وصیت و رجوع از وصیت

مقدمه

قانون وصیت و ارث از جمله مسائلی است که افراد اطلاع چندانی از آن ندارند. در این نوشتار به پرسش هایی همچون تعیین تکلیف وجود چندین وصیت نامه پس از فوت متوفی و نکات مربوط رجوع از وصیت خواهیم پرداخت.

وصیت از منظر حقوقی چگونه تعریف می شود؟ 

وصیت از جمله اعمال حقوقی است که هر فرد در زندگی خود ممکن است دست به استفاده از آن بزند 

وصیت به چند نوع حسب قانون تقسیم می شود؟

وصیت به دو عنوان وصیت تملیکی و وصیت عهدی تقسیم میگردد.

وصیت تملیکی یعنی شخصی مالی از اموال خود را برای پس از مرگ خود به دیگری بصورت رایگان تملیک کند.

وصیت عهدی زمانیست که یک شخص فرد یا افراد دیگری را مأمور کند تا برخی از کارها را پس از مرگ او انجام دهند.

ارکان وصیت چیست؟

در اصطلاح حقوقی هر یک از ارکان وصیت نام خاصی دارند که ذیلاً بیان میگردد:

موصی: شخصی که وصیت میکند را موصی مینامند.

موصی له: شخصی که وصیت به نفع او شده است موصی له نام دارد.

موصی به : شخص یا شیء مورد وصیت را موصی به گویند.

وصی: شخصی که به موجب وصیت مسئولیتی میابد تا پس از مرگ موصی به آن عمل کند وصی نام دارد.

عنصر اصلی وصیت اثر آن پس از مرگ موصی است،یعنی در اصل وصیت معلق بر فوت کسی است که وصیت میکند.همین نکته وجه اشتراک وصیت و ارث است.

رجوع از وصیت چگونه صورت می پذیرد؟ 

مطابق ماده ی 838 قانون مدنی موصی میتواند تا زمان حیات از وصیت خود چه به صورت ضمنی و چه به صورت صریح رجوع کند و این رجوع حکم است و نه حق.به همین دلیل موصی همواره اجازه ی رجوع از وصیت را داشته و قابلیت رجوع قابل اسقاط نیست. 

در صورت رجوع از وصیت، بازگشت از رجوع مجدداً وصیت را معتبر نمیکند و موصی باید دوباره به خواسته ی خود وصیت نماید. رجوع از وصیت مستلزم تشریفات خاص تنظیم وصیت نامه نیست و همین که اراده ی موصی در رجوع از وصیت به صورت صریح یا ضمنی ابراز شود کفایت میکند.

سوال: در صورتی که موصی (شخصی که وصیت کرده) در زمان حیات خود مالی را که وصیت کرده است را به تصرف شخص داده باشد آیا باز هم می تواند از وصیت رجوع نماید؟

پاسخ: حتی اگر موصی (شخصی که وصیت کرده است) در زمان زندگی خود موصی به (مالی را که وصیت شده ) را به تصرف موصی له داده باشد زیرا اثر وصیت معلق به فوت موصی است و قبل از فوت اثری ندارد

انواع رجوع از وصیت از منظر قانون 

رجوع ممکن است به دو گونه ضمنی و صریح باشد که ذیلاً مورد بررسی قرار میگیرد:

رجوع صریح: در رجوع صریح موصی صریحاً اعلام میکند که دیگر تمایلی به وصیت پیشین خود نداشته و آنرا پس میگیرد. مانند آنکه محمد که علی را وصی فرزند خود قرار داده بود، بصورت صریح عنوان کند دیگر نمیخواهد علی این نقش را پس از مرگ او داشته باشد.

رجوع ضمنی: از طرف دیگر رجوع ضمنی به این شکل است که موصی بر خلاف وصیت اول دست به وصیتی میزند که خود به خود باعث بی اعتباری وصیت اول میگیردد. در این حالت وصیت دوم درست بوده و وصیت اول از بین میرود. برای نمونه محمد که در ابتدا یک سوم اموال خود پس از مرگ را به نفع فرزند اولش وصیت کرده بود ، مدتی بعد همان یک سوم اموال را به نفع آخرین فرزندش وصیت میکند.

