عنصر فریب در حق فسخ نکاح و فوری بودن این حق

مقدمه

همه ی ما می دانیم که تا آخر عمر تنها همسرمان است که شریک غم و شادی ما است. انتخاب فردی که بتواند در تمام لحظات زندگی چه در سربالایی و چه در سراشیبی ها کنارمان باشد از هر مسئله ی دیگری مهم تر است. 

پس چه بهتر که در ازدواج طرفین صداقت را رعایت کنند. هیچ کس تمایلی به شنیدن دروغ و فریب و پس از آن طلاق یا فسخ نکاح را ندارد.

بنابراین توصیه مهم ما به شما رعایت صداقت کامل در خصوص بیان تمام مواردی که ممکن است برای همسر آینده خیلی مهم باشد.

معنای لغوی و اصطلاحی فریب

فریب در لغت به معنی نیرنگ،مکر و غافل کردن است. در اصلاح علم حقوق نام دیگر فریب، تدلیس می باشد.درواقع در حقوق از کلمه تدلیس در ازدواج، برای فریب دادن همسر استفاده می شود.

قبل از آن که اثرات تدلیس درعقود و به خصوص عقد نکاح را بیان نماییم معنای اصطلاحی تدلیس را شرح می دهیم تدلیس یعنی یکی از طرفین معامله با بیان یک وصف خاص، موجب ترغیب و تحریک طرف مقابل به بستن قرارداد و یا عقد با او شده است.

یعنی اگر آن وصف خاص نبود فرد فریب خورده هرگز قرارداد را با ایشان منعقد نمی نمود.مثلا فرض کنید آقایی شغل خود را پزشک معرفی نموده حال آن که به تازگی قصد دارد وارد رشته تجربی شود. هنوز این فرد یادانشجو یا دانش آموز رشته تجربی است.

او پزشک نیست و برای ترغیب دختری که دوستش دارد در خواستگاری ناچارا خود را پزشک معرفی نموده است و همین فریب او موجب موافقت دختر با ازدواج می گردد. پس از عقد اگر دختر متوجه فقدان این وصف گردد پس فریب خورده است و می تواند از این حق فسخ نکاح استفاده نماید. اثر تدلیس درعقود این است که موجب از هم گسستن عقد می شود. 

مثلا فرض کنید فروشنده خودرو به خریدار آن بیان نماید که خودرو مدل دنده اوتومات است و خریدار هم برمبنای همین موضوع راغب به خرید خودرو شده است. پس فقدان این وصف در خودرو برای خریدار حق فسخ ایجاد می نماید وهمانطور که مشاهده می نمایید تدلیس و فریب در عقد موجب به هم خوردن عقد می گردد. 

در نکاح هم به همین صورت است پس از آن که فرد فریب خورده متوجه این موضوع می گردد بلافاصله می تواند از حق خود استفاده نماید و بدین ترتیب نکاح منحل می گردد.

آیا فریب زوجین توسط هرشخصی انجام گیرد موجب ایجاد حق فسخ می شود؟

نکته کلیدی در فسخ نکاح این است که فردی که قانون برای او حق فسخ قائل شده باید فریب خورده باشد آن هم  فریب همسر خود را. یعنی اگر فریب شخص ثالثی را خورده باشد نه فریب همسرش را پس، قانون گذار اجازه فسخ نکاح را نمی دهد.

فرض کنید آقایی قصد ازدواج با دختر خانمی را دارند و پدر خانم به اقای داماد اظهار میدارند که دخترشان یکی از بزرگترین وکلای تهران است اگر آقای داماد فریب پدر دختر را خورد و بعد از ازدواج متوجه شوند که دختر خانم فاقد وصف مذکور بودند آیا به نظر شما می توانند نکاح را فسخ کنند؟ اختلافی است.

