تعریف داوری و مزیت های آن

تعریف داوری و مزیت های آن؛ داوری عبارت است از حل و فصل اختلاف میان طرفین دعوا به وسیله شخص حقیقی یا حقوقی که از جانب طرفین دعوا انتخاب شده باشد و فرآیند مذکور نیز خارج از محیط دادگاه صورت میپذیرد.

تا چند دهه پیش، داوری به عنوان یک روش حل و فصل اختلاف شناخته شده نبود و افراد بسیار کمی از آن اگاهی داشتند. امروزه اما با توجه به ویژگی های جذابی که این روش دارد، بیش از پیش مورد توجه حقوقدانان و مردم قرار گرفته و شاهد این نکته نیز حجم پرونده ها و سازمان های داوری است که در ده های اخیر رو به ازیاد گذاشته اند. بدین ترتیب ضرورت آشنایی با داوری بیش از پیش میشود.

داوری چیست؟

داوری در میان مردم به معنای حکمیت و قضاوت است. داور در حقیقت کسی است که موضوعی به وی ارجاع میشود و وی شروع به قضاوت میان طرفین دعوا می نماید.

تعریف داوری در ماده 1 قانون داوری تجاری بین المللی ایران صورت پذیرفته است. مفهوم این ماده بیان میدارد که داوری عبارت است از حل و فصل اختلاف میان طرفین دعوا به وسیله شخص حقیقی یا حقوقی که از جانب طرفین دعوا انتخاب شده باشد و فرآیند مذکور نیز خارج از محیط دادگاه صورت میپذیرد. به بیان ساده، داوری یکی از شیوه های حل و فصل اختلاف است که مبتنی بر توافق و اراده طرفین بوده و به موجب آن شخص یا اشخاصی رسیدگی به اختلاف را عهده دار میشوند.

ویژگی های داوری

1) اختیاری بودن: مهم ترین ویژگی داوری، اختیاری بودن و مبتنی بودن آن بر اراده طرفین است. در واقع ارجاع امر به داوری و انتخاب داور و شیوه حل و فصل و... تماما توسط طرفین صورت میپذیرد و بدین ترتیب مهم ترین تفاوت این روش با روش قضایی مشخص میشود. در روش قضایی به موجب آیین دادرسی مدنی و کیفری یک سری قواعد از پیش تعیین شده وجود دارند که امکان عدول از آنها نیست (مثلا پرونده های قتل به دادگاه کیفری یک میرود و یا اینکه دعوای غیر منقول باید به دادگاه محل وقوع مال غیر منقول برود و نمیتوان خلاف این موارد توافق نمود) اما در داوری این امر معنا ندارد.

 2) مبتنی بر اصول حقوقی بودن رای: رای داوری میبایست مبتنی بر اصول حقوقی باشد. این امر مانع از آن میشود که افراد غیر متخصص و ناآگاه مبادرت به صدور رای نمایند و موجب اطمینان خاطر طرفین میگردد.

3) قطعی و لازم الاجرا بودن رای: رای داوری قطعیست و امکان تجدید نظر به آن معنا در آن وجود ندارد. از سوی دیگر چنین رایی مانند تمامی آرای دیگر قضایی قابلیت اجرا را دارد و در ماده 488 قانون آیین دادرسی مدنی به چنین امری اشاره شده است. پس اینگونه نیست که چنین رایی فاقد قدرت اجرایی لازم باشد و اشخاص میتوانند از این بابت به داوری اعتماد کنند و مطمئن باشند که اگر طرف مقابل رای را اجرا نکرد، رای از طریق دادگاه اجرا خواهد گردید.

تفاوت داوری داخلی و بین المللی

مقررات داوری داخلی طبق مواد قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی میشود اما در رابطه با داوری بین المللی، این امر در صلاحیت قانون داوری تجاری بین المللی است. داوری زمانی بین المللی محسوب میشود که یکی از طرفین در زمان انعقاد موافقت نامه داوری تبعه ایران نباشند. (مثلا دعوا میان یک تاجر اهل پاکستان و یک تاجر ایرانی باشد).

