اضطرار چیست و شامل چه مواردی می شود؟

 همیشه این طور نیست که دیگری از بیرون شروع به فشار آوردن بر بزه دیده نماید گاهی به دلیل موقعیت های سنگین و سخت و دشواری که در ان قرار می گیریم ناچار به انجام اقداماتی می شویم که به ظاهر جرم هستند مثلا گدای گرسنه ای را فرض کنید که ناچار شده است برای آنکه از گرسنگی جان خود را از دست ندهد از مغازه ای خوراکی ای بدزدد حالا سوال این جاست که با وجود این عامل اضطراری آیا هنوز این عمل جرم است؟یا فرض کنید که طبق علم پزشکی گاهی وجود جنین برای سلامتی مادر خیلی خطرناک است در این شرایط سقط جنین مجاز شمرده شده است بااین که این عمل مجرمانه است ولی چون در حالت اضطرار واقع شده است نمی توان او را جرم محسوب نمود .در این مقاله به شرایط اضطرار خواهیم پرداخت تا بدانیم اضطرار چیست و چطور ایجاد می شود.

پدیده اضطرار و مسئولیت آن

فرض کنید منزل کسی آتش گرفته است و او در بیرون از خانه متوجه اتش شده تا قبل از این که اتش نشانی برسد او باید مادرش را که در اتاقی که بالکن دارد نشسته است به سرعت نجات دهد وگرنه دود آتش ممکن است قبل از خود اتش به او اسیب شدیدی برساند او ناچار است از بالکن همسایه وارد اتاق مادر شود همسایه خانه نیست و این فرد برای نجات جون مادرش ناچار می شود در منزل این همسایه را بشکند و از بالکن وارد خانه شده و مادر را از ان حالت خارج کند  در این مثال فرد مضطر بوده است و درواقع هرکسی جای او بود همین کار را می کرد اما نکته اصلی اینجاست که درست است که در قانون جزا معمولا فردی مجازات می شود که به دنبال شر وسونیت باشد و کاملا درست است که فرد مضطر را نمی شود مجازات کرد چون جرمی که انجام داده است ضروری بوده است ولی گناه بقیه چیست که ضرر کنند پس اگر به موجب اضطرار فردی ناچار به انجام جرمی شد که به دیگری بابت این جرم ضرر وارد نمود مسئولیت مدنی داشته و باید ان را جبران کند و از لحاظ حقوقی ان فردی که ضرر دیده باید دادخواست جبران خسارت مطرح نماید.

چه شرایطی موجب می شود اضطرار حاصل شود؟

حتما باید خطری که ایجاد شده و موجب رفع مسئولیت کیفری فرد مضطر شده بدون پیش بینی باشد یعنی این طور نبوده باشد که این خطر همیشه و به طور مداوم برای فرد ایجاد بشود خطر ثابت باعث ایجاد اضطرار نمی شود خطر باید نزدیک باشد پس اگر ۴ ساعت دیگر بالفرض آتش سوزی در ملک شما ایجاد می شود شما باید در همان موقع که فرصت دارید اقدامات لازمه را انجام دهید تا گرفتار حالت اضطرار و مجبور به انجام جرم نشوید . 

در اضطرار خطر باید حتما وجود داشته باشد تا اضطرار حاصل شود صرف ترس از ایجاد خطر نمی تواند حالت های اضطراری پدید اورد پس خطری که وجود خارجی نداشته و ساخته و پرداخته از ذهن انسان است نمی تواند از موارد اضطراری باشد دومین شرط از شرایط اضطرار این است که خود مضطر این خطر را برای دیگری از روی علم و عمد و قصد سو ایجاد نکرده باشد غفلت با عمد متفاوت است در شرایطی که فرد از روی قصد خانه خود را اتش زده تا شرایطی پیش آید که  در همسایه را بشکند  این مجرمی شناخته شده که باید حتما مجازات شود چون عمد داشته است حال فرض کنید که فردی که در خانه او اتش سوری شده خود مقصر بوده ولی او غفلت و خطا کرده و این نتیجه مجرمانه را قصد نکرده بود بالفرض این فرد با بچه خود در حال اتش بازی بودند که این اتفاق رخ داد در این حالت هم فرد قابل مجازات کردن نیست شرط بعدی در ایجاد اضطرار برای فرد برای رها شدن از مسئولیت کیفری این است که ناچارا تنها راهی که خطر ازبین می رود این باشد که شما آن جرم را انجام دهید پس اگر راه دیگری برای از بین بردن خطر موجود باشد باید حتما ان را امتحان کنید  فرض کنید به جای این که نیاز باشد در همسایه را بشکنید کلید ان ها با اجازه خود مالک نزد شما باشد شما می توانید خیلی سریع در را با کلید باز کنید و به دفع خطر از مادر خود بشتابید در اینجا تنها راه دفع این خطر ایجاد شده،شکستن در نبود و راه های دیگر هم وجود داشت در این شرایط اگر شما در را بشکنید مضطر محسوب نمی شوید و باید مسیولیت جزایی داشته باشید.

اضطرار متفاوت از اکراه است

برای توضیح و شرح این تفاوت بهتر است مختصرا با اکراه آشنا شوید اکراه شرایطی است که فرد در ان هیچ قدرت و اراده ای ندارد که انتخاب کند ایا عمل مجرمانه را انجام بدهد یا خیر در اکراه حق انتخاب سلب می شود و فردی که اکراه شونده است تحت اکراه باید عمل مجرمانه را انجام دهد همچنین در اضطرار چون فرد قدرت انتخاب داشته که جرم انجام بدهد یا خیر پس درصورت وجوو حالت اضطرار و انتخاب انجام جرم همانطور که گفتیم مسئولیت مدنی دارد و باید جبران خسارات کند ولی در اکراه چون اکراه شونده هیچ حق انتخابی نداشته است پس عدالت این است که هیچ مجازات و مسیولیتی چه کیفری و چه مدنی نداشته باشد ولی در اضطرار شما قدرت انتخاب دارید که عمل جرم را انجام دهید یا خیر  اگر انجام ندهید خود ضرر می کنید و اگر انچام بدهبد ممکن است دیگری ضرر کند که در نهایت شما طبق قانون ان ضرر را باید جبران کنید. اضطرار با ضرورت و شروع به جرم هم تفاوت دارند.

توضیح مختصری از ماده ۳۶۵ قانون مجازات اسلامی

این ماده بیان می دارد که اگر شما فردی را به قتل رساندید قبل از این که فرد بمیرد شما را از قصاص ببخشد و یا دیه را ببخشد دیگر اولیای دم نمی توانند این تصمیم فرد را نادیده بگیرند و به همان عمل می شود ولی اثبات این مسئله فوق العاده سخت و میشود گفت تقریبا غیر ممکن است در این شرایط مجازات فقط از لحاظ جنبه عمومی به متهم بار می شود به این صورت که فرد درست است که بخاطر رضایت خاص مجنی علیه توانسته است از قصاص یا دیه فرار کند ولی به دلیل برهم زدن نظم عمومی باید مجازات تعزیری در خصوص او اجرا بشود یعنی در چنین مواردی او به حبس محکوم می شود .

پیشنهاد هموکیل

بنابراین اضطرار وضعیت فردی است که ناچار است جرمی را انجام دهد که خود ان را ایجاد نکرده و فرصت جلوگیری و مقابله به روش های دیگر با ان را ندارد. برای اثبات اضطرار بهتر است با وکیل همراه شوید.