صفر تا صد اعسار از هزینه دادرسی

در این مقاله به بررسی صفر تا صد اعسار از هزینه دادرسی را مورد بررسی دقیق قرار می دهیم.

اعسار از پرداخت هزینه دادرسی یعنی چه و چه زمانی مطرح میشود؟

با توجه به ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی ، معسر از هزینه دادرسی کسی است که یا دارایی کافی جهت پرداخت هزینه دادرسی را ندارد و یا اینکه فعلا به جهت اینکه به اموال خود دسترسی ندارد،نمیتواند هزینه را پرداخت کند.

دادگاه ادعای عدم تمکن مالی خواهان را براساس شرایط و مستنداتی که در ادامه مطرح میشود،بررسی مینماید و در صورت احراز تنگدستی خواهان،به قبولی اعسار و عدم پرداخت هزینه ی دادرسی به طور موقت،حکم میدهد.

شرایط و مدارک لازم برای دادخواست اعسار از هزینه دادرسی چیست؟

1-ابتدا باید طبق ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی برای دادگاه احراز شود که خواهان برای پرداخت هزینه دادرسی،به اندازه ی کافی مال ندارد یا مال در دسترس وی نمیباشد.

2-اگر اثبات اعسار به وسیله شهادت شهود باشد،خواهان باید فرم مخصوص اعسار را از دفاتر خدمات قضایی اخذ نموده و فرم مربوطه را حداقل دو نفر به عنوان شاهد امضا نمایند و دوشاهد مذکور باید روز رسیدگی،در دادگاه حضور پیدا کنند (در ادامه شرایط شاهدین توضیح داده خواهد شد)

3-خواهان دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نباید تاجر و یا شرکت تجاری باشد زیرا در این صورت اشخاص مذکور باید دادخواست ورشکستگی طرح نمایند (وفق ماده 512 قانون آیین دادرسی مدنی)

4-از قسمت اخیر ماده 507 اینگونه استنباط میشود که تشکیل جلسه جهت رسیدگی به ادعای اعسار از هزینه دادرسی ضروری است.

نکته:کسبه جزء مستثنی هستند. 

مستندات قانونی دعوای اعسار از هزینه دادرسی کدام مواد است؟

مواد 504 الی 514 قانون آیین دادرسی مدنی به اعسار از پرداخت هزینه دادرسی اختصاص دارد.

شرایط شهود دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی چیست؟

آیا شهود دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی میتواند زن باشد؟

در پاسخ به این سوال نظریه مشورتی شماره 1012/098/7 مورخ 20/07/1398 بیان داشته است:((با توجه به اطلاق «دعاوی غیرمالی» مذکور در بند «الف» ماده 23 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 و این که با عنایت به ماده 14 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1394، مطلق دعوای اعسار در زمره دعاوی غیرمالی است؛ بنابراین اثبات دعوای اعسار (اعم از اعسار از محکوم‌به و اعسار از پرداخت هزینه دادرسی) هر‌گاه به استناد بینه شرعی باشد،گواهان باید دو مرد باشند. بدیهی است اثبات اعسار بر اساس دیگر ادله از جمله علم قاضی نیز ممکن است که در این صورت استفاده از شهادت زن به انضمام دیگر قراین می‌تواند مفید علم قاضی باشد.

آیا شهودی که در دادگاه حاضر میشوند حتما باید همان شهودی باشند که استشهادیه را امضا کردند؟

با توجه به نظریه مشورتی شماره 2131/96/7 مورخ 13/09/1396  به نظر میرسد اگر در صورت معرفی شهود جدید خوانده امادگی دفاع داشته باشد و قصد جرح شهود را نداشته باشد،اشکال قانونی وجود ندارد. 

آیا دادگاه مکلف است شهود را دعوت کند؟

اگر دادگاه حضور شهود در دادگاه و استماع شهادت آنان را ضروری بداند،به همراه دستور تعیین وقت،دستور میدهد تا خواهان شهود خود را در جلسه حاضر نماید در غیر این صورت با توجه به نظریه مشورتی شماره 3102/97/7 مورخ 23/11/1397 رسیدگی و صدور حکم بر مبنای شهادت کتبی،بدون حضور و استماع شهادت شهود،بلا اشکال است.

آیا دادگاه میتواند هزینه دادرسی را تقسیط نماید؟

آیا امکان تقسیط هزینه دادرسی وجود دارد؟ تقسیط هزینه دادرسی بین دادگاه ها مرسوم نمیباشد چرا که ممکن است صدور ان باعث اشکالات اجرایی شود اما صدور آن اشکال قانونی ندارد.

دعوای اعسار از هزینه دادرسی مالی است یا غیرمالی؟

این دعوا مانند دعوای اعسار از پرداخت محکوم به غیرمالی میباشد.

