منظور از عفو خصوصی چیست؟

در این پژوهش به بررسی عفو خصوصی و تفاوت های آن به عفو عمومی می پردازیم. عفو خصوصی توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران به محکومین داده خواهد شد.

تفاوت های عفو خصوصی و عفو عمومی

آن چه میان عفو عمومی و خصوصی باعث تمایز می‌گردد این است که عفو خصوصی توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران به محکومین داده خواهد شد در همین تعریف تفاوت با عفو عمومی وجود دارد:

 1-صدور عفو از جانب رهبر جمهوری اسلامی ایران

اول این که در عفو خصوصی قانون این حق را به متهم نمی‌دهد بلکه رهبر ،اختیار دارد که در خصوص برخی از متهمین چنین تصمیمی بگیرد.

2-اختصاص عفو به محکومان

دوم آن که در تعریف بیان کردیم که این چنین عفوی مخصوص محکومان است یعنی فردی که هنوز محکوم نشده و همچنان متهم یه پرونده است اما حکم علیه او صادر نشده شامل این عفو نخواهد شد.

منظور از تبدیل متهم به مجرم چیست؟

 در این خصوص باید بیان کنیم که در خصوص افرادی که هنوز اتهام در مورد آن ها اثبات نشده است یعنی هنوز مجرم محسوب نمی‌شوند عفو بی‌معنی است چرا که هنوز مطمئن نشده‌ایم که جرم در خصوص این افراد رخ داده است یعنی فرد هنوز در مظان اتهام است و مجرمیت او برای قاضی اثبات نشده است پس قاعدتاً عفو در خصوص او بی‌معنی است چرا که عفو به معنی بخشیدن است .

چگونه فردی که خود را متهم نمی‌داند و اصرار بر این دارد که متهم نیست یعنی اقرار ننموده است به جرم و قرائن و ادله کافی برای اثبات مجرم بودن او وجود ندارد یا قرائن و دلایل کافی به اندازه کافی وجود دارد اما علیه این متهم قابلیت استناد ندارد در این صورت نمی‌توانیم بگوییم که پرونده شامل عفو می‌شود. 

پس حتماً باید مجرمیت متهم اثبات شود و او محکوم علیه پرونده باشد در واقع در خصوص متهم باید رای علیه او صادر شده باشد بنابراین در این زمان است که می‌توانیم بیان کنیم عفو شامل فرد محکوم شده ممکن است تحت شرایطی انجام شود.

3-اختیار رهبری در خصوص عفو خصوصی

 سومین مورد مهمی که باید بیان نماییم این که این چنین عفوی، اختیار رهبر می‌باشد و نمی‌توانیم آن را جز تکالیف رهبر بیان نماییم البته این امر کلاً تحت نظر رهبر باید صورت بگیرد که در واقع شامل تخفیف مجازات محکومین می‌شود که آن هم باید در حدود موازین اسلامی انجام شود.

4-پیشنهاد عفو خصوصی

این نوع عفو باید از طرف رئیس قوه قضاییه به رهبر جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد داده شود. 

شمولیت عفو

این نوع عفو به دو صورت انجام خواهد گرفت یکی از صورت‌های آن را با مثال شرح می‌دهیم مثلاً فرض کنید جرمی به صورت کلی شامل عفو خصوصی شود مثلاً داشتن اسلحه در واقع همون حمل و نگهداری اسلحه سپس این عمل در روز مشخصی دیگر جرم نباشد و افرادی که تا این زمان جرمشان حمل و نگهداری اسلحه باشد به اجازه رهبر شامل عفو شود که البته این موضوع یک مثال است و تا به حال رخ نداده است در این صورت عفو خصوصی به صورت لیستی می‌باشد که ضابطه کلی بیان شده است و مطابق همان عمل می شود یا مثلاً کلیه کسانی که محکوم شده‌اند به حبس بیش تر از دو سال که یه مقدار از حبس خود را گذرانده باشند شامل عفو می‌شوند البته باید بیان نماییم که به صورت دقیق این امر مشخص خواهد شد 

همچنین مورد دیگر در عفو خصوصی این است که این نوع عفو به صورت موردی بیان شود مثلاً در خصوص متهم خاصی با ذکر اتهام او و نام و نام خانوادگی و مشخصات فردی اون فرد چنین بخشنامه‌ای باید در قالب عفو صادر شود در خصوص آن فرد تا قابلیت اجرایی داشته باشد باید بدانید که در مواردی که عفو خصوصی صادر می‌شود برای متهم رای که صادر می‌شود رای موقوفی می‌باشد.اما تفاوت آن با رای موقوفی تعقیب این است که این رای موقوفی اجرا نام دارد و قاضی اجرا باید رای آن را صادر نماید همچنین قاضی اجرا در این خصوص باید عملکرد خاصی از خود ارائه دهد که در کتاب اجرای احکام کیفری به صورت مفصل از آن یاد نمودند .