برخی از حقوقدان ها معتقدند که پاسخ این سوال خیر است و نمیتوانند چرا که همانطور که بیان نمودیم زوجین باید از یکدیگر فریب خورده باشند ولی در این مثال اگر عروس خانم بدون اطلاع از این که پدرش چنین صحبتی نموده ازدواج کنند تقصیری بر عهده ایشان نیست و قانون گذار نیز از ایشان حمایت می نماید.

ضمن این که دروغی که آقای داماد شنیدند با یک تحقیق و بررسی محلی هم قابل راستی آزمایی بود و درواقع آقا دچار قاعده اقدام می شوند چون امکان و فرصت بررسی این صفت را داشتند ولی اهمال و غفلت نمودند. اما در مقابل گروه دیگر معتقد هستند که در هیچ جایی از قانون منع ننموده است که اگر ثالث موجب تدلیس شود حق فسخ همچنان باقی باشد.

عدم علم و اطلاع فریب خورده  از موضوع

نکته دیگر در فریب وتدلیس این است که فرد فریب خورده در قبل از عقد یا حین عقد نداند که دروغ میگویند یا نداند که همسر آینده اش بیمار است.

مثال در خصوص این مورد زمانی است که بالفرض خانواده زوجه بیان کنند که تا بعد از عقد زوج نباید همسر آینده خود را ببیند این مدل ازدواج های بسیار سنتی که از خیلی هم توصیه نمی شود بیشتر در اقوام افغان و یا برخی از قوم های عشایر دیده می شود آن هم خیلی کم.

در ادامه مثال متاسفانه زوجه نابینایی از هر دو چشم داشتند و زوج بعد از عقد و علم و اطلاع از بیماری زوجه می تواند حق فسخ خود را اعمال نموده و نکاح را از بین ببرد.اما اگر از قبل از این امر مطلع بود دیگر هرگز نمیتوانست این حق را اعمال کند.

زمان در فسخ نکاح چقدر است؟

توجه به زمان در حق فسخ بسیار مهم است چرا که آن چه برای قانون گذار مهم است قبل از عقد یا حین عقد است.در آن زمان است که اگر عدم اطلاع اثبات شود می تواند در اعمال حق فسخ کاربرد داشته باشد

فوری بودن حق فسخ  به چه معناست؟

اصل بر این است که تمام عقودی که منعقد میشوند عقد لازم هستند منظور ازعقد لازم، عقدی است که به راحتی طرفین نتوانند عقد را برهم زنند مگر برای خودشان اختیار فسخ معامله در قرارداد پیش بینی نموده باشند یا قانون فسخ را لازم بداند.

در مقابل عقود جایز توسط هریک از طرفین قابل فسخ است.عقود جایز به طور صریح در قانون بیان شده است.عقد نکاح عقد لازمی لست که قانون گذار تا آنجایی که توانسته است توسط قوانین از ادامه این پیوند حمایت می نماید.

اما در قانون مواردی وجود دارد که طرفین برای احقاق حق خود ناچار به فسخ می شوند.در فسخ نکاح هم بدین صورت است.

اما باید در نظر بگیریم که این حق فسخ کردن نکاح یک حق فوری است.بدین معنی که فرد به محض اطلاع از وجود مواردی که این حق را برای او ایجاد می کند اقدام به اعمال آن نماید.درواقع قانون مهلت عرفی برای فریب خورده درنظر گرفته است اما این مهلت کاملا بستگی به شرایط و احوالات و وضعیت فرد دارد.

فرض کنید دختر و پسری از طریق شبکه های اجتماعی با یکدیگر آشنا شده و در نهایت بدون این که همدیگر را از نزدیک ببینند عقد بنمایند. 

بعد از ازدواج زوج در راه رسیدن به محل استقرار زوجه تصادف کرده و اولین چیزی که بعد از ساعتها بیهوشی با آن مواجه می شود دختری است که دارای بیماری جذام است برای شیواتر  شدن مثال فرض می کنیم که بیماری هنوز پیشرفت نکرده اما در بدن دختر نمود دارد.

