شخصیت حقوقی در شرکت های تجاری

ساختمان بزرگی را تصور کنید که از اجزای مختلفی (اعم از سنگ، آجر، روبنا، اسکلت، فونداسیون و...) ساخته شده است. در مقام مقایسه اگر شرکت های تجاری را یک ساختمان فرض کنیم، شخصیت حقوقی در واقع همان زیر بنا و فونداسیونی است که شرکت های تجاری بر آن بنا نهاده میشود.

اهمیت شناخت مفهوم شخصیت حقوقی در شرکت های تجاری

به جرات میتوان گفت که انعقاد عقد با شرکت های تجاری مستلزم شناخت این ماهیت است. در غیر اینصورت عقد قرارداد با شرکت مشکلات زیادی را دامن گیرتان خواهد کرد حال با این مقدمه بسیار مهم به سراغ تعریف شخصیت حقوقی میرویم:

تعریف شخصیت حقوقی و عناصر آن

شخصیت حقوقی در حقیقت مجموعه ای از اشخاص و و اموال هستند که برای هدف مشخصی دور هم گرد آمده اند و قانونگذار این مجموعه مشخص را، یک موجود اعتباری فرض کرده وبرای آن حقوق و تکالیف مختلفی قائل است.

چند مثال در مورد شخصیت حقوقی و عناصر آن :

فرض کنید که 5 نفر هر کدام مبلغی پول دارند و میخواهند سرمایه گذاری خود را شروع کنند اگر این اشخاص تمامی پول های خود را جمع کرده و یک شرکت تاسیس کنند که هدف آن شرکت حمل و نقل کالا باشد، در حقیقت یک شخصیت حقوقی به نام شرکت ایجاد کرده اند چرا که:

1) مجموعه ای از اموال گردهم آمده است

2) هدف مشخصی دارند (حمل و نقل کالا)

3) قانونگذار این شرکت را یک موجود اعتباری فرض کرده است و برای آن  حقوق و تکالیفی قائل گشته است (برای مثال این شرکت باید مالیات دهد، باید ثبت شود (تکالیف) و از سوی دیگر این شرکت میتواند طلبکار شود و طرح دعوا کند (حقوق)

در یک مثال دیگر، فرض کنید چند خیر دور هم جمع شده و یک موسسه برای حمایت از کودکان کار تاسیس میکنند. در این حالت هم یک شخص حقوقی ایجاد شده است چرا که مجموعه مشخصی از افراد وجود دارند که هدف یکسانی را داشته و قانونگذار برای این مجموعه (موسسه خیریه) حقوق و تکالیفی را قائل گشته است.

اما علت آنکه قانونگذار یک موجود فرضی و اعتباری را در نظر گرفته و برای آن حقوق و تکالیفی را قائل شده است چیست؟ جوامع انسانی در طی سالیان متمادی به حدی دارای پیچیدگی شده اند که انجام یک سری کارها توسط اشخاص حقیقی (انسان ها) به تنهایی امکان پذیر نیست و به همین دلیل برای تسهیل در انجام برخی کارها، نیاز به داشتن چنین ساختارهایی لازم است. 

به بیان ساده تر برای انجام اموری که پیچیدگی و ریسک های زیادی دارند (از قبیل شرکت ها، موسسه های خیریه، امور دولتی و سازمانی) قانونگذار موجودی را به اسم شخصیت حقوقی را فرض کرده و برای آن حقوق و تکالیفی را قائل شده است.

اصل های مهم در برخورد با اشخاص حقوقی 

دو اصل مهم در  برخورد با اشخاص حقوقی که باید همیشه به یاد داشته باشد:

1) متمایز بودن شخصیت حقوقی از اشخاص حقیقی یا حقوقی سازنده آن.

به بیان ساده تر، در یک شرکت تجاری (که موضوع بحث ماست) شخصیت شرکت متمایز از هیئت مدیره و سهامداران تلقی میگردد و به همین دلیل اگر شما قصد طرح دعوا دارید، میبایست به طرفیت شرکت طرح گردد نه سهامداران. در مواد 22 و 23 قانون آیین دادرسی مدنی صراحتا بیان شده است که در صورت طرح دعوا علیه شرکت ، باید این امر در مرکز اصلی شرکت اقامه گردد.

این امر بیانگر آن است که طرف حساب شما شرکت است نه سهامداران یا هیئت مدیره وگرنه نص قانون بدین صورت بیان میگردید که در محل اقامت سهامداران  یا هیئت مدیره میبایست اقامه گردد (البته برای طرح دعوا علیه شرکت های حقوقی، بهتر است خوانده اصلی شرکت باشد و بعد اسم مدیرعامل نیز ذکر گردد).

2) اصل یکسان بودن حقوق و تکالیف اشخاص حقوقی و حقیقی

این اصل در ماده 588 قانون تجارت بیان شده است. در واقع این اصل بیان میدارد که برخود با شخص حقوقی مانند اشخاص حقیقی است و این اشخاص هم میتوانند بدهکار یا طلبکار شوند، قرارداد منعقد کنند، مالیات دهند، ورشکسته شوند و... اما طبیعی است که برخی از حقوق و تکالیف را تنها اشخاص حقیقی میتوانند دارا شوند برای مثال تصور حقوق و وظایف پدر و فرزندی تنها در اشخاص حقیقی قابلیت تصور را دارد و لاغیر.

انواع اشخاص حقوقی

نکته : اشخاص حقوقی انواع مختلفی دارند که به منظور تقریب به ذهن و آشنایی بیشتر خواننده، میتوان به دو دسته آنها را تقسیم کرد: اشخاص حقوقی غیر تجاری و اشخاص حقوقی تجاری .

اشخاص حقوقی غیر تجاری که اهداف غیر تجاری را دنبال میکنند: اعم از دانشگاه ها و موسسات پژوهشی، وقف، موسسات خیریه، شهرداری ها، سازمان های دولتی

اشخاص حقوقی تجاری که اهدف آنها سود آوری و تحصیل سرمایه است: شرکت های تجاری مثال بارز این دسته میباشند.

نتیجه گیری و توصیه پایانی : 

نتیجه آنکه در عقد قرارداد با شرکت های تجاری حتما به خاطر داشته باشید که وضعیت مالی و صورتحساب های شرکت اهمیت وافری دارند چرا که طرف حساب شما شرکت است نه سهامداران آن. برای اطلاع از این موارد، از مشاوره وکیل و حقوقدانی متخصص استفاده کنید.