نحوه ابطال اجرائیه چک و قرار توقف عملیات اجرایی چک

صرف صدور چک، نشان دهنده مدیونیت صادرکننده میباشد و گر صادرکننده چک ادعایی برخلاف ظاهر چک داشته باشد، اثبات دعوا برعهده اوست.

در اجرائیه چک چون قانون گذار مرحله ی رسیدگی و تشکیل جلسه را حذف کرده است و دراین خصوص سابقا حکمی صادر ننموده،بنابراین جهت رائل نشدن حق، ماده 23 قانون صدور چک، امکان اعتراض به صدور اجرائیه را در نظر گرفته است.

شرایط و مدارک لازم برای درخواست ابطال اجرائیه چک چیست؟

خواهان باید یکی از موارد ذیل را در دادگاه ثابت کند:

1-وجه چک قبلا پرداخت شده است.

2- چک بابت تضمین صادر شده باشد. 

3-برای وصول وجه چک شرطی شده باشد.

4-گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت بابت مفقودی یا سرقت، جعل، خیانت در امانت، کلاهبرداری یا جرایم دیگر صادرشده باشد.

مستندات قانونی مربوط به درخواست ابطال اجرائیه چک کدام است؟

ماده 23 قانون صدور چک اصلاحی 13/08/1397

اصل تجریدی بودن اسناد تجاری

دعوای ابطال اجرائیه چک مالی است یا غیرمالی

هزینه طرح دعوای ابطال اجرائیه چک چقدر است؟

دعوای مذکور،جزو دعاوی غیرمالی بوده و هزینه دادرسی آن نیز برهمین مبنا باید پرداخت شود.در این خصوص میتوان به نظریه مشورتی شماره 280/1400/7 مورخ 24/03/1400 اشاره نمود: (برای تشخیص مالی یا غیر مالی بودن دعوی باید نتیجه آن را مورد توجه قرار داد. بر این اساس، خواسته صدور حکم بر ابطال عملیات اجرایی یا اجراییه ثبتی جنبه مالی ندارد؛ زیرا به معنای نفی مالکیت یا منتفی شدن تعهد نیست. در حقیقت در این دعوا، خواهان یا صحت عملیات اجرایی را زیر سوال برده یا مدعی است که سند در شرایط قانونی نبوده که دستور اجرا را ایجاب کند؛ بنابراین جنبه مالی ندارد.)

مرجع صالح به رسیدگی دعوای ابطال اجرائیه چک،کدام دادگاه میباشد؟

همان دادگاهی که اجرائیه را صادر نموده، صالح به رسیدگی این دعوا میباشد.

نحوه طرح دعوای ابطال اجرائیه چک صیادی 

صادرکننده برای ابطال چک صیادی به جهت مشروط یا تضمینی بودن، تحصیل چک از طریق کلاهبرداری و یا خیانت در امانت و دیگر جرائم، چگونه باید اقدام نماید؟

صادرکننده چک صیادی برای اثبات ادعای مشروط بودن چک یا تحصیل چک از طریق سرقت و کلاهبرداری و دیگر جرایم،میتواند به یکی از روش های زیر اقدام نماید:

کیفری: صادرکننده میتواند شکایت کلاهبرداری،خیانت در امانت،سرقت و یا دیگر جرایم را در مراجع کیفری با تقدیم شکواییه مطرح نماید و همزمان از همان مرجع صدور قرار توقف عملیات اجرایی چک را تقاضا نماید که در این صورت دادیار یا بازپرس موظف است با گرفتن تامین مناسب (در صورت احراز شرایط که در بالا به تفصیل توضیح داده شد)،قرار توقف عملیات اجرایی را در خصوص چک،صادر و سپس به واحد اجرای احکام مدنی ارسال نماید و تا تعیین تکلیف در مورد اصل ادعا،از ادامه ی روند اجرا جلوگیری شود.

