سوگند و قسم و نقش آن در اثبات دعوا

سوگند یا قسم یکی از ادله اثبات دعوا بوده که قانونگذار در مواد مختلف قانون به بیان آن پرداحته است.

ادله اثبات ابزاری هستند که شخص در دادگاه به آنها متوسل میشود تا سخنان و ادعا یا دفاعیه خود را ثابت کرده و به خواسته خود که پیروزی در دعوی است ، برسد.ادله اثبات در قانون به طور کامل ذکر شده اند که این دلایل عبارتند از: اقرار،سند،شهادت،امارات و قسم یا سوگند که موضوع بحث ما در این مقاله است.

قسم در دعاوی مختلف قابل استفاده بوده و در هر دعوی توان اثباتی متفاوتی دارد.در ادامه به تعریف قسم ، انواع آن و ارزش اثباتی قسم در دعاوی مختلف خواهیم پرداخت. 

تعریف قسم 

قسم یعنی شخصی خداوند یا امر مقدس دیگری را بر راست بودن سخنان و اظهاراتش گواه میگیرد.علت اعتبار قسم به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی ،جنبه ی دینی و ترس از مجازات الهی و همچنین ترس از مجازات دنیوی سوگند دروغ است.

انواع قسم

قسم یا سوگند به دو نوع سوگند عهدی و سوگند قضایی قابل تقسیم است.

سوگند عهدی:

این نوع از سوگند ارتباط چندانی با ادله اثبات و بحث ما ندارد و به این معناست که شخصی قسم خورده و متعهد شود که عملی را به درستی و با رعایت اصول انجام دهد.همانند سوگند مقامات کشور در زمان انتصاب به سمت.

سوگند قضایی:

این نوع از سوگند که در اصل مورد بحث ما نیز میباشد،از ادله اثبات دعوی بوده و به این جهت که باید در حضور مقامات قضایی صورت بگیرد،سوگند قضایی نام دارد.این سوگند خود به سه دسته تقسیم میگردد که ذیلاٌ بیان میگردد:

اقسام سوگند قضایی

سوگند قضایی به سه دسته سوگند بتّی ، سوگند تکمیلی سوگند استظهاری تقسیم می شود .

- سوگند بتّی

سوگند بتی یا قاطع دعوا، سوگندی است که به تنهایی توان اثبات ادعای خواهان یا رد آن توسط خوانده را دارد و به همین علت به آن سوگند قاطع دعوا نیز میگویند زیرا با به جا آوردن این قسم دعوی خاتمه پیدا خواهد کرد.در دعاوی قابل اثبات توسط شهادت شهود،مدعی که دلیلی برای اثبات سخن و ادعای خود ندارد،میتواند از شخص انکار کننده بخواهد که سوگند یاد کند که ادعای وی به حق و درست نیست.این سوگند که میتواند توسط خواهان یا خوانده انجام پذیرد ، حتما باید پس از درخواست مدعی که برای ادعای خود دلیلی ندارد صورت گرفته و پس از آن قاطع دعوا خواهد بود.

-دعاوی قابل اثبات با سوگند بتّی

بر اساس ماده 271 قانون جدید « در کلیه دعاوی مالی و سایر حقوق الناس از قبیل نکاح، طلاق، رجوع در طلاق، نسب، وکالت و وصیت که فاقد دلایل و مدارک معتبر دیگر باشد سوگند شرعی به شرح مواد آتی می‌تواند ملاک و مستند صدور حکم دادگاه قرار گیرد.» 

با اینحال باید دعاوی را که اثبات آنها نیاز به ارائه سند رسمی دارد و یا قبلا توسط اقرار یا شهادت یا علم قاضی اثبات گشته است از ماده فوق مستثنی دانست و بیان داشت که این موارد با سوگند قابل اثبات نخواهند بود.

