استرداد لاشه چك

مقدمه

یکی از دعاوی رایج در خصوص چک، دعوای استرداد لاشه چک می‌باشد.دعوای استراد لاشه چک زمانی مطرح می‌شود که صادر کننده چک مدعی پرداخت وجه چک باشد یا مدعی باشد که چک بابت ضمانت یا امانت صادر گردیده و دارنده چک بر خلاف تعهد مابین شان از استرداد لاشه چک امتناع نموده است و اقدام به وصول وجه چک نموده است.

در چه زمانی می بایست اقدام به طرح دعوای استرداد لاشه چک در دادگاه نمود؟

همانطور که در مقدمه در بالا بیان شد این دعوا اصولا در زمانی مطرح می گردد که صادر کننده چک مدعی پرداخت وجه چک به دارنده چک می باشد ولی متاسفانه رسیدی برای این پرداخت دریافت نکرده است و یا اینکه چک برای تضمین معامله ای بوده است که آن معامله فسخ یا اقاله شده است ولی متاسفانه دارنده چک از عودت دادن چک به صادر کننده امتناع می ورزد

بنابراین در صورت وقوع چنین حالاتی خواهان می بایست اقدام به طرح دعوای حقوقی استرداد لاشه چک می‌نماید که در دعوای مذکور صادر کننده چک خواهان و دارنده چک خوانده محسوب می‌شود.

با توجه به اینکه در دعوای مذکور خواهان یا همان صادر کننده چک مدعی محسوب می‌شود مستند به ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی بار اثبات دلیل به عهده ایشان می‌باشد و دلایل مورد قبول در دعوای مذکور،پرداخت وجه چک،امانی بودن چک یا بابت تضمین بودن چک می‌باشد

لازم به ذکر است علاوه بر طرح دعوای مذکور به شکل حقوقی مستند به ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات قابل طرح از طریق کیفری نیز می‌باشد.

اگر چک به عنوان تضمین یا مشروط به دارنده داده شده باشد استرداد لاشه چک چگونه است ؟

اگر خواهان مدعی این باشد که چک بابت تضمین به دارنده چک داده شده است به طور مثال خواهان مدعی این است که چک بابت حسن انجام کار تحویل دارنده شده است باید بتواند در دعوای استرداد لاشه چک اثبات کند که این چک بابت تضمین بوده است در صورت اثبات حال این خوانده است که می بایست اثبات نماید که مستحق دریافت وجه چک می باشد 

چه موادری در دادگاه می تواند کمک کند که چک بابت تضمین بوده است؟

عموما چک های ضمانتی بابت حسن انجام کار کارفرمایان دریافت می کنند و به جهت ادعا ضرر و زیانی که کارگر به کارفرما وارد ساخته است از عودت چک ضمانتی به کارگر امتناع می کنند یا حتی اقدام به طرح دعوای مطالبه وجه ناشی از چک در محاکم می نمایند . در این صورت دو حالت پیش می آید یکی آن که چک در وجه حامل تحویل کارفرما داده شده است و دیگری آنکه در متن چک قید شده است که چک بابت حسن انجام کار صادر شده است در زیر به بررسی هر دو مورد می پردازیم:

در صورتی که چک بابت تضمین صادر شده است ولی چک به صورت در وجه حامل صادر شده است تکلیف چیست؟

در این حالت کارگر می تواند به سه

 موضوع در جلسه دادگاه اشاره نماید :

۱-به رابطه کارگر کارفرمایی که فی مابین ایشان و کارفرما وجود دارد نشان می دهد که کارگر هیچ گونه بدهی به کارفرما نداشته و این موضوع ظهور در تضمین بودن چک دارد 

۲-برای اثبات رابطه کارگر کارفرمایی صادر کننده چک می تواند به قرارداد کار ، واریز حقوق از سوی کارفرما و سایر موارد اشاره نمایید .

