موافقت نامه داوری چیست؟

داوری به عنوان یکی از روش های نوین حل و فصل اختلاف، چند صباحی است که جایگاه خود را میان تجار و اشخاص عادی پیدا کرده است. این شیوه حل و فصل به دلیل سرعت و آزادی طرفین، مطلوبیت زیادی را میان اشخاص مختلف داراست.

 با توجه به آنکه در مقالات دیگر، راجع به مفهوم داوری سخن رانده ایم، در این مقاله قصد داریم مهم ترین فاکتور برای تضمین موفقیت یک داوری را تشریح نماییم. بدیهی است که بدون شناخت موافقت نامه داوری، ورود به فرآیند داوری، بسیار چالش برانگیز و پر ریسک خواهد بود.

تعریف موافقت نامه داوری به زبان ساده

موافقت نامه داوری در حقیقت توافقی میان طرفین اختلاف است که به وسیله آن، تمام یا بخشی از موضوعات مورد اختلاف را به داوری ارجاع میدهند. این موضوعات ارجاع داده شده، ممکن است در آینده اتفاق بیفتد یا اینکه بعد از حدوث اختلاف، طرفین موضوع را به داوری ارجاع دهند. مثلا فرض کنید دو تاجر میخواهند با هم قراردادی راجع به خرید چرخ خیاطی ببندند. حال میتوانند قراردادی در کنار قرارداد اصلی منعقد کنند که اگر در آینده به اختلاف خوردیم، به جای دادگاه به داوری میرویم یا اینکه پس از بروز اختلاف، باهم توافق میکنند که به داوری مراجعه کنند.

موافقت نامه داوری میتواند به صورت یک بند قرارداد باشد یا آنکه به موجب  عقدی جداگانه منظور گردد

موارد مندرج در موافقت نامه داوری

موافقت نامه داوری ماهیتی قراردادی دارد و به همین دلیل باید شرایط صحت عقد در آن رعایت شود. 

مهم ترین موردی که در موافقت نامه داوری درج میشود، رضایت طرفین مبنی بر ارجاع اختلاف به داوری است. یعنی موضوع عقد یا توافق طرفین باید ارجاع اختلاف به داوری باشد. اما این تنها موردی نیست که در موافقت نامه داوری درج میگردد:

1) موضوعاتی که طرفین قصد ارجاع آن به داوری را دارند باید مشخص شود. مثلا آیا فقط موضوعات قراردادی در داوری مطرح میشود یا اینکه دعاوی مسئولیت مدنی غیر قراردادی نیز قابلیت طرح را داراست؟ حتما در این رابطه به این امر توجه داشته باشید چون عدم دقت کافی میتواند دست طرفین را برای ارجاع به دادگاه ببندد. از سوی دیگر باید حتما دقت کنید که موضوع انتخابی قابلیت طرح در داوری را داشته باشد. در مقاله"تعریف داوری و مزیت های آن" بیان کردیم که دعاوی مربوط به ورشکستگی و اصل و نسب و دعاوی کیفری قابلیت طرح در داوری را ندارند.

2) آیین داوری و تعداد داوران و زبانی که در داوری استفاده میشود از دیگر موضوعاتی است که میبایست در موافقت نامه درج گردد. طبق ماده 477 آیین دادرسی مدنی، داوران تابع این قانون نیستند و میتوانند با آیینی بغیر از آیین دادرسی مدنی رفع اختلاف نمایند. ابا این حال باید بیان نمود که اگر طرفین در انتخاب داور به نتیجه نرسیده اند، دادگاه میتواند برای آنان داور تعیین نماید.