امتیازات داوری

1) آزادی طرفین در انتخاب داور و وکیل بر خلاف شیوه رسیدگی قضایی. بدین ترتیب که در داوری، به دلیل مبتنی بودن آن بر اراده طرفین و آزادی قراردادی، میتوان هر شخصی را به عنوان داور انتخاب نمود اما این اصل نیز در داوری های داخلی استثنائاتی دارد که در مواد مختلف قانون آیین دادرسی  مدنی بیان شده است: (از جمله مواد 466، 469 و 470).

اشخاص فاقد اهلیت، اشخاصی که به موجب حکم دادگاه به هیچ عنوان نمیتوانند داور شوند و همچنین کلیه قضات و کارمندان اداری نمیتوانند به عنوان داور انتخاب شوند (علت آنکه قضات از داوری منع شده اند، حفظ استقلال نهاد داوری است چون وجود یک قاضی به عنوان داور میتواند بر سرنوشت رای تاثیر بگذارد). 

وجود نفع در دعوا (در قالب نسبت فامیلی با طرفین، وکیل یا موکل طرفین دعوا بودن، وارث اصحاب دعوا بودن،) احتمال تضارب منافع (جایی که داور با طرفین دعوا یا بستگان نزدیک وی دعوای حقوقی یا کیفری دارد) پایین بودن سن (زیر 25 سال) احتمال اعمال نفوذ (کارمندان دولت در حوزه نفوذ آنها) از مواردی است که باعث میشود شخص به عنوان داور گمارده نشود مگر با رضایت طرفین.

2) سرعت زیاد: به دلیل آنکه داور به انتخاب طرفین بوده و از سوی دیگر مرحله تجدید نظری وجود ندارد، داوری از سرعت بالایی برخوردار است.

3) محرمانه بودن: در رابطه با داوری های بین المللی که تجار اقدام به آن مینمایند، محرمانگی اصلی است که در داوری ها پیشرفته و بین المللی وجود دارد و در داوری های سازمانی هم به کرات مورد اشاره قرار گرفته است( داوری سازمانی، داوری است که توسط یک سازمان خاص صورت مپیذیرد و قواعد و اصول مشخصی دارد). گرچه این ویژگی در قانون نیامده اما به دلیل آنکه قواعد و مقررات داوری از جانب طرفین تعیین میشود، افراد زیادی محرمانگی را در قرارداد داوری میگنجانند و این امر به عنوان یک ویژگی مثبت داوری تلقی میگردد. به خصوص برای تجاری که به حفظ اسرار خود متمایل میباشند.

دعاوی که قابلیت ارجاع به داوری را ندارند

هر اصلی یک استثنا دارد و داوری پذیری دعاوی نیز از این جمله است. شما آزادید که دعاوی خود را به داوری ارجاع دهید با این وجود به دلیل اهمیت برخی از دعاوی، قانونگذار امکان ارجاع به داوری را از اشخاص سلب کرده است. این دعاوی در ماده 478 قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده اند که از قرار ذیل است:

1) دعاوی کیفری به دلیل آنکه مرتبط با نظم عمومی است

2) دعاوی مربوط به اصل طلاق و نسب به دلیل اینکه از اهمیت بسیاری برخوردارند

3) دعاوی مربوط به ورشکستگی به این دلیل که متضمن توقیف و موارد قضایی است.

توصیه پایانی : 

آیین داوری و انتخاب داوران و قرارداد داوری متضمن تسلط کامل به مباحث حقوقی و چالش های خاص هر دعواست. به هیچ عنوان بدون مشورت و استفاده از تجارب یک وکیل متخصص، مبادرت به حل و فصل اختلاف از طریق داوری ننمایید