درادامه اگر اتهام دارنده چک (مثل کلاهبرداری، سرقت و..) در دادگاه کیفری ثابت گردد،دراین صورت دادگاه حقوقی با تنظیم صورت جلسه طبق ماده 11 قانون اجرای احکام مدنی،اجرائیه را باطل مینماید.

چراکه با اثبات اصل ادعا در مرجع کیفری نیازی به طرح دعوای ابطال اجراییه وجود ندارد. (مستند به قسمت اول نظریه مشورتی شماره 1295/1401/7 مورخ 09/03/1402.(

حقوقی: صادرکننده چک صیادی با مراجعه به همان دادگاهی که اجراییه را صادرنموده،دعوای ابطال اجرائیه چک به دلیل مشروط،ضمانتی یا امانتی بودن و.. را طرح کرده و همزمان درخواست توقف عملیات اجرایی را نیز از دادگاه تقاضا نماید. 

در این صورت دادگاه ابتدا قبل از جلسه رسیدگی به درخواست توقف عملیات اجرایی رسیدگی کرده و تصمیم گیری میکند و سپس با تشکیل جلسه و بررسی موضوع، اگر ادعای صادرکننده اثبات گردد،حکم به ابطال اجرائیه صادر میشود.

ابطال اجرائیه چک صیادی توسط خود دادگاه حقوقی

اگر ضمانتی بودن،مشروط بودن حتی بدون اینکه در متن چک نوشته شده باشد، و یا صدورگواهی عدم پرداخت به دلیل دستورعدم پرداخت موضوع ماده 14 بوده باشد، و برای دادگاه محرز شود، فورا باید اجرائیه را باطل نماید مثلا با ملاحظه ی اسناد دیگر مانند محتویات مبایعه نامه پی برده باشد که چک بابت ضمانت بوده است.

شایان ذکر است که دادگاه دراین فرض به ذی حق بودن یا نبودن دارنده چک رسیدگی نمیکند بلکه صرفا اجرائیه را باطل مینماید و خواهان همچنان میتواند با طرح دعوای حقوقی و تقدیم دادخواست،خواسته خود را دنبال نماید مگر اینکه صادرکننده چک خواسته ی استرداد لاشه چک را نیز طرح کرده باشد و دادگاه حکم بر استرداد آن صادر نموده باشد.

در صورت وجود شرط داوری در قرارداد،دادخواست ابطال اجرائیه چک در صلاحیت داور است یا دادگاه؟ 

اگر ابطال اجرائیه چک بابت ادعایی باشد که مستقیما ناشی از تفسیر یا اجرای قرارداد باشد،دادگاه نمیتواند به آن ورود کند و از طرفی داور نیز حق ابطال اجرائیه صادره از مرجع قضایی را قانونا ندارد، بنابراین صادرکننده چک باید خواسته هایی مانند اثبات ابراء دین، ضمانتی بودن یا مشروط بودن چک را نزد داور طرح نماید و متعاقبا درصورتی که داور رای را به نفع او صادر کرد،با داشتن این حکم،دادخواست ابطال اجرائیه را به شعبه ای که اجرائیه را صادر نموده تقدیم نماید تا براساس رای داور،اجرائیه چک باطل گردد.

تمامی مراحل و شرایط صدور قرار توقف عملیات اجرایی چک صیادی

نحوه صدور قرار توقف عملیات اجرایی چک صیادی و مرجع صالح به رسیدگی آن کدام است؟ 

نکته: صرف اقامه ی دعاوی مانند (تحصیل چک از طریق کلاهبرداری،سرقت و دیگر جرایم و همچنین طرح دعاوی مشروط یا ضمانتی بودن چک صیادی) از سوی صادرکننده یاقائم مقام قانونی وی منجر به توقف عملیات اجرایی نمیشود مگر اینکه مرجع قضایی ظن قوی پیدا کند که ادعای خواهان درست میباشد و یا از اجرای سند چک، ضرر جبران ناپذیری وارد گردد که دراین صورت مرجع قضایی با اخذ تامین مناسب (درادامه توضیح داده خواهد شد)، قرار توقف عملیات اجرایی را صادر مینماید و اگر دلیل صادرکننده برای جلوگیری از اجراییه چک مستند به سند رسمی باشد و یا ادعای مفقود شدن چک را داشته باشد و مرجع قضایی نیز ادله ارائه شده را قابل قبول بداند،دراین صورت توقف عملیات اجرایی بدون اخذ تامین صادر میشود. (مستند به قسمت اخیر ماده 23 قانون صدور چک اصلاحی 13/08/1397).