مرجع صالح برای رسیدگی به اعسار از پرداخت هزینه دادرسی کدام است؟

-اعسار از هزینه دادرسی بدوی

-اعسار از پرداخت هزینه دادرسی واخواهی

-اعسار از هزینه دادرسی مرحله تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی

-اعسار از هزینه دادرسی مرحله اعتراض ثالث و اعاده دادرسی

-اعسار از هزینه دادرسی مرحله جلب ثالث

اعسار از هزینه دادرسی بدوی

اگر اعسار از پرداخت هزینه دادرسی دادگاه بدوی باشد،دادگاهی که به اصل دعوا رسیدگی میکند(دادگاه بدوی و یا شورای حل اختلاف)مرجع صالح به رسیدگی دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی میباشد.

اعسار از پرداخت هزینه دادرسی واخواهی

اعسار از پرداخت هزینه دادرسی واخواهی،در صلاحیت همان دادگاهی است که به واخواهی رسیدگی میکند.

اعسار از هزینه دادرسی مرحله تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی

اگر اعسار از پرداخت هزینه تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی باشد،با توجه به ماده 24 و 505 قانون آیین دادرسی مدنی،به نظر میرسد دادگاهی صالح به رسیدگی میباشد که رای مورد درخواست تجدیدنظر یا فرجام خواهی(حسب مورد بدوی یا تجدیدنظر) را صادر نموده است.

اعسار از هزینه دادرسی مرحله اعتراض ثالث و اعاده دادرسی

در این خصوص ماده قانونی وجود ندارد اما طبق ماده 505 و 420 و 433 قانون آیین دادرسی مدنی میتوان گفت اگر ادعای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در مورد دعوای اعتراض ثالث و اعاده دادرسی در مواقعی که دادگاه تجدیدنظر حکم قطعی صادر کرده باشد،مرجعی صالح به رسیدگی میباشد که نسبت به دعوای اعتراض ثالث یا اعاده دادرسی تکلیف به رسیدگی دارد.

اعسار از هزینه دادرسی مرحله جلب ثالث

اگر دعوای جلب ثالث به همراه دادخواست تجدیدنظرخواهی و اعسار از هزینه دادرسی مرحله تجدیدنظرخواهی تقدیم شده باشد،رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه بدوی میباشد.(مستند به نظریه مشورتی شماره 1301/98/7 مورخ 02/09/1398   و مواد 24 و 7 قانون آیین دادرسی مدنی).

آیا برای رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی،باید وقت رسیدگی تعیین شود؟

اصل براین است که برای صدور حکم درمورد هرخواسته ای،جلسه رسیدگی تشکیل شود و از طرفین دعوت به عمل آید.

با توجه به اطلاق ماده 507 قانون آیین دادرسی مدنی و نیز نظریه مشورتی شماره 1345/98/7 مورخ02/09/1398 به نظرمیرسد تعیین وقت رسیدگی تشکیل جلسه دراین مورد نیز ضروری میباشد.

آیا دادخواست اعسار از هزینه دادرسی از اشخاص حقوقی حقوق عمومی مانند شهرداری ها پذیرفته می شود؟

در این خصوص نظریه مشورتی شماره 488/98/7 مورخ 11/04/1398 بیان داشته:(....درمورد اشخاص حقوقی حقوق عمومی مانند شهرداری ها هرچند اعسار از پرداخت هزینه دادرسی خلاف ظاهر و احراز آن دشوار است،درعین حال استماع آن منع قانونی ندارد.)

بنابراین اشخاص حقوقی حقوق عمومی نیز میتوانند دادخواست اعسار از هزینه دادرسی را مطرح نمایند.

اگر تنها دلیل اعسار از هزینه دادرسی شهادت شهود باشد ولی خواهان استشهادیه را به دادخواست خود ضمیمه نکرده باشد،ضمانت اجرای آن چیست؟ (ضمانت اجرای عدم انضمام استشهادیه به دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی)

در ماده 506 قانون ایین دادرسی مدنی تصریح نموده است که انضمام شهادت نامه به عنوان مدرک پیوست ضرورت دارد و همچنین در مواد 53 و 54 قانون آیین دادرسی مدنی برای نقص دادخواست از لحاظ ضمائم،ضمانت اجرای رفع نقص پیش بینی نشده است.

بنابراین شاید در این مورد بتوان گفت قرار عدم استماع دعوا صادر میشود.

آیا دادگاه میتواند قسمتی از ادعای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را بپذیرد؟

با توجه به ماده 514 قانون ایین دادرسی مدنی به نظر میرسد این تصمیم اشکالی نداشته باشد و دادگاه میتواند نسبت به قسمتی از هزینه دادرسی دعوا را بپذیرد و به اعسار حکم دهد و نسبت به مابقی دعوا،حکم بر بطلان دعوا صادر کند.

آیا در دعوای اعسار از هزینه دادرسی میتوان رای غیابی صادر کرد؟

نظریه مشورتی شماره 648/98/7 مورخ 31/04/1398، حکم صادره در مورد اعسار از پرداخت محکوم به را در هرحال حضوری دانسته است و همچنین با توجه به قسمت اخیر ماده 507 قانون ایین دادرسی مدنی،حکم صادره در مورد اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در هر حال حضوری است و حکم غیابی مصداق ندارد.