حال آیا زوج با آن وضعیت بعد از تصادف می تواند فورا به دادگاه و وکیل مراجعه کرده و اقدامات اعمال حق فسخ را فراهم نماید؟ قطعا خیر و قانون از چنین فردی حمایت نموده و وضعیت عرفی او را در نظر میگیرد درواقع مهلت اعمال فوری حق فسخ ایشان بعد از زمانی است که بتوانند با بهبودی بیماری به سراغ دادگاه بروند.

البته این امر باید اثبات شود که زوج شرایط رعایت کردن فوری حق فسخ را در زمان تصادف نداشته است که از طریق بررسی مدارک پزشکی و معاینه پزشکی قانونی این امر اثبات می گردد.

آیا اگر چندین سال یکی از زوجین عیوب خود را مخفی نماید همچنان حق فسخ طرف دیگر بعد از اطلاع باقیست؟

واقعیت این است که بیماری های برشمرده شده در قانون مدنی برای ایجاد حق فسخ نکاح بیماری هایی نیست که بتوان آن را مدت های طولانی مخفی نمود چون اکثر آن ها در ظاهر نمود دارند یا به اساس رابطه جنسی زوجین آسیب می زنند ولی اگر تحت شرایط خاصی به هر دلیل این عیوب مدت های طولانی مخفی گردد پس از اثبات عدم علم و اطلاع از این عیوب در طی این سال ها امکان اعمال حق فسخ موجود می شود که البته اثبات آن بسیار سخت است و بسته به شرایط زندگی هر فرد متقادت است.

آیا مرد در فرضی که در سند ازدواج به دوشیزه بودن زن اشاره شده باشد ولی مشخص شود دختر باکره نبوده مرد حق فسخ نکاح را دارد؟

در خصوص پاسخ به پرسش فوق اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره ۷/۹۹/۹۳۰مورخ ۱۳۹۹/۰۷/۱۹بیان داشته «… در فرض سوال که در سند ازدواج به دوشیزه بودن زوجه تصریح شده است زوج در صورت عدم بکارت و غیر دوشیزه بودن زوجه می تواند حق فسخ خود را اعمال کند مگر آنکه زوجه اثبات کند به رغم اطلاع زوج از غیر دوشیزه بودن زوجه ،موضوع در سند ازدواج به نحو دیگری منعکس شده است ثانیا فقدان بکارت زوجه الزاما به معنای آن نیست که وی سابقه ازدواج و یا رابطه جنسی داشته است و ممکن است وصف بکارت به دلایل دیگری زائل شده باشد که حتی زوجه نیز از آن بی اطلاع بوده است. در هر صورت برای احراز تدلیس دادگاه باید ارکان آن را از جمله عملیات موجب فریب طرف مقابل را در رفتار زوجه احراز کند و تشخیص این موضوع امری قضایی و بر عهده مرجع رسیدگی کننده است ثالثاچنانچه زوج به اعتبار تحقق هر دو جهت حق فسخ خود را اعمال کرده باشد منعی برای پذیرش آن در صورت اثبات در دادگاه و صدور حکم مبنی بر اعلام فسخ به اعتبار تدلیس و تخلف از وصف ندارد » با توجه به نظریه مشورتی فوق باید گفت اگر زن سوء نیت نداشته باشد و بکارت خود را در اثر ورزش کردن از دست داده باشد مورد از مصادیق فسخ نکاح به جهت فریب یا تدلیس نمی باشد.

در صورت فسخ نکاح وضعیت مهریه چگونه است؟

در خصوص پاسخ به پرسش فوق می بایست دو فرض را در نظر گرفت که در زیر به بررسی آن می پردازیم 

فرض اول: اگر تخلف از ناحیه مرد باشد و زن اقدام به فسخ نکاح نماید در این حالت با توجه به ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی در صورتی که فسخ نکاح قبل از نزدیکی باشد زن مستحق مهریه نخواهد بود اما اگر فسخ نکاح بعد از انجام نزدیکی باشد زن مستحق مهریه کامل می باشد 

