حسابداری مالیاتی چیست؟

حسابداری مالیاتی یک حوزه از حسابداری است که به مطالعه و بررسی مسائل مربوط به مالیات می‌پردازد. پس می‌توان گفت حسابداری مالیاتی به عنوان یکی از مهمترین حوزه های حسابداری در تصمیم گیری های مالیاتی شرکت ها و افراد حائز اهمیت است. در مقالات گذشته، مقالاتی مانند دادرسی مالیاتی، روش های وصول مالیات، مالیات بر ارزش افزوده و انواع مالیات ها را بررسی کردیم در این مقاله به موضوع حسابداری مالیاتی می پردازیم. روش حسابرسی اداری و همچنین روش حسابرسی میدانی در روش معمول در حسابداری مالیاتی می باشند که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.

حسابداری مالیاتی

هدف اصلی حسابداری مالیاتی، ارائه اطلاعات مالیاتی به دولت و سایر ارگان ها و نهاد های مالیاتی است .

در حوزه عمل، حسابداری مالیاتی شامل بررسی تاثیرات مالیات بر سود شرکت ها، استفاده از ابزار های مالیاتی برای بهینه سازی مالیات، ارائه اطلاعات مالیاتی دقیق و به موقع به دولت و سایر نهاد های مالیاتی، همچنین بررسی تاثیرات قوانین و مقررات مالیاتی بر رفتار ها و تصمیمات مالی شرکت ها می‌شود. 

انواع حسابداری مالیاتی

در این مقاله به دو روش معمول حسابداری مالیاتی خواهیم پرداخت:

1) روش حسابرسی اداری

موضوع این نوع از حسابرسی مودیان یا پرداخت کنندگان مالیات کوچک و با سطح اهمیت پایین قرار دارند. در این روش از حسابرسی نیازی به اختصاص دادن مدت زمان طولانی و یا اجرای فرایند پیچیده نیست، همچنین به محل فعالیت مودی نیست مراجعه نمی‌شود. 

روش حسابرسی اداری بدین شکل است که معمولا توسط یک نفر حسابرس مالیاتی صورت می‌گیرد. پس از ارجاع دادن پرونده حسابرسی به مامور مالیاتی یا همان حسابرس مسئول، او اسناد و مدارک و پرونده های مورد نیاز را بررسی خواهد کرد. 

بر اساس ماده 229 قانون مالیات های مستقیم، اداره امور مالیاتی می‌تواند برای رسیدگی نمودن به اظهارنامه یا تشخیص هرگونه درآمد مودی به همه دفاتر و اسناد و مدارک آنها دسترسی داشته باشد. بنابراین حسابرس مسئول "دعوت نامه ارائه دفاتر و اسناد و مدارک" صادر و ابلاغ می‌کند و مودی موظف به ارائه این موارد است. 

بر اساس تبصره 3 ماده 29 آیین نامه ماده 219 ق.م.م:"حسابرس باید فهرست مشخصات کلیه دفاتر، اسناد و مدارک درخواستی اعم از ارائه شده یا نشده را به تفیکیک به طور کامل در دو نسخه صورت مجلس نموده و از درج عبارت های کلی خودداری نمایند." اگر مودی مدارک درخواستی را به حسابرس ارائه نماید، حسابرس مالیاتی موظف است درآمد مشمول مالیات را بر اساس مقررات مربوطه از جمله مواد 94 و 106 ق.م.م محاسبه نماید.

2) روش حسابرسی میدانی

در صورتی که ارائه تمام یا قسمتی از اسناد و مدارک توسط مودی کافی نباشد، یا مودی این اسناد را به اداره امور مالیاتی ارائه نکند، همچنین اگر مودی به این اداره مراجعه ننماید و امکان تعیین درآمد مشمول مالیات وجود داشته باشد نوع حسابرسی میدانی خواهد بود. در این روش از حسابرسی حالات متفاوتی قابل تصور است اما به برخسی از مهم ترین آنها خواهیم پرداخت.

الف) در صورتی که اصل وقوع معاملات خرید و فروش توسط مودی قابل کشف نباشد. همانطور که بیان شد در این روش مدارک به نحو تمام و کمال ارائه نمی‌شوند. 

پس حسابرس باید در مرحله اول سعی کند میزان خرید یا فروش موذی را به دست بیاورد. برای دستیابی به این مسئله می‌تواند به اسناد و مدارک و سوابق مالیاتی موجود و همچنین از طریق اطلاعاتی که با تحقیقات میدانی از محل فعالیت شخص مودی مراجعه کند. 

علاوه بر روش های مذکور مراجعه به سامانه صورت معاملات فصلی و سامانه اطلاعات یکپارچه مالیاتی موضوع ماده 169 نیز کمک کننده می‌باشد. حسابرس در مرحله بعدی باید بر اساس میزان فروش مودی "سود به دست آمده" توسط او را محاسبه کند.

ب) اگر اصل وقوع معاملات معلوم و مشخص باشد اما به دلیل وضعیت خاص طرف معامله مانند کاغذی بودن و به عبارت دیگه غیر واقعی بودن طرف معامله و یا مجهول المکان بودن او "میزان معاملات" قابلیت اثبات کردن نداشته باشد، مامور مالیاتی بر اساس معیار "ارزش منصفانه" این مسئه را حل می‌کند. ارزش منصفانه چیست؟ مبلغی است هر خریدار آگاه و مایل به خرید و فروشنده آگاه و مایل به فروش می‌توانند در معامله ای حقیقی و در شرایط عادی، یک دارایی را در ازای آن مبلغ"ارزش منصفانه" معامله نمایند.

ج) اگر مودی درآمد یا فعالیت خود را کتمان کند، حسابرس مالیاتی باید با حضور در محل فعالیت وی حاضر شده و تحقیق میدانی نماید. 

همچنین باید به عواملی مانند شیفت کاری، تعداد کارکنان، میزان مواد مصرفی در تولید، بررسی نمودن مشاغل مشابه و ... توجه نماید. همچنین بررسی صورت حساب های بانکی مودی می‌تواند ارزش منصفانه فروش کالا و درآمد ناشی از ارائه خدمات را برای حسابرس مالیاتی مشخص کند.

توصیه پایانی

نهایتا با مطالعه هرچه بیشتر حوزه مالیاتی به نظر می‌رسد پیچیدگی های این حوزه نیازمند مشورت با وکلا و حسابداران متخصص می‌باشد.