شروط ضمن عقد

به وسیله قید این شروط ،طرفین مقصود و مطلوب خود را تامین می نمایند.  به رسمیت شناختن شروط ضمن عقد از جانب قانونگذار در واقع احترام به حاکمیت اراده و اصل ازادی قراردادهاست و به اشخاص اجازه می دهد تا با افزودن قیود و شروط، عقد را به چهره دلخواه و مطلوب خویش مبدل سازند.

اقسام شرط به لحاظ نحوه ابراز  :

شروط بر اساس دسته بندی فوق به دو قسم صریح و ضمنی تقسیم می شوند 

1)شرط صریح ان است که مستقیم و در کمال وضوح در ضمن عقد درج گردیده به نحوی که طرفین ابهامی در ان ندارند.

2)شرط ضمنی شرطی است که در قرارداد تصریح نشده ولی لازمه توافق و از توابع ان است مثلا در قرارداد خرید و فروش ملکی که دارای سند رسمی است اگر طرفین در قرارداد قید نکرده باشند که مالک باید سند رسمی را در دفترخانه اسناد رسمی به نام خریدار منتقل نماید اشکالی ندارد چرا که از ماهیت عقد برمی اید که تنظیم سند رسمی از لوازم بیع املاک است و بدون قید این شرط نیز مالک ملزم به چنین امری خواهد بود.

پرسش :اقسام شرط از لحاظ زمان وقوع کدام است؟

1)شرط بنایی: در واقع زیر مجموعه شرط ضمنی است مقصود از شرط بنایی مفهومی است که در عقد بیان نشده ولی نشانه هایی از گفتار و رفتار طرفین وجود دارد که گویی عقد بر اساس ان شرط بنا شده است. به طور مثال در عقد نکاح پیش فرض و بنا بر اینست که دختر و پسر قبلا ازدواج نکرده باشند.  ماده 1128 قانون مدنی بیان می دارد هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده باشد و بعد از عقد کاشف به عمل بیاید که فرد فاقد ان وصف بوده خواه در عقد تصریح شده باشد یا خواه عقد متبانیا بر ان وقوع یافته باشد طرف دیگر حق فسخ خواهد داشت.

2) شرط حین العقد: شرطی که درحین انعقاد قرارداد شرط می شود.

3)شرط الحاقی: شرطی که بعد از انعقاد عقد به آن ملحق می شود. 

 پرسش: الزامات سه گانه شروط ضمن عقد چیست؟

مقدور بودن) شرط باید قابلیت انجام شدن داشته باشد فلذا شرطی که تحقق آن توسط متعهد مقدور نیست و همچنین طرف دیگر قرارداد یا حتی شخص ثالث نیز قادر به انجام و محقق ساختن آن به جای شخص متعهد نیستند باطل و غیر قابل اثر خواهد بود. 

فایده داشتن)ملاک تشخیص مفید بودن بنای خردمندان است و معیار قطعی وجود ندارد ممکن است درج شرطی برای دو طرف مفید باشد و برای طرفین دیگر بی فایده .

یک نمونه از ان در ماده 46 قانون تجارت الکترونیک قابل مشاهده است که به موجب ان درج شرط غیرمنصفانه و به ضرر مصرف کننده در قراردادهای مشمول قانون تجارت الکترونیکی موثر نبوده و باطل است

مشروع بودن)منظور از مشروع بودن شرط نیز یعنی اینکه مخالف شرع و اخلاق حسنه نباشد به طور مثال در قرارداد اجاره هتل اگرسرو مشروبات الکلی شرط شود شرط مذکور،غیر مشروع و در نتیجه باطل است. 

پرسش: چنانچه شروط ضمن عقد هر کدام از الزامات فوق را نداشته باشند تکلیف شرط و عقد چیست؟

در صورتی که شرط، نامشروع یا غیرمفید و یا غیرمقدور باشد ان شرط باطل بوده ولی موجب بطلان قراداد نخواهد شد و معامله صحیح و نافذ است.

شروط باطل و مبطل عقد کدام اند؟

1)شرط خلاف مقتضای ذات عقد : شرطی است که با طبیعت و ماهیت عقد سازگار نیست به طور مثال اگر در عقد بیع شرطی به عنوان شرط ضمن عقد درج شود مبنی بر اینکه مبیع به ملکیت خریدار درنیاید از انجا که انتقال مالکیت از مقتضیات اصلی  بیع است ، این شرط  برخلاف این امر بوده و در صورت قید کردن هم شرط باطل است و هم عقد اصلی یعنی یبع. ولیکن اگر طرفین معین کنند بعد از عقد بیع خریدار تا 5 سال حق فروش ملک را نداشته باشد این شرط سازگار با اقتضای بیع است و منع قانونی در درج آن وجود ندارد.

2)شرط مجهولی که موجب جهل به عوضین یا همان مورد معامله شود: شرط مجهول و مبهم در پاره ای از موارد سبب مبهم ماندن موضوع معامله که از ارکان اصلی است خواهد شد. به طور مثال اگر در عقد بیع شرط شود که فروشنده تخفیف خوبی به خریدار بدهد این شرط به دلیل اینکه میزان تخفیف مشخص نیست سببب مجهول شدن مبلغ و ثمن معامله می گردد، فلذا عقد و شرط در چنین حالتی هر دو باطل اند. 

دسته بندی دیگر از شروط ضمن عقد: 

شرط فعل، شرط نتیجه و شرط صفت.

1)شرط فعل ان است که انجام کار یا عدم اقدام به فعلی  (به صورت نفی)شرط شده باشد

2)شرط نتیجه ان است که به نفس قید در قرارداد ایجاد می شود و در واقع نتیجه عمل حقوقی دیگر است 

3)شرط صفت ان است که کیفیت یا کمیت مورد معامله را معین می نماید.

ضمانت اجرای تخلف از شروط ضمن عقد چیست؟

اگر طرف متعهد از انجام شرط خودداری نمود، بسته به نوع شرط، ضمانت اجرا نیز متفاوت خواهد بود گاه می تواند قرارداد را فسخ کند ،گاه باید الزام متعهد را به انجام شرط از محکمه بخواهد  ،گاه  شرط از اساس باطل و بلااثر است و تاثیری در معامله ندارد و گاه بطلان شرط، معامله را نیز باطل می کند.

به دلیل گستردگی مباحث پیشنهاد می شود مقاله اختصاصی مربوط به هر کدام از شروط صفت، نتیجه و فعل مطالعه شود

سخن پایانی :اگر قصد انعقاد معامله ای را دارید جهت درج شروط ضمن عقدی که مطلوب شما را تامین نماید حتما از تجربه وکیل در این امر بهره ببرید.