۳- عموما تاریخ صدور چک یا همان تاریخ مندرج در چک با تاریخ دادخواست مطالبه وجه چک یا دادخواست استرداد لاشه چک به علاوه شرایط بالا برای دادگاه نشان از ضمانتی بودن چک خواهد داشت.

در صورتی که چک بابت تضمین صادر شده و در ظهر چک آمده است که چک با حسن انجام کار است تکلیف چیست؟

در این حالت اراده دو طرف مبین ضمانتی بودن چک است و کارفرما می بایست ثابت کند که از عمل کارگر زیان به کارفرما در چهارچوب قرارداد وارد آمده است.

سوال : اگر در جلسه دادگاه خواهان دعوای استرداد لاشه چک ثابت کند که چک بابت حسن انجام کار بوده ولی خوانده دعوا نیز در دادگاه ثابت کند که از عمل خواهان به او زیان وارد شده است تکلیف چیست؟

در این حالت دادگاه می بایست دعوای استرداد لاشه چک خواهان را رد نماید ولی خوانده دعوا یا همان دارند چک نیز نمی تواند وجه چک را به از طریق دعوا به اجرا گذارد تا زمانی که از طریق اقامه دعوای مناسب تقصیر صادرکننده چک را اثبات کند.

اگر در دعوای استرداد لاشه چک مشخص شود که صادر کننده قسمتی از وجه چک را پرداخت کرده تکلیف دعوا چیست؟

در این حالت اگر مشخص شود که صادر کننده قسمتی از وجه چک را پرداخت کرده است در متن رای خود می بایست به این موضوع اشاره نماید ولی دعوای استرداد لاشه چک توسط دادگاه می بایست قرار رد دعوا صادر گردد چرا که این دعوا زمانی می تواند از جانب خوانده مطرح گردد که خواهان دعوای موصوف به جهت پرداخت تمامی مبلغ مندرج در چک را پرداخت نموده باشد.

در صورتی که چک بابت حسن انجام کار یا ضمانت صادر شده ولی دارنده برخلاف قرارداد چک را به شخص ثالث منتقل کرده است در این حالت تکلیف چیست؟

در خصوص پرسش فوق دو حالت متصور می باشد که در زیر به بررسی آن می پردازیم:

حالت اول: در متن چک یا در ظهر آن عبارت اینکه چک بابت حسن انجام کار یا بابت ضمانت می باشد قید شده است در این حالت اگر شخص ثالث اقدام به طرح دعوای مطالبه وجه چک علیه صادر کننده نماید صادر کننده چک در مقابل دارنده فعلی می تواند به این ایراد که چک بابت حسن انجام کار بوده است اشاره نماید و در صورت بروز چنین حالتی دادگاه نسبت به دعوای مطالبه وجه چک قرار رد دعوا صادر می نماید.

حالت دوم: در این حالت اگر در متن یا در ظهر چک هیچ عبارتی که دال بر این باشد که چک بابت ضمانت است وجود ندارد در صورت بروز چنین حالتی اگر شخص ثالث اقدام به طرح دعوای مطالبه وجه چک نماید صادر کننده چک در مقابل شخص ثالث نمی تواند به ایراد ضمانتی بودن چک متوسل شود و می بایست وجه چک را به شخص ثالث بپردازد و بعدا طی دادخواستی به طرفیت دارنده اول اگر ضمانتی بودن چک را اثبات نماید می تواند وجه پرداخت شده را از دارنده اولیه دریافت نماید.

سوال: اگر در ظهر چک هیچ عبارتی مبنی بر ضمانتی بودن چک وجود نداشته باشد و چک به شخص ثالث منتقل شده است ولی در متن جداگانه اشاره به ضمانتی بودن چک شده باشد تکلیف چیست؟

پاسخ: حتی در صورت بروز چنین حالتی نیز صادر کننده چک می بایست وجه چک را به شخص ثالث بپردازد چرا که شخص ثالث دارنده با حسن نیت فرض می شود و پس پرداخت چک صادر کننده اقدام به طرح شکایت مناسب بر علیه دارنده اولیه نماید.