بدین ترتیب، مهم ترین موضوع در یک موافقت نامه داوری، رضایت طرفین مبنی بر حل اختلاف توسط داور است و اگر چنین امری احراز شود و موضوعات مورد اختلاف نیز معین گردد، سایر موارد توسط سازمان های داوری یا قانون آیین دادرسی مدنی تعیین میگردد و این قوانین و مقررات، موافقت نامه داوری را تکمیل خواهند نمود

شرایط لازم برای صحت یک موافقت نامه داوری

بیان کردیم که موافقت نامه داوری، ماهیتی قراردادی دارد. با این مقدمه کوتاه به بررسی شرایط لازم برای صحت این موافقت نامه میپردازیم:

1) مهم ترین شرط برای صحت موافقت نامه داوری، قصد و رضاست. در مقالات مختلفی که راجع به عقود صحبت مینمودند، به کرات اشاره کردیم که قصد و رضا برای صحت هر عقدی لازم است. موافقت نامه داوری نیز از این امر مستثنا نیست . منتها باید توجه داشت که اگر داوری بین المللی باشد، موافقت نامه داوری باید به نحو کتبی صورت پذیرد. مثلا اگر بین تاجر ایرانی و تاجر ارمنستانی اختلافی بروز کند، برای ارجاع به داوری میبایست موافقت نامه منعقده به نحو کتبی نوشته شود و سایر روش ها از قبیل شفاهی، پذیرفته نخواهد شد.

2) اهلیت طرفین، دومین شرطی است که برای صحت موافقت نامه داوری میتوان متصور بود. اهلیت را تعریف کردیم و گفتیم به معنی رشید بودن و بلوغ و عاقل بودن است. در این رابطه در مقاله حجر توضیحات لازم بیان گردید اما در مورد داوری ذکر این نکته شایان توجه است که اگر شخص حقوقی اقدام به انعقاد موافقت نامه داوری کند، اهلیت به معنایی که مدنظر قانونگذار در رابطه با اشخاص حقیقی بوده مطرح نمیشود و صرفا باید دید که ارجاع اختلاف به داوری در اساسنامه شرکت منع نشده باشد و از سوی دیگر از جانب اشخاص دارای صلاحیت صورت پذیرد( مثلا مدیر عامل شرکت)

3) موضوع اختلاف قابلیت ارجاع به داوری را داشته باشد

این امر در ماده 496 قانون آیین دادرسی مدنی مورد اشاره قرار گرفته است. دعاوی ورشکستگی، اصل طلاق و نکاح و نسب و فسخ آنها قابلیت ارجاع به داوری را ندارند . همچنین است، دعاوی مالیاتی، دعاوی کمیسیون ماده 100 شهرداری و اختلافات میان کارگر و کارفرما. این موارد به دلیل اهمیتی که دارا هستند و همچنین به دلیل ماهیت حاکمیتی شان، نمیتوانند بوسیله داوری حل و فصل شوند بنابراین نمیتوانند در موافقت نامه داوری درج گردند.

4) موضوع داوری باید معین باشد

این مورد نیز در داوری های بین المللی و داخلی حائز اهمیت است. به دلیل آنکه اشخاص نمیتوانند تمامی اختلافاتی که در آینده حادث خواهد شد را پیش بینی کنند، برای تعیین موضوع کافی است که به رابطه حقوقی که میتواند منشا اختلاف باشد ارجاع دهیم. مثلا قراردادی که میان شرکت الف و ب منعقد شده و هر اختلافی که از این قرارداد بوجود می آید، در داوری طرح خواهد شد. 

موافقت نامه داوری، توافقی مستقل یا شرطی تابع عقد؟

مهم ترین چالش در رابطه با موافقت نامه داوری تعیین این موضوع است که آیا موافقت نامه داوری از عقد اصلی مستقل است یا اینکه مانند شروط ضمن عقد، تابع عقد اصلی میباشد؟

در این رابطه باید بیان نمود که اگر داوری بین المللی باشد، موافقت نامه داوری مستقل از عقد اصلی است. یعنی حتی اگر عقد اصلی به دلیلی از دلایل، باطل شود، این موافقت نامه داوری به حیات خود ادامه خواهد داد

اما اگر داوری داخلی باشد، طبق ماده 461 قانون آیین دادرسی مدنی، به نظر میرسد که موافقت نامه داوری تابع عقد اصلی بوده و مستقل تلقی نمیشود. یعنی بطلان عقد به موافقت نامه داوری سرایت خواهد نمود

توصیه پایانی

تنظیم موافقت نامه داوری و درج شروط مختلف در آن، نیاز به تبحر شخص در بحث قراردادها و داوری دارد. حتما در این رابطه به یک وکیل متخصص مراجعه نمایید.