مسئولیت اشخاص بابت صدمه حاصله از جانب حیوانات تحت مالکیتشان

در مقاله حاضر به این موضوع میپردازیم که در صورت حمله حیوانات خود به اشخاص و صدمه دیدن آنها، چه کسی مسئول جبران خسارات حاصله میباشد.

در جامعه امروزی دیدن حیوانات خانگی در محیط های شهری دیگر امری بعید یا انگشت شمار نیست. این حیوانات در اماکن عمومی، خانه ها، باغ ها و تفرجگاه های اشخاص وجود دارند و شاید بتوان گفت که بخش جدایی ناپذیری از زندگانی ما را تشکیل میدهند. با این حال خطرات این حیوانات را نمیتوان نادیده انگاشت. 

بررسی میزان مسئولیت اشخاص بابت صدمه حیوانات خود

نکته:  بررسی میزان مسئولیت اشخاص بابت صدمه حاصله از جانب حیوانات تحت مالکیتشان منوط به نوع حیوان است.

قبل از هر چیز میبایست حیوانات مورد نگهداری اشخاص را به دو دسته تقسیم نماییم. چرا که قانونگذار برای هر کدام از دسته های پیش رو قواعد و مقررات متفاوتی را وضع نموده است.

دسته اول، حیواناتی که شخص قادر به حفظ آن نیست مثلا گربه سانان وحشی از جمله حیواناتی هستند که اصولا اشخاص قادر به نگهداری از آنان نمیباشند. همچنین است خرس و مار و گرگ و...

دسته دوم، حیواناتی که شخص قادر به حفظ آن میباشد اما به هر دلیلی این جانور به دیگری صدمه وارد ساخته است. مثلا یک سگ عادی

در رابطه با دسته اول، قانونگذار حکم قضیه را در تبصره ماده 522 قانون مجازات بیان نموده است. در این تبصره بیان شده است که همین که شخص حیوانی را نگهداری نماید که قادر به حفظ آن نمیباشد، مقصر بوده و باید خسارت زیان دیده را جبران کند. 

مثلا اگر یک پیرمرد فرتوتی اقدام به نگهداری یک خرس وحشی در باغ خود نماید و این خرس به یک انسان رهگذر حمله کرده و صورت وی را چنگ اندازد، به دلیل آنکه پیرمرد توانایی حفظ خرس را نداشته است، مقصر محسوب شده و میبایست خسارات وارده را جبران نماید. در واقع نگهداری یک حیوان وحشی، خود تقصیر محسوب میشود.

اما در حالت دوم، یعنی حالتی که شخص قادر به حفظ حیوان میباشد، قضیه متفاوت است. در این حالت نمیتوان به صرف صدمه دیدن شخصی، مالک حیوان را مسئول دانست بلکه باید شرایط و نکات  دیگری را احراز نمود.

شرایط لازم برای شخصی که حیوان او به دیگران خسارت زده است

1) آسیب وارده در اثر تحریک و برانگیختن حیوان از جانب مصدوم نباشد:

در مواد قانون مجازات و قانون مدنی به این امر اشاره شده است. در واقع اگر خسارت دیده با اراده خود اقدام به تحریک حیوان نماید و حیوان به خاطر این حرکت وی، به وی حمله نماید، دیگر مالک حیوان مسئول نیست. 

پس اگر مالکی مثلا سگ خود را در پارکی رها کند و بعد شخصی با دندان قروچه و فریاد وی را به حمله وادار سازد و سگ به وی آسیبی بزند، نمیتوان گفت که چون صاحب سگ آنرا در پارک رها کرده است پس مقصر است بلکه در اینجا کسی که اقدام به تحریک نموده خود مسئول میباشد.

 مگر آنکه این تحریک مصداق دفاع مشروع باشد مثلا در مقام دفاع از خود مجبور به حمله و تحریک سگ شده است. در این حالت مدافع مسئول نیست و صاحب حیوان مسئول خواهد بود

2) شخص مالک از احتمال حمله حیوان آگاهی داشته باشد وگرنه ضامن نیست:

مثلا اگر مالکی پرنده ای معمولی را در خانه نگه دارد به تصور اینکه پرنده اهلی است و خسارتی نخواهد زد اما بعد از مدتی این پرنده به کودک همسایه حمله کرده و به صورتش آسیب میزند. 

در این صورت وی ضامن نیست اگر ثابت کند که از احتمال حمله حیوان آگاه نبوده و این عدم آگاهی هم به خاطر تقصیر وی نیست. یعنی واقعا تحقیق کرده و به این نتیجه رسیده که این پرنده آسیب نمیزند اما به هر حال منشا آسیب شده است.

3) مالکی که حیوان را نگهداری میکند، باید علاوه بر آگاهی از حمله، در نگهداری از حیوان مرتکب تقصیر شده باشد. 

این امر چه در مواد قانون مدنی و چه در قانون مجازات بیان شده است. یعنی اگر فرد در حفظ حیوان تقصیر کرده باشد و بعد حیوان به کسی یا چیزی خسارت بزند، وی مسئول خواهد بود. 

حال باید دید تقصیر به چه معناست. تقصیر به بیان ساده یعنی خلاف انسان متعارف عمل نمودن. ما در فضای جامعه، یک انسان متعارف داریم که اعمال و افکار وی را ملاک عمل قرار میدهیم. مثلا یک انسان متعارف در رانندگی با سرعت بیشتر از 120 کیلومتر در ساعت رانندگی نمیکند یا اینکه انسان متعارف در نزدیکی پمپ بنزین اقدام به افروختن آتش نمیکند چرا که میداند این امر موجب خساراتی خواهد شد. 

حال تقصیر در رابطه با حفظ حیوانات از این قرار است که مثلا مالک حیوان میداند که یک سگ دوبرمن توانایی بدنی بالایی دارد اما قلاده کوچکی برای وی نصب میکند و حیوان قلاده خود را پاره کرده و به شخص دیگری خسارت میزند. در این حالت وی خلاف انسان متعارف رفتار کرده و مقصر است چرا که انسان متعارف با یک قلاده بهتر سگ را به گردش میبرد.

یا اینکه در رابطه با مواردی که شخص سوار بر حیوان میشود، حیوان را در اماکن عمومی متوقف کند و در این حالت به دلیل آنکه این توقف تقصیر محسوب میشود، وی مسئول خواهد بود. 

نکته مهم: اذن دهنده در هر حالتی ضامن است. یعنی اگر شخصی به دیگری اجازه دهد که مثلا وارد خانه وی گردد و این شخص پس از ورود به خانه از جانب سگ وی مورد حمله واقع شود، اذن دهنده (کسی که اجازه ورود به خانه را داده است) مسئول خواهد بود. مهم نیست که وی  از احتمال حمله حیوان آگاه بوده است یا نه.

پیشنهاد پایانی

اثبات تقصیر در رابطه با حمله حیوانات، نیاز به تسلط بر مسائل حقوقی دارد و امری نیست که به آسانی ثابت گردد. بهتر است قبل از طرح دعوا با یک وکیل متخصص مشورت نمایید.