وضعیت شکایت صادره کننده چک از اولین دارنده چک

سوال:اگر چک موضوع دعوا از طریق ظهرنویسی منتقل شود و صادر کننده چک اقدام به طرح دعوا علیه دارنده اولیه چک نماید وضعیت طرح دعوا چگونه خواهد بود؟

در مورد سوال مذکور دعوا به دو دلیل شکلی و ماهوی قابلیت رسیدگی نخواهد و شایسته صدور قرار رد یا عدم استماع دعوا خواهد بود.

۱-دفاع شکلی:

عدم توجه دعوا به شخص خوانده؛ با توجه به اینکه چک مذکور انتقال یافته است و دارنده قانونی چک در حال حاضر شخص دیگری غیر از دارنده اولیه می‌باشد بنابراین دعوا توجهی به شخص خوانده نخواهد داشت و مستند بند ۴ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی دعوای شایسته صدور قرار رد خواهد بود.

۲-دفاع ماهوی:اصل حسن نیت در اسناد تجارتی:

بر طبق اصل مذکور ایرادات مربوط به تعهد منشا که بین صادر کننده و دارنده اولیه چک منعقد شده در مقابل دارنده ثانویه سند تجارتی که بر طبق اصول حقوق تجارت است بر حسن نیت آن می‌باشد قابل استناد نخواهد بود بنابراین دعوای مذکور قابلیت رسیدگی نخواهد داشت.

پرسش و پاسخ های متداول در حوزه استرداد لاشه چک

سوال : هزینه دادرسی مربوط به استرداد لاشه چک چقدر است؟

در خصوص اینکه دعوای استرداد لاشه چک دعوای مالی یا غیر مالی است بین محاکم اختلاف نظر وجود دارد چرا که اگر دعوای استرداد لاشه چک را دعوایی مالی بدانیم هزینه دادرسی آن معادل سه و نیم درصد مبلغ مندرج در چک می باشد ولی اگر این دعوا را غیر مالی بدانیم هزینه دادرسی آن یک هزینه دادرسی ثابت است که که بین صد و پنجاه هزار تومان تا دویست هزارتومان می باشد.

در سامانه عدل ایران دعوای استرداد لاشه چک در ردیف دعوایی غیر مالی قرار داده شده است ولی اگر شعبه ای که پرونده جهت رسیدگی به آن ارجاع شده است این دعوا را مالی تشخیص دهد برای خواهان اخطار رفع نقص مبنی بر واریز هزینه دادرسی بر مبنای دعاویی مالی صادر خواهد نمود.

سوال : در دعوای استرداد لاشه چک کدام دادگاه صالح به رسیدگی به این دعوا می باشد؟

دادگاه صالح به رسیدگی به دعوای استرداد لاشه چک بر اساس ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه محل اقامت خوانده می باشد 

سوال: در صورتی که صادر کننده چک در خصوص چک در دست دارنده شکایت خیانت در امانت مطرح کرده باشد و رای کیفری در این خصوص صادر شده باشد تکلیف مرجع حقوقی نسبت به طرح دعوای استرداد لاشه چک چیست؟

در این حالت دادگاه حقوقی موظف به تبعیت از رای کیفری می باشد و می بایست حکم بر استرداد لاشه چک را صادر نماید.

