عقد رهن و ویژگی های آن

در ابتدا و برای بهبود فهم مقاله برخی از اصطلاحات مهم مرتبط با رهن مورد تعریف قرار خواهند گرفت و سپس به تعریف عقد رهن و ویژگی های آن خواهیم پرداخت.

تعریف راهن ، مرتهن و مال مرهونه :

راهن:شخصی است که مال خود را بابت بدهی که به شخص دیگر دارد در گرو و وثیقه ی او قرار میدهد.

مرتهن:شخصی است که راهن به وی بدهکار بوده و مالی از راهن را برای طلب خود در وثیقه میگیرد.

مال مرهونه:مالی که مورد رهن واقع میشود مال مرهون نام دارد.

به عنوان مثال در صورت بدهکار بودن علی به محمد و رهن قرار دادن خودروی او،علی راهن،محمد مرتهن و  خودروی علی مال مرهونه نام دارند.

تعریف عقد رهن :

رهن به عقدی میگویند که در آن شخصی که به فردی دیگر بدهی دارد،در ازای آن بدهی برای آسایش خیال طلبکار و سادگی وصول وجه توسط او مالی را در وثیقه ی او قرار میدهد تا در صورت عدم پرداخت بدهی مرتهن بتواند با فروش مال مرهونه طلب خود را دریافت کند.

ویژگی های عقد رهن :

1-عقد رهن از طرف راهن لازم و از طرف مرتهن جایز است،این بدین معناست که مرتهن میتواند مال مرهونه را از بند وثیقه آزاد کرده و بگوید که نمیخواهد در برابر طلب خود مالی از اموال راهن را نزد خود داشته باشد اما شخص بدهکار پس از انعقاد عقد رهن دیگر حق ندارد که عقد را برهم بزند و مال خود را از وثیقه خارج کند.برای مثال در صورت مدیون بودن علی به محمد و مورد رهن قرار گرفتن خانه ی او به عنوان وثیقه ی طلبش،محمد میتواند بصورت یکطرفه خانه ی علی را از رهن خود دراورد و در این صورت طلب به طلب بدون وثیقه تبدیل خواهد گشت.

2-مال مرهونه باید حتما به قبض طلبکار داده شود البته نیاز نیست که حتما شخص راهن مال را به قبض مرتهن دهد بلکه اگر خود مرتهن یا شخص دیگر توانایی قبض مال را با اجازه قانونی داشته باشد و یا از قبل مال مرهونه بصورت قانونی در قبض او باشد نیازی به قبض دوباره نیست.نکته قابل توجه در قبض مال مرهونه این است که لازم نیست قبض در این عقد استمرار داشته باشد و همین که مال به قبض مرتهن داده شود هر چند فورا از قبض او درآید،عقد صحیح است.به علاوه دو طرف میتوانند توافق کنند که مال مرهونه به قبض شخص دیگری داده شود.

3-مال مرهونه باید قابل نقل و انتقال باشد و اگر مالی بصورت دائمی ممنوع از نقل و انتقال باشد رهن آن باطل است اما اگر مالی بطور موقت قابلیت نقل و انتقال خود را از دست داده باشد همچنان میتوان آن را رهن داد.برای مثال در صورتیکه شخصی به سبب عقدی جداگانه حق انتقال خانه خود را به مدت 4 سال نداشته باشد ، وثیقه قرار دادن این خانه صحیح است.به علاوه در صورتی که شرط شود شخص اجازه ی فروش مال مرهونه را ندارد شرط باطل بوده اما عقد رهن منعقد شده همچنان صحیح است و بنابراین مرتهن باز هم میتواند مال مورد رهن را به فروش برساند.

4-مالی که با گذر زمان فاسد میگردد قابلیت مورد رهن قرار گرفتن را ندارد مانند آنکه شخص بار میوه ی خود را که چیده شده و در گذر زمان فساد پیدا خواهد کرد را به عنوان وثیقه قرار دهد.

5-مال مورد وثیقه نمیتواند دین و یا منفعت مالی باشد و تنها عین معین قابلیت مال مرهونه واقع شدن را دارد.به عنوان مثال شخص میتواند ماشین خود را مورد وثیقه قرار دهد اما نمیتوان استفاده از خودرو را مورد وثیقه قرار داد. مضافا وثیقه قرار دادن اسناد دارای ارزش ذاتی مانند اسکناس نیز صحیح است.

6-مال مرهونه قابل تجزیه نبوده و تا زمانیکه بدهی بصورت کامل اداء نشود نمیتوان بخشی از مال مورد وثیقه را آزاد نمود.

7-در عقد رهن تمامی منافع مال مرهونه متعلق به راهن است با این تفاوت که منافع متصل به علت عدم امکان جدایی از عین در مدت رهن تابع مال مرهونه هستند و در ید شخصی که مال مورد وثیقه را در دست دارد میمانند اما منافع متصل همواره متعلق به راهن است،هر چند که توافق بر خلاف این قاعده امکان پذیر است.به علاوه راهن اجازه دارد تا هر تغییر یا تصرفی که در تضاد با حق مرتهن نباشد را در مال انجام دهد و مرتهن نمیتواند مانع او شود.

8-در صورت تلف و از بین رفتن مال مورد وثیقه ،شخصی که مال را تلف کرده باید بدل آن را بدهد و در این صورت همان بدل خود مال مورد وثیقه قرار خواهد گرفت.

مزایای انعقاد عقد رهن برای مرتهن : 

بطور کلی انعقاد عقد رهن و وثیقه داشتن طلب مرتهن،باعث میگردد که در صورت اعسار راهن و یا تعدد بدهی های وی به اشخاص متعدد،شخص دارای وثیقه در حدود مال مورد وثیقه نسبت به باقی بستانکاران اولویت داشته و بتواند طلب خود را از فروش مال مرهونه بدست آورد و تنها در صورتی که از فروش مال مورد وثیقه مبلغی بیش از طلب وی باقی بماند،همان مبلغ باقی مانده میان باقی طلبکاران تقسیم میشود.اما در صورتیکه مال مرهون کفاف بدهی مرتهن را ندهد وی برای کسب باقی طلب خود باید به بدهکار مستقیما رجوع کرده و در صورت ورشکستگی او باید برای باقی طلب خود در هیئت غرما وارد شود.

توصیه ی نهایی عقد رهن  :

در نهایت و با توجه به پیچیدگی های انعقاد عقد رهن و همچنین مسئولیت مرتهن و راهن در قبال یکدیگر توصیه میگردد پیش از انعقاد عقد رهن و به جهت عدم گرفتاری در دام کلاهبرداری با یک موکیل مجرب در این حوزه مشورت فرمایید.