-شرایط یاد کردن سوگند بتّی

*ادعای صورت گرفته باید بدون اقامه دلیل دیگری باشد و شخصی که دعوای خود را اقامه کرده هیچ گونه ادله دیگری برای اثبات سخن خود نداشته و در این صورت است که از طرف مقابل که منکر دعوی است تقاضای سوگند میشود و وی باید برای اثبات سخن خود قسم بخورد.در صورت یاد کردن سوگند دعوی ساقط شده و اگر فرد انکار کننده از قسم خوردن خودداری کند و قسم را به مدعی واگذار کند،در این صورت با ادا سوگند دعوی ثابت شده اما اگر مدعی نیز از قسم خودداری کند دعوی ساقط میگردد.

*ادعا باید به شخص ادا کننده سوگند منتسب باشد و بنابراین تنها فردی میتواند در این مقام قسم بخورد که علیه او ادعا شده و از طرفین دعوا نیز میباشد.

*موضوع دعوی باید از امور قابل سوگند باشد،بنابراین اموری مانند حدود شرعی و سایر موضوعاتی که قبلا ذکر گشتند قابل اثبات با سوگند نیستند.

*فردی که قسم میخورد باید دارای صلاحیت در این زمینه باشد و سوگند فردی که بالغ،عاقل،قاصد و مختار نباشد پذیرفته نیست.

سوگند تکمیلی

برخلاف سوگند بتّی ، سوگند تکمیلی به تنهایی توان اثبات ادعا و خاتمه دعوا را نداشته و مدعی آن را صرفا برای تکمیل ادله ای که سابقا ارائه کرده و به تنهایی توان اثبات ادعای او را نداشته اند ادا میکند.این نوع از سوگند قابل رد به طرف مقابل دعوی نبوده و تنها مدعی میتئاند آنرا ادا کند و در صورت امتناع و خودداری از اداء آن، ادعای او رد خواهد شد.

-دعاوی قابل اثبات با سوگند تکمیلی

مطابق ماده 277 قانون جدید آیین دادرسی مدنی« در کلیه دعاوی مالی که به هر علت و سببی به ذمه تعلق می‌گیرد از قبیل قرض، ثمن معامله، مال الاجاره، دیه جنایات، مهریه، نفقه، ضمان به تلف یا اتلاف، همچنین دعاوی که مقصود از آن مال است از قبیل بیع، صلح، اجاره، هبه، وصیت به نفع مدعی، جنایت خطائی و شبه عمد موجب دیه، چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد می‌تواند با معرفی یک گواه مرد یا دو گواه زن به ضمیمه یک سوگند ادعای خود را اثبات کند.

تبصره - در موارد مذکور در این ماده ابتدا گواه واجد شرایط، شهادت می‌دهد سپس سوگند توسط خواهان اداء می‌شود.»

پس در دعاوی دینی و وعاوی که در راستای کسب مالی اقامه میشوند،اگر شخص مدعی جز شهادت یک مرد یا دو زن ادله دیگری نداشته باشد،میتواند با سوگند تکمیلی ادعای خود را اثبات کند.

-سوگند استظهاری

این نوع از سوگند تنها زمانی استفاده میگردد که دعوایی علیه شخص متوفی و مرده یا ورثه وی اقامه شود.در این قسم از سوگند،شخص مدعی علاوه بر ادله دیگری که با ارائه آنها ادعای خود را اثبات کرده است،مجبور است تا برای صدور حکم به نفع خود بر درستی ادعایش سوگند یاد کند. در سوگند استظهاری خواهان ادعای خود را با دلایل دیگر اثبات کرده است اما به حکم قانون دادگاه باید با وجود این ادله از وی تقاضای قسم کند و این درخواست برای دادگاه اجباری است.

توصیه پایانی :

در نهایت توصیه میگردد با توجه به پیچیدگی مباحث سوگند و قسم در اثبات دعوی و همچنین تخصصی بودن طریقه ی اداء آن در دادگاه حتما پیش از هر اقدامی در این زمینه با یک وکیل مجرب مشورت نمایید.