منظور از سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص چیست ؟

منظور از سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص یعنی اینکه فردی با سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص اقدام به سند یا نوشته ای علیه او کند، مجرم است و مجازات آن علاوه برخسارت، حبس شش ماه تا دو سال می باشد.

در مقالات پیشین با مفهوم قانونی جرم خیانت در امانت آشنا شدیم و به بررسی عناصر تشکیل دهنده این جرم ذیل قانون مجازات اسلامی و ماده 674 قانون تعزیرات و مجازات های مقرر شده برای مرتکبان این جرم پرداختیم. در ادامه در مقاله حاضر و مقالات بعدی به بررسی صور خاص خیانت در امانت از قبیل سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص،سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضا، اختلاس،تصرف غیر قانونی در وجوه و اموال دولتی، خیانت مستخدمان دولتی در اسناد دولتی و جرایم در حکم خیانت در امانت پیش بینی شده در سایر قوانین می پردازیم.

قانون گذار در ماده 596 قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات اقدام به پیش بینی این جرم نموده و بیان داشته اگر شخصی با استفاده از ضعف نفس اشخاص یا هوس و حاجات شخصی افراد غیر رشید، اقدام به اخذ سند یا نوشته­ای به ضرر او نماید، مجرم بوده و علاوه بر جبران خسارت به شش ماه تا دو سال حبس محکوم خواهد شد.

عنصر مادی این جرم مطابق ماده 596 عبارت است از این که مجرم، با سوء استفاده و توسل به ضعف نفس اشخاص غیر رشید، سند یا مفاصا حساب یا هرگونه نوشته ای که مستقیماً سبب ورود ضرر به شخص غیر رشید گردد یا برای او ایجاد التزام نماید و یا به نفع خود مجرم و گیرنده این سند یا هر شخص دیگری، سبب برائت ذمه گردد را به هر نحوی تحصیل کند و در حقیقت سبب ورود زیان به شخص غیر رشید شود.

پرسش : سؤالی که با توجه به نگارش و متن ماده 596 به ذهن متبادر می شود این است که منظور از شخص غیررشید در این ماده چیست؟

پاسخ: به نظر می رسد قانونگذار در این ماده عبارت غیر رشید را در معنای خاص آن که معادل سفیه است به کار نبرده ، بلکه مراد معنای عام آن است و در برگیرنده سفیه، مجنون و نابالغ می گردد. 

شرایط تحقق جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص

پرسش : چه مواردی سبب تحقق جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص می شود ؟

برای تحقق این جرم لازم است نوشته یا سند اخذ شده از این اشخاص موجب التزام شخص غیر رشید گردد، بنابراین ورود ضرر بالفعل لازم نبوده و همین که نوشته یا سند اخذ شده بتواند ضرر محتملی برای شخص غیر رشید فراهم کند یا موجب برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگری شود برای تحقق جرم کافی است.

عنصر روانی جرم سوء استفاده از ضعف نفس 

عنصر روانی این جرم علاوه بر سوء نیت عام و عمد در ارتکاب عمل فیزیکی و اخذ سند یا نوشته، سوء نیت خاص و قصد دست یابی به نتیجه مد نظر قانونگذار یعنی ایجاد التزام و به نوعی ورود ضرر به شخص غیر رشید و یا برائت ذمه شخص گیرنده (مجرم) یا هر شخص دیگری می باشد. 

مجازات جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص

نکته دیگری که در خصوص این ماده لازم به ذکر می باشد این است که بنابر تصریح مقنن در ماده 596  در صورتی که ابن جرم توسط ولی، وصی یا قیم شخص غیر رشید رخ دهد، مجازات تشدید یافته و فرد مجرم علاوه بر جبران خسارت به سه تا هفت سال حبس محکوم می گردد. 

در پایان لازم به ذکر است این جرم سابقاً ذیل عنوان جرم خیانت در امانت و یکی از صور خاص آن ذکر گردیده بود اما با تصویب قانون تعزیرات مصوب 1375 از فصل مرتبط با جرم خیانت در امانت جدا شده و ذیل عنوان کلاهبرداری قرار گرفته است. به نظر می رسد با توجه به این که در این جرم عنصر سپردن مال به معنای دقیق کلمه وجود نداشته و شخص مرتکب با توسل به حیله و فریب مال را از شخص غیر رشید می گیرد، تلقی کردن این جرم ذیل عنوان مبحث کلاهبرداری و یکی از صور خاص آن دقیق تر باشد.

نتیجه گیری

در مقاله حاضر پس از بررسی مفهوم خیانت در امانت، عناصر تشکیل دهنده این جرم و میزان مجازات مقرر شده برای آن در قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات اقدام به بررسی صور خاص جرم خیانت در امانت از نگاه قانون گذار و موارد دیگری که در سایر قوانین در حکم خیانت در امانت ذکر شده است پرداخنیم و پس از ذکر و نام بردن برخی از این موارد از قبیل، سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص، سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضا، اختلاس و موارد دیگر به بررسی سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص غیر رشید و شرایط وقوع این جرم و میزان مجازات مقرر شده برای آن پرداختیم. در ادامه و طی مقالات آتی به بررسی دیگر صور جرم خیانت در امانت می­پردازیم.

کلام آخر

با عنایت به اینکه بزه خیانت در امانت و صور خاص آن، از جمله جرایم مالی پیچیده ای به شمار می رود که ممکن است اشخاص زیادی در جامعه قربانی آن شوند به همراهان گرامی توصیه می گردد در صورت نیاز به طرح شکایت و پیگیری کیفری، قبل از هرگونه اقدامی با وکلای کیفری متخصص در این حوزه مشورت نمایند