مرجع صالح برای صدور قرار مذکور،حسب مورد دادسرا،دادگاه کیفری و یا دادگاه حقوقی میباشد. (مستند به نظریه مشورتی شماره 1028/1401/7 مورخ 20/02/1402).

میزان تامین و نوع آن در درخواست توقف عملیات اجرایی چک صیادی،چگونه مییباشد؟

تامین میتواند وجه نقد و یا اموال دیگر از جمله اموال غیرمنقول باشد.

هدف مقنن از گرفتن تامین مذکور در ماده 23 اصلاحی قانون صدور چک،تضمین جهت جبران خسارت احتمالی میباشد که در اثر توقف عملیات اجرایی ممکن است به دارنده ی چک وارد شود بنابراین تامین باید طوری اخذ شود که علاوه بر اندازه مبلغ چک و حق الوکاله وکیل،جبران خسارات احتمالی را نیز در بربگیرد.

اگر ادعای صادرکننده چک برای توقف عملیات اجرایی با حکم قطعی رد شود،دارنده ی چک میتواند دعوای مطالبه خسارت ناشی از توقف عملیات اجرایی را علیه صادرکننده یا ثالث اقامه نماید.

در چه صورتی دادگاه قرار توقف عملیات اجرایی چک صیادی را صادر مینماید؟

صرف اقامه ی دعوای ابطال اجرائیه چک و یا اعلام سرقت چک و کلاهبرداری و ... باعث توقف جریان عملیات اجرایی نمیشود مگر با وجود یکی از شرایط ذیل:

1-مرجع قضایی با بررسی اسناد و مدارک ارائه شده، ظن قوی پیدا کند.

2-دادگاه تشخیص دهد با اجرای سند چک ضررجبران ناپذیری وارد میشود.

در این دو صورت دادگاه با اخذ تامین مناسب که سابقا توضیح داده شد،قرار توقف عملیات اجرایی را صادر مینماید.

3-دلیل ارائه شده توسط صادرکننده،مستند به سند رسمی باشد.

4-صادرکننده یا قائم مقام وی ادعای مفقود شدن چک را مطرح نماید و مرجع قضایی دلایل را قبول کند.

در این دو فرض (موارد 3 و 4) دادگاه بدون اخذ تامین،قرار توقف عملیات اجرایی را صادر مینماید.

در صورت پرداخت تمام یا بخشی از چک،صادرکننده چگونه میتواند اجرائیه چک صیادی را ابطال نماید؟

دراین صورت خواهان باید ادعای خود را با تقدیم دادخواستی تحت عنوان ((اثبات پرداخت دین و ابطال اجرائیه)) به دادگاه اثبات نماید.

اگر دادگاه با بررسی،ارجاع به کارشناسی و یا از هر طریق دیگری احراز کند که بخشی از مبلغ چک پرداخت شده است،میتواند به اندازه ی همان مبلغ،به ابطال اجرائیه رای دهد و نسبت به باقی مانده ی مبلغ، عملیات اجرایی ادامه پیدا میکند.

در صورت انتقال چکی که مشروط یا ضمانتی بودن آن در سندی دیگر درج شده است،به ثالث، آیا دادگاه میتواند اجرائیه را باطل نماید؟

اگر در متن چک چیزی نوشته نشده باشد و دارنده ی دوم اقدام به طرح دعوا نماید،با توجه  به وصف تجریدی اسناد تجاری (یعنی تعهد اولیه که براساس آن چک صادر شده است، از تعهد برواتی جدا میباشد)، نباید روابط حقوقی بیند صادرکننده و دارنده ی اول را به دارنده ی فعلی با حسن نیت،تسری داد حتی اگر ضمانتی یا مشروط بودن چک در سندی دیگر محرز باشد.

