مالیات عام و خاص چیست  و تفاوت مالیات با عوارض

تعریف مالیات : کلمه و لفظ مالیات در لغتنامه های فارسی معادل کلمه هایی از قبیل باج، خراج و زکات مال قرار داده شده است. لفظ مالیات در زبان انگلیسی تحت عنوان tax شناخته شده و کاربرد دارد. از اهمیت مالیات همین بس که در رشته های مختلفی مانند حقوق، اقتصاد، حسابداری و... بدان اشاره شده که نشان از شمول گسترده این بحث می‌باشد.

تعریف مالیات به معنای عام 

در گام اول باید اظهار داشت که مالیات دارای "معانی عام و خاص" است. در تعریف مالیات به معنای عام می‌توان گفت:" کلیه وجوهی که به موجب قوانین و مصوبات مجلس شورای اسلامی به شکل اجباری از اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی اخذ شده و در تامین هزینه "سیاست های حاکمیتی"و "هزینه های عمومی" یاری رسان دولت است. 

در تشریح تعریف پیش‌گفته چند نکته ضروری به نظر می‌رسد. 

1) طبق اصل51 قانون اساسی، وضع مالیات، معافیت و بخشودگی مالیات و... تنها در صورتی امکان پذیر است که به موجب "قانون" تعیین شده باشد و به همین علت در تعریف به مصوبات مجلس اشاره شده است. پس توجه به این نکته مهم است که مقررات و مصوبات سایر مراجع ضابطه گذار قاعدتا الزام مالیاتی ایجاد نمی‌کند.

2) دریافت تقریبا همه انواع مالیات به شکل اجباری می‌باشد.

3) مالیات یکی از ابزار های سیاست گذاری دولتها می‌باشد بدین معنا که دولت ها در صورت مواجهه با رکود اقتصادی یا تورم می‌توانند با کاهش یا افزایش مالیات بحران های این چنینی را مدیریت نمایند.

تعریف مالیات به معنای خاص

 اما مالیات به معنای خاص دارای چه ویژگی هایی می‌باشد؟ در تعریف مالیات به معنای خاص باید اظهار داشت که این نوع مالیات علی رغم در برداشتن ویژگی های مالیات در معنای عام دارای دو مشخصه مخصوص به خود می‌باشد، اولین مشخصه در حوزه مرجع وصول مالیات است. بدین معنا که مالیات به معنای خاص حتما توسط "سازمان امور مالیاتی" اخذ می‌شود. دومین مشخصه نیز این است که وجوه دریافت شده ذیل عنوان مالیات به حساب سازمان امور مالیاتی و یا در بخش حساب درآمدهای عمومی نزد خزانه داری کل کشور واریز می‌گردد. 

تفاوت های عوارض و مالیات

یکی از مباحثی که معمولا با مالیات اشتباه گرفته می‌شود، بحث عوارض است که به رابطه این دو خواهیم پرداخت. عوارض به مبلغی گفته می‌شود که توسط دولت، شهرداری ها و یا سازمان های دولتی بر اساس قانون و به شکل اجباری در قبال ارائه خدمات عمومی معین از سوی دولت اخذ می‌گردد.

با توجه به این تعریف از عوارض و تطبیق آن با تعریف مالیات در معنای عام می‌توان عوارض را نوعی مالیات در معنای عام و گسترده دانست. اما در مقایسه عوارض و مالیات به معنای خاص باید به دو تفاوت مهم اشاره کرد.

1) اخذ مالیات در قبال یک خدمت عمومی خاص و معین نبوده و به شکل کلی در قبال خدمات عمومی دریافت می‌شود.

2) مالیات به معنای خاص در قوانین سالیانه بودجه تحت عنوان "درآمد مالیاتی" منظور می‌شود.

تفاوت های بیان شده بیشتر در حوزه نظری به این شکل دقیق تفکیک می‌شوند اما در مواجهه با واقعیت نظام حقوقی تشخیص مرز های مالیات و عوارض به همین سادگی نبوده و تشابهات زیادی در احکام این دو دیده می‌شود.

یکی از این شباهت ها در حوزه مراجع دادرسی می‌باشد. برای مثال ماده 1 قانون تمجیع عوارض و ماده 32 آیین نامه اجرایی آن رسیدگی به شکایات راجع به مالیات و برخی عوارض را بر عهده هیت های حل اختلاف مالیاتی موضوع ماده 216 قانون مالیات های مستقیم گذاشته بود.

قوانین کاربردی در حوزه مالیات شامل چه قوانینی می‌باشند؟

در خصوص مالیات های مستقیم "قانون مالیات های مستقیم" مصوب 1366 مورد استناد قرار می‌گیرد که دارای پنج باب است. این پنج باب شامل اشخاص مشمول مالیات، مالیات بر دارایی، مالیات بر درآمد، در مقررات مختلفه و سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی می‌باشد. این قانون در دستخوش اصلاحات فراوانی قرار گرفته که جدیدترین این اصلاحات در قالب قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400 اعمال گردیده است.

در خصوص مالیات های غیر مستقیم"قانون اصلاح موادی از قانون برنامه سوم توسعه و چگونگی برقراری و وصول عوارض و سایر وجوه از تولید کنندگان کالا و ارائه دهندگان خدمات و کالاهای صادراتی" مشهور به "قانون تجمیع عوارض" به تصویب رسید اما چون از شمول و جامعیت کافی برخورداذ نبود، در سال 1378 "قانون مالیات بر ارزش افزوده" در وهله اول به شکل آزمایشی و نهایتا در سال 1400 این قانون به صورت دائمی مصوب گردید.