تفاوت تکلیف دادگاه در مورد رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به چیست؟

در دعوای اعسار از چرداخت محکوم به دادگاه مکلف است از وضعیت مالی خواهان استعلام بگیرد اما در دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی طبق ماده 199 قانون ایین دادرسی مدنی،دادگاه تکلیف قانونی ندارد اما میتواند از مراجع مربوطه مثل بانک ها با اداره ی ثبت استعلام بگیرد.

تعداد دفعات مطرح نمودن اعسار از پرداخت چند بار است؟

هرچند اعسار از مسائل حدوثی به شمار می آید اما خواهان در هرپرونده فقط یکبار میتواند دادخواست اعسار تقدیم نماید زیرا ملاک،وضعیت مالی خواهان در زمان تقدیم دادخواست است.

بنابراین اگر دادگاه یکبار حکم بر بطلان دعوای اعسار صادر نموده باشد،خواهان نمیتواند مجددا دادخواست اعسار را مطرح نماید.

نکته مهم: اگر دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی به صورت شکلی و با قرار،رد شود،دفتر دادگاه برای پرداخت هزینه دادرسی اخطار رفع نقص صادر مینماید اما خواهان میتواند در مهلت اخطار رفع نقص،مجددا دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را تقدیم کند چراکه به دعوای اعسار وی به طور ماهوی رسیدگی نشده است.(نظریه مشورتی شماره 2380/95/7 مورخ 24/09/1395).

اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در دعاوی خانواده به چه صورت است؟

دعوای اعسار در دعاوی خانواده متفاوت است و طبق ماده 5 قانون حمایت خانواده ضرورتی به طرح دعوای اعسار نیست و درخواست کفایت میکند و همچنین رسیدگی آن بدون تشریفات ایین دادرسی مدنی میباشد.

(نظریه مشورتی شماره 1431/98/7 مورخ 25/09/1398)

آیا میتوان از حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در پرونده دیگر نیز استفاده کرد؟

خیر،حکم اعسار فقط در همان پرونده موثر است حتی اگر خواهان در پرونده ای که اعسار از پرداخت هزینه دادرسی آن را ثابت نموده است،دعوای طاری مانند جلب ثالث یا اضافی مطرح کند،باید مجددا اعسار خود را ثابت نماید زیرا دعوای جلب ثالث دعوای جدیدی میباشد و باید جداگانه برای آن اعسار اخذ گردد.در این خصوص نظر مخالف نیز وجود دارد.(براساس ماده 508 قانون آیین دادرسی مدنی).

آیا وراث میتوانند از حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی مورث خود استفاده نمایند؟

اگر دعوای اعسار خواهان قبول شود و وی در حین دادرسی فوت شود،وراث نمیتوانند از حکم اعسار او استفاده نمایند(ماده 510 قانون آیین دادرسی مدنی) مگر اینکه ادعای خود را ثابت نمایند.

آیا خوانده میتواند جهت جلوگیری از اطاله دادرسی،هزینه ی دادرسی را بپردازد؟

طبق نظریه مشورتی شماره 40/1402/7 مورخ 30/02/1402،با توجه به اینکه پرداخت هزینه دادرسی قائم به شخص نیست و درصورت تمایل خوانده به پرداخت آن به جهت تسریع در رسیدگی،این امر منوط به قبول طرف مقابل نمیباشد،بنابراین ذی نفع میتواند با پرداخت هزینه دادرسی،مانع رسیدگی را برطرف نماید.

همچنین ماده 267 قانون مدنی،پرداخت بدهی دیگری را بدون اذن طرف،تجویز کرده است.

پس از صدور حکم اعساراز هزینه دادرسی، خواهان چه زمانی باید هزینه دادرسی را پرداخت نماید؟

اگر حکم اصلی به نفع خواهان صادر شود،هر زمان که وی در مرحله ی اجرای حکم از اعسار خارج شود،هزینه دادرسی باید از وی اخذ شود در غیر این صورت اگرز حکم به ضرر خواهان صادر شود،الزامی به پرداخت هزینه دادرسی ندارد و معافیت او از هزینه دادرسی دائمی میشود.

چه کسانی از پرداخت هزینه دادرسی معاف هستند؟

تعدادی از افراد و نهادهای معاف از پرداخت هزینه دادرسی وفق قانون به شرح ذیل است

افرادی که تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی هستند و مددجویان مستمری بگیر سازمان بهزیستی کشور

صندوق تامین خسارت های بدنی

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی

بنیاد مستضعفان

ستاد اجرایی فرمان امام

دعوای مطالبه خسارت موضوع ماده 120 قانون آیین دادرسی مدنی درباره تامین خواسته.

سازمان تامین اجتماعی

دعوای اعتراض ثالث اجرایی

آیا دولت از پرداخت هزینه دادرسی معاف است؟

طبق رای وحدت رویه شماره 652 مورخ 28/01/1380 دولت از پرداخت هزینه دادرسی معاف نیست مگر اینکه قانون استثنا کرده باشد.