سوال: در صورتی که مرجع کیفری نسبت به شکایت کیفری خیانت در امانت راجع به چک قرار منع تعقیب صادر کرده باشد در صورت طرح دعوای استرداد لاشه چک توسط شاکی در مرجع کیفری تکلیف دادگاه حقوقی در مواجه به چنین پرونده ای چیست؟

در صورت چنین حالتی در قرار منع تعقیب صادر شده توسط دادگاه کیفری دو حالت متصور است که در زیر به بررسی آن می پردازیم:

حالت اول: در دادگاه کیفری در رسیدگی به پرونده خیانت اگر دادگاه وارد ماهیت شده باشد و قرار منع تعقیب توسط دادگاه صادر شده باشد در این حالت دادگاه حقوقی می بایست از تصمیم دادگاه کیفری تبعیت نماید و در خصوص دعوای حقوقی استرداد لاشه چک قرار رد عوا یا حکم بر بی حقی صادر نماید به فراخور محتویات پرونده 

حالت دوم: دادگاه کیفری بر اساس عدم احراز عنصر روانی در جرم قرار منع تعقیب صادر نموده در این حالت دادگاه حقوقی می بایست در خصوص پرونده استرداد لاشه چک وارد رسیدگی ماهیتی شده و موظف به تبعیت از تصمیم دادگاه کیفری نمی باشد توصیه که ما به همراهان گرامی می نماییم این است که اگر دلایل متقن برای طرح دعوای کیفری خیانت در امانت نسبت به چک ندارید از طرح دعوای کیفری خود داری نمایید چرا که اگر شکایت کیفری شما منتج به صدور قرار منع تعقیب شود می تواند در فرایند دادخواهی شما در پرونده حقوقی استرداد لاشه چک تاثیر بسیاری بگذارد.

سوال: در صورتی که چک ضمانتی به شخص ثالث منتقل شود ولی رای کیفری بر علیه دارنده اول وجود داشته باشد مبنی بر خیانت در امانت تکلیف چک در ید شخص ثالث چیست؟

در این خصوص بین محاکم اختلاف نظر وجود دارد و برخی محاکم بر این نظر می باشند با توجه به اینکه شخص ثالث دارنده با حسن نیت محسوب می شود صادر کننده چک می بایست وجه چک را به شخص ثالث بپردازد و سپس اقدام به طرح دعوای مطالبه وجه بر علیه دارنده اول نماید اما اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی خود به شماره 7/98/184مورخ 1398/03/08آورده است «با توجه به اصل غیر قابل استناد بودن ایرادات در برابر دارنده باحسن نیت اسناد تجاری و وصف تجریدی آن این اسناد از جمله سفته و چک پس از صدور از منشاء خود منفک می شوند که با این وصف صادرکننده یا ظهرنویس یا ضامن نمی تواند در برابر دارنده با حسن نیت به روابط مالی بین خود استناد کند مگر اینکه محرز شود سند به موجب رای قطعی کیفری محرز شود که در این صورت طرح دعوای استرداد لاشه چک به طرفیت دارنده با حسن نیت نیز امکان پذیر می باشد» با توجه به این نظریه مشورتی در صورت وجود رای قطعی کیفری می توان در مقابل شخص ثالث در دعوای مطالبه وجه اقدام به طرح دعوای استرداد لاشه چک نمود و رای دریافت نمود.

سوال: اگر رای قطعی مبنی بر خیانت در امانت وجود داشته باشد آیا طی همان پرونده می توان تقاضای استرداد لاشه چک نمود؟

به نظر می رسد با توجه به ماده ۱۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری در این خصوص مانعی نباشد و دادگاه کیفری در رای خود می بایست حکم بر استرداد لاشه چک نیز صادر نماید

سوال: اگر اصل مبلغ چک پرداخت شده باشد ولی خسارت تاخیر تادیه آن پرداخت نشده باشد امکان طرح دعوای استرداد لاشه چک وجود دارد؟

به نظر می رسد تا زمانی که اصل مبلغ چک و خسارات آن پرداخت نشده باشد امکان طرح دعوای استرداد لاشه چک وجود نخواهد داشت.

توصیه آخر راجع به استرداد لاشه چک

به کاربران گرامی توصیه می گردد با توجه به پیچیدگی هایی که این بحث دارد پیشنهاد می شود که قبل از هر اقدامی با یک وکیل متخصص در حوزه اسناد تجاری مشورت نمایید.