تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه

قرارداد هایی که توسط اشخاص منعقد شده و به وسیله ی آن در مقابل یکدیگر متعهد به دادن مال یا انجام کاری می شوند، دارای دو اثر گوناگون هستند: تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه.

تعریف تعهد به نتیجه

گاه موضوع تعهد ناشی از قرارداد، انجام یک کار مشخص و حصول یک نتیجه و مقصود معین است. به طور مثال در قرارداد خرید و فروش خانه، تعهد خریدار و فروشنده به پرداخت مبلغ ثمن و تحویل خانه هر دو از جنس تعهد به نتیجه است. 

بنابراین در این قسم از تعهدات که می تواند ناظر به پرداخت پول باشد یا انجام کار و یا حتی خودداری از انجام کار، وفای به عهد در صورتی محقق می شود که متعهد آن پول را پرداخت کرده یا کار مورد نظر را انجام داده باشد.

تعریف تعهد به وسیله

گاه موضوع قرارداد ایجاب می کند که تعهد متعهد، به نوعی به کارگیری مهارت و تلاش منطقی در راه رسیدن به یک هدف مشخص باشد. یعنی متعهد قبول می کند که نهایت توان و مهارت خود را به کار گیرد تا عمل مورد نظر را به پایان برساند و مقصود متعهد له را تامین نماید. 

به چنین تعهداتی تعهد به وسیله می گویند که موضوع این دسته از تعهدات نیز می تواند یک مال یا یک کار باشد. به عنوان مثال تعهد یک پزشک به درمان بیماری فرد، تعهد به وسیله است. چرا که وی متعهد می شود از نهایت دانش و تخصص خود استفاده نموده تا بیماری را درمان کند یا تعهد وکیل در قبول دفاع از موکل نیز یعنی به کارگیری تمام دانش و مهارت وی جهت اخذ رای به نفع موکل. 

تفاوت بین تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه چیست؟

در تعهد به نتیجه همانطور که بیان شد هدف مورد نظر متعهدله رسیدن به ان نتیجه معین است و صرف اثبات تلاش متعهد جهت رسیدن به ان هدف کفایت نمی کند. به طور مثال وقتی خریدار ملتزم به پرداخت پول به فروشنده است تا زمانی که پول را به طور کامل در وجه فروشنده پرداخت نکرده به ان نتیجه مورد نظر نائل نگشته و ادعای اینکه تمام تلاش خود را جهت تهیه مبلغ به کار برده، دردی از فروشنده  دوا نکرده و تعهد را ساقط نمی کند. 

لکن در تعهدات به وسیله التزام متعهد به کسب نتیجه مورد نظر قابل تصور نیست چرا که در مثال های پیش گفته تعهد ان افراد ناظر به اجرای صلاحیت و تخصص در راه نیل به هدف است و تضمینی در رسیدن به ان وجود ندارد؛ فلذا با انجام کارهایی که در قرارداد شرط شده یا عرف ان ها را لازمه ی اثبات تلاش می داند وفای به عهد را ثابت می کند هرچند که نتیجه نهایی حاصل نشود، چرا که نمیتوان تضمین نمود بیمار حتما شفا بگیرد یا رای به نفع موکل صادر شود. 

تفکیک تعهدات به وسیله و نتیجه در اثبات اجرای قرارداد چه تاثیری دارد؟

در تعهدات به نتیجه اثبات رسیدن به مقصود به عهده ی متعهد است. عدم تحقق نتیجه خود دلیل محکمی بر عدم وفای به عهد از جانب اوست. 

لکن در تعهدات به وسیله چون الزام به رعایت احتیاط و به کار گیری سعی و مهارت، موضوع تعهد است و نتیجه قابلیت تضمین ندارد، به دست نیامدن ان نتیجه نهایی دلیل بر عدم اجرای تعهدات نیست .

در واقع این طرف مقابل است که باید عدم تلاش متعهد را نزد محکمه ثابت کند چرا که جنس تعهد ایجاب می کند که شاید  تلاش های متعهد در نهایت به نتیجه نرسد. 

به طور مثال در عقد امانت وقتی امین حفاظت از مالی را به عهده می گیرد تعهد او به رعایت احتیاط و تلاش جهت حفظ مال است و تلف مال و نرسیدن ان به دست مالک دلیل بر عدم وفای به عهد نیست فلذا تا زمانی که مالک تقصیر امین را در تلف مال اثبات نکند وی به لحاظ قانونی مسئولیتی ندارد .

برعکس وقتی خریدار باید پول مشخصی را ادا کند هیچ عذری تعهد او را ساقط نمی کند و تا زمانی که پول در حق فروشنده پرداخت نشده، وی محکوم و مسئول است. البته در برخی موارد با اینکه تعهد از نوع نتیجه است گاهی وجود قوه قاهره و خارج از اختیار، تعهد متعهد را ساقط می کند مثل زمانی که متصدی حمل تعهد به رساندن کالا به مقصد می کند، چنانچه به دلیل یک حادثه خارج از اختیار و بدون تقصیر متصدی، مثلا وقوع سیل، کالا تلف شود با اثبات این قوه قاهره وی از مسئولیت رها می شود 

سخن پایانی

چنانچه مسئله ای در باب مبحث حاضردر ذهن دارید حتما با وکیل مشورت نمایید چرا که گاهی تشخیص جنس تعهد و به دنبال ان اقدامات قانونی که می توان انجام داد، دشوار است.