تعهد به نفع ثالث در عقد به چه معناست؟

تعهد به نفع ثالث در عقد به چه معناست؟

محمد رضا محمدی

تعهد به نفع ثالث در عقد به چه معناست؟

افراد نوعا قراردادهای متعددی را منعقد می نمایند و در این عقود تعهدات مختلفی را متحمل میشوند. از مقالات گذشته دانستیم که عقد منشا تعهد است و برای طرفین الزام های مختلفی ایجاد میکند. این امر بیانگر اصلی نسبی بودن در عقود است. 

به این معنا که عقد صرفا طرفین را متاثر میکند و دیگران سود یا زیان عقد را متحمل نمی شوند با این وجود گاهی در یک عقد طرفین برای ثالثی که در انعقاد عقد دخالتی نداشته است نفعی را در نظر میگیرند. این امر ساده شده مفهومی است که قصد بیان آنرا داریم؛ تعهد به نفع ثالث در عقد.

شخص ثالث در عقد به چه کسی اطلاق میشود؟

برای شناخت ثالث ابتدا باید طرفین عقد را شناخت . چرا که ثالث شخصی است که جزو طرفین عقد نباشد. طرفین عقد کسانی هستند که عقد به حساب آنان بسته میشود. ماده 197 قانون مدنی در صدد بیان چنین مفهومی است. ما از مقاله مرتبط با نمایندگی به خاطر داریم که نماینده طرف عقد نیست و صرفا عقد را منعقد میکند بلکه طرف عقد کسی است که نفع و ضرر معامله به وی میرسد (مثلا موکل). حال با این تعریف، ثالث را میتوان براحتی مشخص نمود: ثالث کسی است که در انعقاد عقد دخالتی نداشته و آثار عقد به نحو مستقیمی بر وی بار نمیشود. مثلا اگر پدری اقدام به انعقاد عقدی کند، طرف عقد وی است و تعهدات مورد نظر نیز توسط وی اجرا میشود با این وجود فرزند وی نسبت به عقد منعقد شده ثالث محسوب میشود؛ چرا که تعهدی بر عهده وی نبوده و نفع مستقیمی هم از عقد پدر نمی برد. (البته نفع غیر مستقیم قابل تصور است مثلا سود بردن پدر منجر به هدیه به وی میشود اما منظور ما نفع مستقیم است)

تعهد به نفع ثالث و نحوه درج آن در عقود

حال که ثالث را شناختیم نوبت به شناخت مفهوم تعهد به نفع ثالث است، تعهد به نفع ثالث در ماده 196 قانون مدنی بیان شده است.

توضیح عبارت" به نفع" زیاد سخت نیست و کافی است که همینقدر بدانیم که به نفع بودن یعنی طرف مقابل کاملا منتفع شود و هیچ گونه تکلیفی نداشته باشد. مثلا اگر در عقدی برای طرف مقابل شرط شود که 50 میلیون را به ثالث دهد، این کاملا به نفع ثالث است و هیچ تعهدی را برای وی بدنبال نخواهد داشت. 

روش های درج تعهد به نفع ثالث در عقود

به  دو روش میتوان در یک عقد تعهدی به سود ثالث گنجاند:

روش اول آن است که این تعهد به نفع ثالث، عوض اصلی عقد باشد. این مورد در عقد صلح و بیمه قابل تصور است. مثلا من یک عقد صلحی با دیگری منعقد کنم و موضوع عقد نیز پرداخت هزینه های زندگی فرزندم توسط طرف مقابل به مدت 2 سال باشد یا اینکه در بیمه عمر، شخص مبلغی پول به بیمه گر پرداخت میکند تا پس از مرگش سود وی را ثالث (مثلا فرزندانش) ببرند.

 

روش دوم که موضوع اصلی بحث ماست، تعهد به سود ثالث در قالب شرط ضمن عقد است. از مقاله شروط به یاد دارید که شرط تعهدی فرعی است که در عقد درج میشود و برای طرف مقابل ایجاد الزام میکند. 

حال تعهد به سود ثالث نیز میتواند در قالب شرط ضمن عقد اصلی درج شود و نفعی را برای ثالث ایجاد نماید. مثلا ضمن عقد اصلی، من بر طرف مقابل شرط کنم که رنگ کردن خانه فرزندم را به رایگان انجام دهد. 

نکات مهم در رابطه با تعهد به نفع ثالث

نکته اول آن است که تعهد به نفع ثالث در قالب شرط ضمن عقد، میبایست حتما به نفع وی باشد وگرنه تعهد به نقع ثالث نیست.

نکته دوم آنکه در قالب تعهد به نفع ثالث نمیتوان عینی را (ولو به رایگان) به دیگری تملیک نمود. چرا که اموال عینی نیاز به قبول دارند و ورود یک مال در کیسه دارایی افراد نیاز به قبول آنها دارد پس نمیتوان در قالب تعهد به نفع ثالث، هبه یک خانه را برای ثالث شرط نمود.

پرسش : عدم انجام تعهد به نفع ثالث چه ضمانت اجرایی را به دنبال خواهد داشت؟

اگر مشروط علیه (یعنی کسی که بر وی شرط شده که تعهدی به نفع ثالث انجام دهد) از انجام شرکت به نفع ثالث امتناع کند، شرط به نفع مشروط له (کسی که شرط را درج کرده) اجرا میشود چرا که تنها مشروط له است که میتواند به موجب عقد طرف مقابل را مجبور کند و ثالث از چنین اهرمی برخوردار نیست. در واقع این شرط ضمنی در چنین عقدی هست که اگر به نفع ثالث انجام نداد، به نفع طرف مقابل اجرا شود. بنابراین میتواند خواستار الزام به ایفای تعهد از دادگاه شود.

پرسش : آیا عقدی که تعهد به نفع ثالث دارد، قابل اقاله کردن است؟

خیر. دلیل آن هم ساده است. اقاله به معنای برهم زدن عقد با توافق طرفین است و اگر چنین عقدی با توافق طرفین به هم بخورد، به ثالث ضرری وارد میشود که خلاف اصل نسبی بودن عقود است. یعنی اگر قرار بر تحمل ضرر باشد، طرفین عقد هستند که باید ضرر را متحمل شوند نه ثالث و نمیتوان با اقاله عقد ثالث را به تحمل آثار چنین اقاله ای (که همانا از دست رفتن نفع وی است) مجبور نمود.

توصیه پایانی :

تعهد به نفع ثالث از جمله موضوعاتی است که افراد نوعا با آن آشنایی نداشته و از جزئیات آن بی اطلاع میباشند. بهتر است در این رابطه با یک وکیل آگاه و خبره مشورت نمایید.