فرض دوم: اگر تخلف از ناحیه زن باشد و مرد اقدام به فسخ نکاح نماید در صورتی که فسخ نکاح قبل از نزدیکی انجام شده باشد زن مستحق مهریه نخواهد بود اما اگر پس از نزدیکی فسخ صورت پذیرفته باشد زن مستحق تمام مهریه است ولی به نظر می رسد شوهر می تواند به عنوان خسارت مهری را که به زن داده است پس بگیرد یا اگر نداده است بنا به قاعده تهاتر از پرداخت آن استنکاف ورزد 

پرسش و پاسخ های متدوال در خصوص عنصر فریب در فسخ نکاح 

سوال: اگر زن باکره نبوده باشد ولی به موجب عمل جراحی اقدام به ترمیم پرده بکارت نماید آیا مرد می تواند دادخواست فسخ نکاح دهد؟

هر زن باکره نباشد ولی بکارت خود را ترمیم نموده باشد ولی آن را به شوهر خود اعلام نکرده باشد و مرد نیز با عدم علم به این موضوع اقدام به ازدواج نموده باشد به جهت اینکه بکارت طبیعی در عرف جامعه ایرانی این رفتار یا عمل مرد یک تدلیس به شمار می آید و در صورت وجود سایر شرایط فسخ مرد می تواند دادخواست فسخ نکاح را مطرح سازد.

سوال: آیا تعریف و تمجید خلاف واقع زوجین از خود از مصادیق تدلیس در نکاح است؟

تعریف و تمجید هایی که قبل از ازدواج زوجین از خود می نمایند با توجه به اینکه یک امر عرفی است می توان گفت از مصادیق تدلیس در نکاح یا همان فریب نمی باشد.

سوال: آیا سکوت در مورد نقص هایی که فرد دارد فریب در نکاح محسوب می شود؟

اگر عیب یا نقص از جمله نقص هایی باشد که عادتا قابل چشم پوشی نیست مانند اینکه چشم همسر نابینا است و طرف مقابل این موضوع را نمی دانسته و اقدام به ازدواج نموده است و شخص در مورد این موضوع سکوت نموده است این موضوع می تواند از مصادیق تدلیس باشد 

سوال: آیا کسی که فریب خورده است می تواند از تدلیس کننده مطالبه خسارت نماید؟

به نظر می رسد شخص فریب خورده می تواند بر اساس مسئولیت مدنی می تواند از شخصی که او را فریب داده است مطالبه خسارت مادی و معنوی خود را نماید.

سوال: اگر شخصی خود را کارمند اداره دولتی معرفی کند ولی بعد از ازدواج مشخص شود که دروغ گفته است آیا برای طرف مقابل حق فسخ ایجاد خواهد شد؟

در صورتی که شخص برای تحقق امر ازدواج خود را صاحب شغل دولتی معرفی نموده باشد و پس از عقد خلاف آن مشخص شود که کارمند دولت نبوده است موضوع مشمول عنوان خاص فریب در ازدواج ماده ۶۴۷ قانون مجازت اسلامی می باشد 

نتیجه گیری و توصیه پایانی

تدلیس در ازدواج باعث برهم خوردن عقد می شودو اگر وکیل هستید و این مقاله را میخوانید می دانید که تمام سعی و تلاش یک وکیل باشرف در راستای رسانیدن موکل به حق و حقوق خود است.حتما موارد فوریت را در خصوص حقوق حقه ی موکل رعایت فرمایید.

اگر  شهروندی هستید که این مقاله را می خوانید به شما توصیه می شود قبل از آن که دیر شدن و فوریت حق شما به اتمام برسد پیگیری قضایی را توسط وکلای مجرب و با سابقه پیش ببرید. البته که بازگشت به کانون گرم خانواده و تحمل بیماری همسر از کوچکترین وظایف یک همسر نمونه است. در هم وکیل شما می توانید با بهترین وکلای حقوق خانواده مشاوره حقوقی نماید فقط کافی است درخواست مشاوره خود را از طریق لینک های موجود در این مقاله ثبت نمایید.