲۶۱ قانون آیین دادرسی کیفری از آن به آن اشاره شده است در واقع شیوه رسیدگی و اجرای آرایی که از این کمیسیون صادر می‌شود مطابق این آیین نامه رسیدگی خواهد شد که این آیین نامه به تصویب رئیس محترم قوه قضاییه نیز رسیده است.