مال مثلی و مال قیمی

قبل از بررسی مال مثلی و مال قیمی باید ابتدا مفهوم را تعریف نماییم،  مال کالایی است که قابل داد و ستد باشد و در مقابل آن وجه نقد یا مال دیگری داده شود، امروزه مال فقط شامل کالا نمی شود و حقوق معنوی، همچون حق اختراع یا سرقفلی نیز مال تلقی می گردند

تعریف مال

در تعریف مال، باید چنین گفت که طبق قضاوت عرف، مال چیزی است که قابل داد و ستد باشد و در مقابل آن وجه نقد یا مال دیگری داده شود لکن مال از منظر حقوقی، دارای دو رکن مهم است: اول آنکه دارای منفعت و فایده بوده و نیازی را برطرف سازد، دوم آنکه قابل تملک و اختصاص یافتن به یک شخص حقیقی، حقوقی یا ملت معین باشد.

فلذا هوا یا خورشید، علی رغم مفید و ضروری بودن جهت حیات موجودات، مال محسوب نمی گردند چرا که قابل اختصاص و تصاحب از جانب شخص یا اشخاص معین نیستند. امروزه واژه مال صرفاً بر یک شی مادی و دارای جسم صدق نمی کند بلکه علاوه بر ان ،مطالبات و حقوق مالی، حقوق معنوی، همچون حق اختراع یا سرقفلی نیز مال تلقی می گردند.

مال مثلی چه نوع مالی است ؟

پس از توضیح مختصر در خصوص مفهوم کلی مال، می خواهیم ببینیم مال مثلی، کدامین نوع، از انواع مال است.

از منظر حقوقی مالی که مشابه آن از لحاظ قیمت، ارزش و اوصاف، فراوان باشد، به نحوی که در مقام اجرای تعهدات بتوان به جای یک مال یک مال دیگر را که مثل و همانند ان است به طرف قرارداد تسلیم کرد، مال مثلی قلمداد می شود. به عنوان مثال یک اسکناس 50 هزار تومانی دارای اشباه بسیار، است فلذا شخصی که در مقام وفای به عهد، دو اسکناس مشابه در اختیار دارد، حق انتخاب با خودش است که کدام را به طلبکار بپردازد 

مال قیمی چه نوع مالی است؟

مال قیمی برخلاف مال مثلی، مالی است که نظیر ان وجود ندارد و نتوان مال دیگری را به جای آن ،در مقام اجرای تعهد تادیه نمود. در نتیجه اگر مال معهود در قرارداد فی مابین از نوع قیمی باشد شخص متعهد حق ندارد به جای ان مال معین، چیز دیگری را تسلیم متعهد له نماید و در صورت تلف آن مال، ضامن قیمت و ارزش معادل آن خواهد بود .

نکته: ممکن است متعاملین در قرارداد خود، مالی را که ماهیتاً، مثلی است  ومشابه آن وجود دارد، به عنوان مال قیمی تعیین کنند به طور مثال شخصی که در هنگام خرید کیسه برنج از یک مغازه معین شرط می نماید که یک کیسه مشخص از برنج را میخواهد، فروشنده نمی تواند به جای کیسه تعیین شده چیز دیگری به خریدار بدهد، هرچند مشابه آن برنج موجود باشد. 

فایده تقسیم اموال به مثلی و قیمی چیست؟

چنانچه مال فردی توسط دیگری تلف شود، بر اساس "قاعده لاضرر" باید وضع شخص به وضع سابق بر اتلاف، برگشته و خسارات وارده جبران شود. چنانچه مال تلف شده، مالی باشد که نظیر و نمونه ی آن، فراوان باشد ،بهترین راه ممکن برای جبران خسارت این است که مثل آن مال برای فرد زیان دیده، فراهم شود به عنوان مثال، فردی که شیشه خانه متعلق به دیگری را می شکند، باید خود مشابه آن شیشه را تهیه و نصب کند ولیکن چانچه مال تلف شده ،چیزی باشد که نتوان عین ومشابه ان را برای مالک تامین نمودف تنها راه باقی مانده، پرداخت قیمت و ارزش آن مال تلف شده می باشد .

برابر ماده 311 قانون مدنی، اگر فردی خانه یا بنای متعلق به دیگری را تخریب نماید، باید آن را به مثل حالت نخست و اولیه بازسازی کند لکن اگر چنین امری میسر نباشد، باید قیمت آن را فراهم کند. طبق ماده قانونی مذکور، شیوه جبران خسارت، باید با نوع مال تلف شده تناسب داشته باشد و در مقابل مال مثلی نمی توان مال قیمی را تسلیم نمود.

البته این موضوع مطلق نیست ،به طور مثال در ماده 3 قانون مسئولیت مدنی، این اختیار به محکمه داده شده است که چنانچه، ماهیت وطبیعت یک مال، مثلی است ،به موجب اوضاع و قرائن خاص در عوض مثل، قیمت آن در مقام جبران خسارت تعیین شود، یک نمونه از موارد پرکاربرد این مسئله، در دعاوی رانندگی است، مرسوم است، در صورت برخورد دو خودرو، فرد خاطی به جای آنکه خودرو اسیب دیده را به مانند پیش از تصادف، بازسازی و تعمیر نماید، از عهده قیمت آن بر می آید، چراکه از زمان طرح دعوی از جانب راننده خودرو آسیب دیده، تا زمان اجرای حکم ،معمولا زمان قابل توجهی گذشته و نمی توان خودرو را به همان صورت رها کرد، فلذا راننده خودرو صدمه دیده عملیات بازسازی را خود انجام داده و هزینه های تعمیر را از شخص مقصر مطالبه می نماید.

سخن پایانی در مورد مال مثلی و مال قیمی  :

گاه تشخیص مال از جهت مثلی یا قیمی بودن دشوار است و احراز اراده باطنی طرفین و یا قضاوت عرف، در کشف واقع اهمیت دارد، پیشنهاد می شود اگر سوالی راجع به بحث مطروحه دارید ،از مشورت وکلای باتجربه مجموعه، بهره مند شوید.