انواع شرکت های تجاری در حقوق ایران

انواع شرکت های تجاری در حقوق ایران طبق ماده 20 قانون تجارت به هفت دسته تقسیم می شود؛1)تضامنی، 2)مختلط سهامی، 3)مختلط غیر سهامی، 4)نسبی، 5)سهامی ( عام و خاص)، 6) تعاونی تولید و مصرف، 7) با مسئولیت محدود.

زمانی که اشخاص قصد ایجاد یک شخص حقوقی را دارند، معمولا میان انواع و اقسام شرکت ها سردرگم میشوند. این اشخاص اگر آشنایی با حقوق و بحث شرکت ها نداشته باشند ممکن است مبادرت به ایجاد و ثبت شرکتی کنند که با اهداف آنان همخوانی نداشته و مشکلاتی را برای آنان به دنبال داشته باشد. برای جلوگیری از چنین امری، مقاله پیش رو برای شما بسیار سودمند خواهد بود.

 مفهوم شرکت تجاری: شرکت به چه معناست؟

مفهوم شناسی شرکت تجاری تا حد زیادی وابسته به مفهوم شخصیت حقوقی است. شخصیت حقوقی را در مقاله دیگری به تفصیل شرح دادیم اینجا فقط در همین حد بیان میداریم که شرکت به معنای یک شخصیت حقوقی و ساخته دست قانونگذار است که اراده خاص خود را داشته و نحوه اداره و درآمد های آن کاملا متمایز از اشخاص تشکیل دهنده آن است. به بیان ساده زمانی که تعدادی از افراد دور هم جمع میشوند و به منظور رسیدن به یک هدف واحد اقتصادی، یک شخصیت حقوقی را ایجاد میکنند، در این حالت شرکت ایجاد شده است.

از سوی دیگر شرکت تجاری با شرکت مدنی نیز متفاوت است. چرا که در شرکت مدنی یک شخصیت حقوقی ایجاد نمیشود و صرفا اشاعه اموال اتفاق می افتد در حالی که همانگونه که بیان کردیم در شرکت تجاری، یک شخصیت حقوقی ایجاد میشود که نحوه اداره و تحصیل سودش به دست خود انجام میگیرد

انواع شرکت های تجاری و احکام خاص آن 

شرکت های تجاری در ماده 20 قانون تجارت بیان شده اند و شامل 7 دسته کلی میشوند:

1)تضامنی، 2)مختلط سهامی، 3)مختلط غیر سهامی، 4)نسبی، 5)سهامی( عام و خاص)، 6)تعاونی تولید و مصرف، 7) با مسئولیت محدود

شرکت تضامنی

شرکت تضامنی واجد همان ویژگی شخصیت حقوقی است که در ابتدای بحث بیان گردید. با این وجود وجه بارز این شرکت این است که در صورتی که اموال شرکت کفاف بدهی های آنرا ندهد، هر شریکی ضامن تمام بدهی هاست( ماده 124 قانون تجارت)

این نوع شرکت برای دو دسته از افراد مناسب است:

دسته اول، افرادی که نام و شهرت تجاری بالایی دارند و میخواهند در قالب شرکت تضامنی از این نام استفاده ببرند( برای همین هم هست که طبق ماده 117 قانون تجارت در شرکت های تضامنی، نام یکی از شرکا باید ذکر شود. چرا که اشخاص باید از متمول بودن وی اطمینان داشته باشند. چرا که پس از اتمام دارایی شرکت، این شخص است که مسئول پرداخت بدهی هاست. مثلا شرکت تضامنی حسینی و شرکا)

 دسته دوم افرادی که ریسک پذیری بالایی داشته و خواستار استفاده از مسئولیت محدود در شرکت نیستند (اصولا در شرکت های تجاری مسئولیت افراد محدود به میزان سرمایه ورودی در شرکت است اما در شرکت تضامنی اصلا چنین امری صادق نبوده و فرد ضامن پرداخت تمامی بدهی های شرکت است)

شرکت تضامنی ساختاری شخصیت محور و بسته دارد و ممنوعیت های زیادی برای انتقال سهام در آن پیش بینی شده است (انتقال سهام تنها به اتفاق آرا امکان پذیر است) 

در نتیجه این نوع شرکت برای سرمایه گذاری های پویا و خطر پذیر مناسب نیست.

شرکت نسبی

تمامی مواردی که راجع به شرکت تضامنی بیان گردید، تا حد زیادی راجع به شرکت نسبی نیز قابل طرح است با این تفاوت که میزان مسئولیت در این نوع شرکت اندکی بهتر از شرکت تضامنی است و پس از تصفیه اموال شرکت، هر شریکی به نسبت سهامی که به شرکت آورده مسئول پرداخت بدهی های آن است. ( ماده 183 قانون تجارت بیان حقوقی این گزاره است)

شرکت سهامی (عام و خاص)؛ رایج ترین شیوه سرمایه گذاری

شرکت های سهامی در ماده21 قانون تجارت تعریف شده است. به موجب این ماده شرکت سهامی، شرکتی است که هدفش امور تجاری بوده و از طرف دیگر سرمایه افراد به سهام تقسیم شده و از نظر مسئولیت نیز مسئولیت هر شخص محدود به میزان سهام است. شرکت های سهامی عام و خاص اصولا مقرراتشان مشترک است و تفاوت های اندکی میانشان وجود دارد مثلا میتوان به  این موضوع اشاره کرد که در سهامی عام، انباشت سرمایه از طریق مراجعه به عموم است اما در سهامی خاص چنین نیست.

