نکات و مواردی که در هر عقدی طرفین باید موافق آن باشند

نکات مورد توافق طرفین در هر عقد شامل موارد زیر می شود : نوع عقد، موضوع عقد، مصداق، توافق بر سر اوصاف مال در عقد و توافق طرفین برسر طرف معامله عقد.

در واقع دو طرف با قصد جدی بر انعقاد قرارداد، عقدی را در عالم حقوقی ایجاد کرده و همین عقد است که منشا تعهداتی برای طرفین میگردد. با این وجود انعقاد عقد مستلزم توافق در مواردی است که قانونگذار برای صحت هر عقدی، این توافقات را لازم دانسته است. 

به بیان ساده، قبول عقد از جانب طرفین مستلزم تطابق کامل اراده های آنان در موارد مختلفی است. بدیهی است که طرفین عقد میبایست در قرارداد های خود چنین مواردی را به خاطر سپرده و رعایت کنند. 

توافق اول؛ توافق بر سر نوع عقد

ماده 194 قانون مدنی همین گزاره را بیان میکند. ما در مواد قانونی و در میان عرف میان اشخاص، عقود مختلفی داریم که قطعا نام آنها را شنیده اید. بیع، اجاره، نکاح، حمل و نقل اشخاص، بیمه، ضمانت، وکالت و... تنها تعدادی از این عناوین است. هر شخصی آزاد است که هر کدام از این عقود را منعقد نماید با این وجود باید به خاطر داشت که طرفین عقد میبایست بر سر نوع عقد کاملا توافق داشته باشند. برای مثال اگر علی قصد کند که خودروی خود را به حسین بفروشد اما حسین قصد کند که این خودرو را از علی اجاره کند، به دلیل عدم توافق بر نوع عقد( یکی بیع و دیگری اجاره) عقدی در عالم اعتبار محقق نشده و باطل است. چرا که توافق واقعی وجود ندارد.

توافق دوم؛ توافق بر سر موضوع عقد یا ماهیت

موضوع عقد یا ماهیت در بند 3 ماده 190 قانون مدنی بیان شده است. ما از مثال قبلی یک مرحله جلوتر میرویم و مثلا فرض میکنیم که علی و حسین بر سر نوع عقد توافق دارند و هر دو میخواهند ماشین به وسیله عقد بیع (خرید و فروش) به حسین منتقل گردد. اما علی میخواهد خودروی 206 خود را به حسین بفروشد اما حسین میخواهد خودروی پارس علی را بخرد. در این حالت هم چون طرفین بر سر یک موضوع مشخص توافق ندارند، عقدی منعقد نشده و باطل است (یا توافق بر سر خرید 206 باید باشد یا پارس)

توافق سوم؛ توافق بر سر مصداق عقد

این مورد اندکی مشکل است. هر مالی در عالم خارج به سه صورت وجود دارد:

یا کاملا یونیک است و نظیر ندارد (مثل یک خودروی دست دوم) 

یا مصداق های بیشماری  دارد (مثل برنج)

یا مصداق هایش از میان یک مجموعه کاملا برابر است (مثلا یک فرش از میان شش فرشی که کاملا مثل هم هستند)

عناوین حقوقی این سه مال به ترتیب عین معین، کلی و کلی در معین است. قانونگذار در ماده 361 این مفهوم را بیان میدارد که مثلا شما نمیتوانید یک مال کاملا یونیک را به نحو کلی بفروشید. مثلا یکی نمیتواند بگوید که در یک عقد بیع راجع به خودروی دست دوم پارس منعقد میکنم و اگر این خودرو نبود، یک خودروی دیگر میدهم! خیر. چون توافق بر سر یک مال یونیک با یک سری مشخصات خاص (کارکرد، رنگ، سلامت و..)صورت گرفته و اگر آن مال نباشد عقد هم باطل است.

توافق چهارم؛ توافق بر سر اوصاف مال در عقد

اوصاف مال همان ویژگی هایی است که منجر به جلب نظر افراد نسبت به یک مال میشود. برای مثال فول آپشن بودن وصفی است که در مورد خودرو منجر به جلب نظر شخص نسبت به آن مال میگردد یا دوبلکس بودن خانه وصفی است که منجر به جلب رضایت اشخاص نسبت به یک خانه میگردد (و یا برعکس) 

اوصاف شامل  دو مورد است

1) وصف جانشین ذات: وصفی که به حدی مهم است که حتی از موضوع معامله نیز اهمیت بیشتری میابد. مثلا عتیقه بودن یک سفال حتی از خود سفال هم مهم تر است. چرا که یک سفال نوعا ارزشی چند صد هزار تومانی دارد اما عتیقه بودن وصفی است که ارزشی چند صد میلیونی به آن سفال میدهد و اصلا فرد به خاطر همین عتیقه بودن سفال میخرد. حال اگر توافق بر سر نوع عقد، موضوع عقد و مصداق صورت پذیرد (مثلا بیع عین معین یک سفال) و یک طرف سفال عتیقه بخواهد اما طرف مقابل سفال دیگری به وی دهد، عقل باطل است. چون توافق بر سر وصف جانشین ذات صورت نپذیرفته است.

2) اوصاف مهم: اوصافی که در جلب نظر افراد نوعا موثر است . مثلا طلایی رنگ بودن گوشی نوعا در جلب نظر افراد موثر است. این مورد هم باید مورد توافق قرار گیرد ولی تفاوتی که با موارد قبلی دارد این است که اگر توافق نشود، عقد صحیح است اما در صورت توافق، و انجام خلافش (مثلا توافق بر سر گوشی طلایی شود اما گوشی مشکی تحویل داده شود) تنها حق فسخ عقد برای طرفی که رنگ را شرط کرده است باقی است.

توافق پنجم؛ توافق بر سر طرف معامله عقد

اصولا طرف معامله در معاملات مهم نسیت و فرقی نمیکند که شما معامله را با چه کسی منعقد میکنید( این امر در ماده 201 قانون مدنی بیان شده) اما در مواردی شخصیت فرد اهمیت بسیاری پیدا میکند. مثلا شما قصد دارید که کمکی به بیماران تالاسمی کنید و مکانی را در اختیار این بیماران قرار دهید. 

بدیهی است که در چنین حالتی شخصیت بیمار بسیار مهم است و اگر مشخص شود که یک سری افراد به دروغ خود را ییمار تالاسمی معرفی کرده اند که شما این مکان را در اختیارشان قرار دهید، چنین عقدی باطل است. چرا که شخصیت طرف مقابل، علت عمده عقد بوده و با فقدان چنین امری، عقد واقع نمیشود.

توصیه پایانی : 

همانگونه که مشاهده میکنید، قانونگذار در رابطه با عقود بسیار سخت گیری نموده و توافقات زیادی را در نظر دارد. بدیهی است که تنظیم عقود و توافقات مندرج در آن، بی شک از سخت ترین مباحث حقوقی است. برای جلوگیری از مشکلات آتی، حتما به یک وکیل متخصص در حوزه قراردادها مراجعه نمایید.