رجوع ضمنی ممکن است علاوه بر انشاء وصیتت مخالف، به دلیل انتقال موصی به، از بین بردن آن، از بین بردن وصیتنامه یا بطور کلی هر عملی باشد که دلالت میکند موصی قصد بر رجوع از وصیت ابتدایی خود را دارد. باید توجه کرد که تصرفات اداری مانند اجاره دادن مال مورد وصیت توسط موصی رجوع محسوب نمیشوند مگر اینکه قصد موصی در این زمینه بطور قطعی احراز شود.

در صورت وجود دو وصیت تکلیف چیست؟

درصورت وجود دو وصیت که نمیتوان زمان تقدم و تأخر آنها را مشخص کرد، اگر هر دو وصیت بصورت همزمان قابلیت انجام داشته باشند، به همین نحو عمل میشود، مثل اینکه خانه ای که به نفع دو نفر وصیت شده بصورت مشاعی به تملک آنها داده میشود. از طرف دیگر اگر امکان اجرای هر دو وصیت بصورت همزمان وجود نداشته باشد، هر دوی آنها باطل میگردند.

اگر موصی له نخستین که وصیت ابتدایی به نفع او بوده اثبات کند که وصیت ثانوی و معارض، بدون اوجه به وصیت اول انشاء شده است، رجوع از وصیت محقق نشده و وصیت نخستین همچنان پابرجا خواهد بود.

آیا شخص بلاوارث می تواند کل دارایی خود را وصیت کند؟

در این خصوص قانون مدنی نص صریحی ندارد، دکترین حقوقی معتقدند که فرد بلاوارث آزادانه می تواند کل اموال خود را به نفع شخص دیگری وصیت کند رویه قضاییه در این خصوص متاسفانه روشن نیست ولی اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه های مشورتی به شماره 7/289مورخ 1361/01/28و 51/111/205مورخ 1351/07/05قائل بر محدودیت وصیت به ثلث را در مورد متوفای بلاوارث هم قابل اعمال دانسته است 

در صورت فوت فردی که به نفع او وصیت شده قبل از فوت موصی وصیت باطل است ؟

اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره 7/98/441مورخ 1398/07/30بیان داشته «در فرض فوت موصی له پیش از قبول و در زمان حیات موصی با توجه به سکوت قانون مدنی نسبت به موضوع، مستند به اصل ۱۶۷ قانون اساسی و ماده ۳قانون آیین دادرسی مدنی باید به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر فقهی مراجعه نمود مطابق منابع و فتاوای معتبر فقهی از جمله نظر امام (ره) در جلد سوم تحریر الوسیله، لامه حلی در جلد دوم تذکره الفقها، شهید ثانی در جلد نخست مسالک الافهام، محقق کرکیدر جلد نخست جامع المقاصد، صاحب جواهر در جلد ۲۸ جواهر الکلام وارث موصی له در رد یا قبول جانشین وی می باشد و با قبول، مالک موصی به می باشند و می توانند آن را قبض کنند منوط به آن که موصی از وصیت خود رجوع نکرده باشد.»

تاثیر از بین بردن وصیتنامه در رجوع از وصیت

پاره کردن یا از بین بردن وصیتنامه ی خودنوشت یا سری، به منزله ی رجوع از وصیت بوده و باعث از بین رفتن وصیت میگردد. از طرف دیگر باقی ماندن وصیتنامه رسمی در دفتر اسناد رسمی به منزله ی باقی ماندن بر وصیت است و برای رجوع از آن باید خلاف این امر اثبات گردد.

سخن نهایی رجوع از وصیت :

به خواننده ی محترم توصیه میگردد به علت پیچیدگی و اهمیت موضوع مورد بحث، حتماً پیش از هر اقدامی در این زمینه با یک وکیل متخصص در این حوزه مشورت نمایید در هم وکیل شما می توانید با توجه به موضوع حقوقی که دارید از طریق ثبت درخواست مشاوره خود به متخصص ترین وکیل در آن حوزه وصل شوید.