نکته: فرض مذکور در صورتی مطرح میگردد که در متن چک چیزی نوشته نشده باشد چرا که اگر مشروط یا ضمانتی بودن چک در متن آن قیدشده باشد،ایراد صادر کننده در مقابل ثالث مشمول استثنائات ماده 23 قانون صدور چک بوده و پذیرفته می شود. 

زیرا علاوه براین،با درج شرط در چک،منتقل الیه(دارنده دوم) آن را ملاحظه کرده و سپس دریافت نموده بنابراین از روابط پایه فی مابین صادرکننده و دارنده اول مطلع بوده است.

سوالات متداول در مورد نحوه ابطال اجرائیه چک و قرار توقف عملیات اجرایی چک

سوال: شکایت کیفری چک بلامحل مطرح کردم ولی سپس آن را به دیگری منتقل کردم آیا او می‌تواند به جای من درباره ادامه دهد ؟

پاسخ: خیر اگر این دعوا حقوقی بود بله او می‌توانست به جای شما قائم مقام شود و دعوا را ادامه دهد ولی چون دعوا کیفری است این اقدام شما موجب می‌شود که دیگر نتوانید شکایت کیفری را ادامه دهید و شکایت متوقف خواهد شد.

سوال: فردی از طریق آشنایی که در بانک داشته است با وجود تمام بدهی‌های مالیاتی و مالی متاسفانه دسته چک دریافت نموده است می‌توانم از این فرد شکایت کنم؟

پاسخ: بله در قانون بیان شده است که در صورتی که فردی با تقلب و فریب دسته چک دریافت نماید در حالی که وضعیت مالی و اعتباری او اجازه صدور دسته چک قانونی را ندهد یا خود این کار را انجام ندهد اما برای دیگری این امر را آسان نماید، به مدت سه سال از دریافت دسته چک و صدور چک و همچنین به جزای نقدی محکوم خواهد شد. بله در قانون بیان شده است که در صورتی که فردی با تقلب و فریب دسته چک دریافت نماید در حالی که وضعیت مالی و اعتباری او اجازه صدور دسته چک قانونی را ندهد یا خود این کار را انجام ندهد اما برای دیگری این امر را آسان نماید، به مدت سه سال از دریافت دسته چک و صدور چک محروم و همچنین به جزای نقدی محکوم خواهد شد. 

سوال: یک برگ چک از دسته چک من دزدیده شده و سپس جعل شده حال کارسازی شده است چه شکایتی می‌تواند مطرح کنم؟

پاسخ: دو شکایت می‌توانیم مطرح کنیداول شکایت سرقت و دوم شکایت جعل و کلاهبرداری بابد بتوانید جعل را اثبات کنید برای این کار تقاضای کارشناسی نمایید. کارشناس با بررسی خطوط نوشته شده در چک می‌تواند به جعلی یا اصلی بودن چک پی ببرد همچنین می‌توان مطابق ماده ۱۴ قانون صدور چک جلوی چک را بگیرید و آن را مسدود کنید تا تکلیف پرونده مشخص شود برای این کار به بانک مراجعه کنید.

سوال: از فردی چک دریافت کردم ولی نتوانستم آن را وصول کنم چون حساب خالی است چه شکایتی کیفری می‌توانم مطرح کنم؟

پاسخ: طرح شکایت کیفری شرایط خاصی دارد یکی از این شرایط این است که باید به تاریخ چک دقت کنید تاریخ چک در صورتی که به روز باشد شما می‌توانید شکایت کیفری مطرح نمایید و  مزیت شکایت کیفری نسبت به شکایت حقوقی این است که هزینه دادرسی دعوی حقوقی از دعاوی کیفری بسیار بیشتر است