این نوع شرکت ها، ویژگی های مثبت زیادی دارند که باعث میشود برای صاحبان کسب و کار گزینه مطلوبی باشد:

1) در این نوع شرکت ها مسئولیت محدود وجود دارد و مسئولیت هر شخص در پرداخت بدهی های شرکت محدود به میزان سهام وی میباشد (بر خلاف شرکت تضامنی و نسبی)

2) امکان انتقال سهام براحتی امکان پذیر است (اصولا). چرا که سهم در ذات خود ورقه ای قابل نقل و انتقال است و مثال بارز آن نیز بورس میباشد

3) محدودیتی برای تعداد سهامداران وجود ندارد.

شرکت با مسئولیت محدود

این شرکت نیز به دلیل ماهیت سرمایه محورش مورد استفاده تعداد زیادی از افراد قرار گرفته است. تعریف این شرکت در ماده 94 قانون تجارت بیان گردیده است و به موجب آن، شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که هدفش امور تجارتی بوده و بین دو یا چند نفر تشکیل میشود و مسئولیت افراد هم محدود به میزان سهم الشرکه شان میباشد.

بسیاری از ویژگی های شرکت با مسئولیت محدود مانند شرکت سهامی خاص است با این وجود محدودیت هایی در رابطه با این شرکت وجود دارد که تا حدی از آن فضای پویای شرکت های سهامی فاصله گرفته است. 

مهم ترین محدودیت، محدودیت در واگذاری سهم الشرکه است که در ماده 102 و 103 قانون تجارت بدان اشاره شده است. 

به موجب مواد مذکور، انتقال سهم الشرکه باید با رضایت عده ای از شرکا باشد که اکثریت عددی را در شرکت داشته و مالک سه ربع سرمایه شرکت نیز باشند و از سوی دیگر این انتقال میبایست به موجب سند رسمی باشد. بهتر است در زمان انتخاب این قالب برای سرمایه گذاری به چنین محدودیتی توجه گردد.

شرکت های مختلط سهامی و غیر سهامی

اقبال نسبت به این شرکت ها بسیار کم است و عملا در موارد نادری اشخاص مبادرت به ثبت این نوع شرکت میکنند. علت آن هم خاصیت مختلط چنین شرکتی است. 

بدین شکل که اگر اشخاص ریسک پذیر باشند سراغ شرکت های سهامی و نسبی میروند و اگر هم سرمایه محور باشند سراغ مسئولیت محدود و سهامی و نیازی به این شرکت احساس نمیشود. با این حال تعریف خلاصه این شرکت ها از قرار ذیل است:

در هر دو نوع شرکت، تعدادی شریک ضامن وجود دارد تنها در شرکت مختلط سهامی، شرکای دیگر، شرکای سهامی بوده وسرمایه آنان به سهام تقسیم میشود اما در مختلط غیر سهامی شرکای با مسئولیت محدود بوده و سهم الشرکه دارند. شریک ضامن مسئول کلیه قروضی است که علاوه بر دارایی شرکت بوجود آمده است اما سایر شرکا مسئولیت محدود دارند! (ماده 141 و 162 قانون تجارت)

شرکت تعاونی تولید و مصرف

این نوع شرکت ها نیز برای اشخاصی که خواستار قالب های پویا میباشند مناسب نیست . تعریف این نوع در مواد 190 و 192 قانون تجارت بیان شده است. 

شرکت تعاونی تولید بین تعدادی از افراد شاغل تشکیل میگردد که این افراد از مشاغل خود برای تولید اجناس استفاده میکنند. مثلا تعاونی تولیدی در زمینه کشت گندم یا پرورش دام

شرکت تعاونی مصرف نیز به منظور فروش اجناس برای مصارف زندگی و همچنین تقسیم نمودن ضرر و نفع میان شرکا ایجاد میگردد. این نوع شرکت ها را احتمالا در مغازه های بزرگ تعاونی مصرف دیده اید. تعاونی مصرف کارکنان یا فرهنگیان از آن جمله است

توصیه پایانی : 

حال که با قالب های حقوقی شرکت ها آشنا شده اید، میتوانید قالبی را که با اهداف مورد نظرتان همخوانی بیشتری دارد انتخاب کنید. اما فراموش نکنید. فرآیند تشکیل شرکت و ثبت آن و مقررات ویژه اداره آن به آسانی موارد مذکور نیست. در این راه، حتما از مشورت های یک وکیل متخصص بهره مند شوید