تعارض ماده 98 قانون مجازات اسلامی و تبصره 3 ماده 21 قانون مجازات اسلامی

ماده ۹۸ قانون مجازات اسلامی نکته مهمی را بیان می‌نماید و آن نکته این است که عفو همه آثار محکومیت را به طور کل از بین خواهد برد اما آیا تا به حال به تبصره سه ماده ۲۱ قانون مجازات اسلامی دقت نموده‌اید این ماده بیان می‌دارد که زمانی که عفو به محکومی داده می‌شود اثر تبعی محکومیت آن فرد بعد از این که مدت‌های موجود در مورد ۲۵ قانون فوق الذکر می‌گذرد از زمان عفو رفع می‌شود چگونه می‌شود این دو ماده را با هم جمع نمود در این خصوص دو نظریه متفاوت و مختلف وجود دارد:

نظر اول این است که چه در عفو عمومی و چه در عفو خصوصی تمامی آثار محکومیت باید از بین برود اما آثار تبعی بر جای خواهد ماند اما نظر دوم کاملاً برعکس نظر اول می‌باشد بیان می‌دارد که ماده ۹۸ صرفاً در خصوص عفو عمومی است و عفو خصوصی آثار محکومیت را از بین نخواهد برد پس در نتیجه مطابق عفو عمومی است که آثار محکومیت از بین می‌رود و حتی آثار تبعی نیز رفع می‌گردد ولی در عفو خصوصی تمامی آثار محکومیت از جمله آثار تبعی بر جای خواهد ماند. 

رفع تعارض و رویه در خصوص عفو خصوصی

اما رویه به چه شکل می‌باشد در این خصوص قضات سلیقه‌ای عمل می‌نمایند اما بیش تر قضات در این خصوص بیان می‌نمایند که نظر دوم صحیح‌تر است و عفو خصوصی آثار محکومیت را از بین نخواهد برد دلیل آن این است که خود قانونگذار عملی را جرم محسوب نموده و سپس در عفو عمومی همان عمل دیگر جرم نیست پس اگر عملی از نظر قانونگذار جرم نباشد قاعدتاً باید آثار آن هم از بین رفت برود مانند این که فرد اساساً هیچ جرمی انجام نداده است و این عمل از تمام سابقه‌های کیفری فرد پاک خواهد شد و حتی محکوم علیه می‌تواند نسبت به آن اعاده حیثیت نماید اما طرفداران نظر اول معتقدند که بر نظر دوم اشکالات زیادی وجود دارد و آن ها بیان می‌نمایند که ماده ۹۷ در خصوص عفو عمومی بیان شده است و دیگر نیازی نبوده که در ماده ۹۸ در خصوص عفو عمومی صحبتی شود پس ماده ۹۸ در خصوص هر دو نوع است می‌باشد اما طرفدار نظریه دوم نیز بیان می‌نمایند که ماده ۹۸ فلسفه خاصی برای صدور دارد و آن هم این است که محکوم  به دیه و ضرر زیان عفو شامل نمی‌شود از دیگر تفاوت‌های عفو عمومی این است که عفو عمومی در تمامی مراحلی که دادرسی انجام می‌شود می‌توان اعمال شود چرا که ماده ۹۸ کلیه تغییر و دادرسی را در خصوص متهم شامل عفو دانسته است. 

ولی همانطور که گفتیم عفو خصوصی مخصوص افرادی است که محکوم شده باشند و حتی حکم مجازات هم در خصوص آن ها صادر شده باشد رهبر نیز می‌تواند با صدور عفو خصوصی نسبت به عفو کلی مجرم و یا صرفاً تخفیف در خصوص او تصمیم‌گیری نماید.