آثار ظهرنویسی و احکام ظهرنویسی برای وثیقه و وکالت

ظهرنویسی به عنوان یکی از مهم ترین اعمال حقوقی در رابطه با اسناد تجاری، آثاری را به دنبال دارد که آشنایی با این آثار برای تجار و کسانی که قصد انجام این عمل حقوقی را دارند، بسیار سودمند خواهد بود. 

در این مقاله قصد داریم آثار ظهرنویسی در معنای عام را بررسی نموده و به تعریف دو نوع ظهرنویسی دیگر بپردازیم. همچنین در مقاله بعدی به موضوع  اصول حاکم بر ظهرنویسی و تعریف ظهرنویسی برای انتقال خواهیم پرداخت. 

آثار مهم ظهرنویسی

1) باید بیان نمود که ظهرنویسی مانند انتقال طلب های مدنی نیست. در انتقال طلب های مدنی، یک شخص کاملا کنار میرود و شخص دیگری به جای وی متعهد میگردد. اما در اسناد تجاری به دلیل اهمیت و کاربردی که دارند، امضای یک شخص پشت سند به این معنی نیست که وی از دایره متعهدین کنار میرود. برعکس. با امضای سند و انتقال آن، یک متعهد به متعهدین سابق سند اضافه میگردد.

2) در ظهرنویسی برای انتقال، مسئولیت ظهرنویس با وجود انجام عمل باقی خواهد ماند.

این اصل به نام اصل "بقای مسئولیت ظهرنویس پس از انتقال برات "شناخته میشود. در واقع ظهرنویس و تمامی ظهرنویسان قبل از وی در مقابل منتقل الیه مسئولیت تضامنی دارند. 

اما این مسئولیت در شدیدترین حالت ممکن نیست چرا که ظهرنویس اگر مبلغ سند را پرداخت کند، میتواند به صادر کننده و دارنده و ظهرنویس های ماقبل خود مراجعه کرده و پولی را که پرداخت کرده است از آنان بازپس گیرد. 

شایان ذکر است که عدم پرداخت وجه از جانب متعهدان، به هر دلیلی که باشد مهم نیست. باز ظهرنویس در این رابطه مسئول خواهد بود.

3) شخص ظهرنویس باید نسبت به تمام مبلغ مندرج در سند، ظهرنویسی را انجام دهد وگرنه مشمول مقررات ظهرنویسی سند تجاری نخواهد بود (پس حتما مراقب باشید که ظهرنویس تمامی مبلغ را تعهد کند.)

4) صرف امضای سند تجاری، ظهرنویس را متعهد میکند و وی نمیتواند به ایرادات رابطه اصلی متوسل شود.

مثلا اگر سفته ای به منظور تضمین انجام یک عمل پیمانکاری صادر شود، ظهرنویس نمیتواند در مقابل دارنده به این امر متوسل شود که مثلا قرارداد اصلی به جهتی از جهات از اعتبار افتاده است و معتبر نیست. در واقع این تعهدی که وی بر عهده گرفته، کاملا مستقل از قرارداد پایه است و خلل قرارداد اصلی، به این سند خللی نمیرساند.

5) در صورتی که سندی تجاری به موجب فرآیند ظهرنویسی منتقل گردد، تضمین های سند نیز منتقل میگردد.

مثلا اگر شخصی براتی را صادر کند و قسمتی از اموالش را وثیقه این برات قرار دهد، با ظهرنویسی، این وثیقه نیز به شخص دیگری منتقل میشود. این امر از آنرو صورت میگیرد که سند تجاری دارای وثایق متعدد شناخته شده و احتمال پرداخت مبلغ آن زیادتر شود.

احکام کلی ظهرنویسی برای وکالت

در مقالات گذشته بیان کردیم که ظهرنویسی به سه طریق برای انتقال، برای وکالت و برای وثیقه صورت میپذیرد. ظهرنویسی برای انتقال و آثارش را در این مقاله و مقاله دیگری بیان کردیم و در اینجا قصد داریم به دو نوع دیگر ظهرنویسی بپردازیم.

در ظهرنویسی برای وکالت، شخص برات (یا سایر اسناد تجاری) را به دیگری واگذار میکند تا وی به وکالت از جانب وی، وجه آنرا دریافت دارد. پس برات منتقل نمیشود، بلکه شخص دیگری مامور برای مطالبه وجه میگردد. 

این امر از آن رو صورت میگیرد که شخص موکل دیگر لزومی به مراجعه به اشخاص ندارد و این وکیل است که برای مطالبه پول به دیگران مراجعه میکند. وکیل میتواند شخص حقیقی یا بانک باشد.

در ظهرنویسی برای وکالت، باید عبارات و کلماتی استفاده شود که حاکی از این نوع ظهرنویسی باشد وگرنه ظهرنویسی برای انتقال خواهد بود.

اگر موکل در این حالت بمیرد، تکلیف ظهرنویسی چه خواهد شد؟

دراین حالت طبق مقررات عامی که راجع به عقد وکالت وجود دارد، عقد منفسخ شده و شخصی که وکالت در سند را عهده دار شده است دیگر عزل شده محسوب خواهد شد.

آیا وکیل میتواند دوباره سند را ظهرنویسی به عنوان وکالت کند؟

در حالت عادی خیر. مگر آنکه موکل اختیار وکیل گرفتن را برای شخص وکیل در نظر گرفته باشد.

احکام کلی ظهرنویسی به منظور وثیقه

در این نوع سند، ظهرنویس سند را وثیقه دین خود میسازد. به این صورت که هنگام ظهرنویسی، بدهکار  عباراتی همچون به عنوان وثیقه یا رهن را در کنار امضای خود درج میکند که در صورت عدم پرداخت دین، دارنده بتواند از محل سند تجاری دین را  وصول نماید.

مثلا یک بانک، سندی تجاری را از شخص بدهکار میگیرد و به عنوان وثیقه نزد خود میگذارد تا اگر شخص وام را نپرداخت، از طریق سند طلب پرداخت گردد.

آیا امر ظهرنویسی به منظور وثیقه در حقوق ایران پذیرفته شده است؟

در رابطه با وثیقه قرار دادن برای اشخاص عادی، شک و تردید های بسیاری در این رابطه وجود دارد و بهتر است این امر را انجام ندهید اما در رابطه با بانک ها با توجه به ماده یک قانون"عدم الزام سپردن وثیقه ملکی به بانکها و دستگاهها و سایر مؤسسات و شرکتهای دولتی " میتوان این نوع ظهرنویسی را در رابطه با بانک ها پذیرفت.

اسناد تجاری در حقوق ایران از قابلیت نقد شوندگی بالایی برخورداند و متعهدین این اسناد براحتی نمیتوانند خود را از زیر بار مسئولیت پرداخت رها سازند. به دلیل چنین مواردی بهتر است هنگام امضای این اسناد به هر عنوانی که باشد، با یک متخصص حقوقی مشورت نمایید.