صلاحیت دادگاه های کیفری مختلف در رسیدگی به جرائم

در این نوشتار به بررسی صلاحیت دادگاه های کیفری مختلف در رسیدگی به جرائم می پردازیم و اینکه  هر جرمی در چه دادگاهی رسیدگی میشود؟

ماهیت موضوعات مورد اختلاف میان اشخاص با گذشت زمان به حدی پیچیده و متنوع میگردد که نمیتوان تمامی آنها را در یک دادگاه خاص مورد رسیدگی قرارداد. چرا که چنین امری منجر به بار قضایی شدید بر آن دادگاه خاص شده و از سوی دیگر، کیفیت آرا را نیز به شدت پایین می آورد. برای اجتناب از چنین امری، قانونگذار در یک تقسیم بندی کلی، دادگاه ها را به دو دسته حقوقی و کیفری تقسیم میکند 

مقدمه

با این حال علاوه بر تقسیم بندی مذکور، خود دادگاه های حقوقی و کیفری نیز خود به دسته های مختلفی تقسیم میشوند که برای طرح دعوا میبایست با صلاحیت های آنان آشنایی داشته باشیم. در این مقاله قصد داریم به دادگاه های کیفری نخستین بپردازیم. دادگاه هایی که به جرائم ارتکابی توسط افراد رسیدگی مینماید و مراجع عالی کیفری محسوب نمیشوند.

 صلاحیت دادگاه های کیفری یک در رسیدگی به جرائم

دادگاه کیفری یک به جرائم مختلفی رسیدگی میکند اما ضابطه کلی که میتوان در رابطه با این جرائم مطرح کرد آن است که جرائمی که مجازات های سنگینی دارند در این دادگاه مورد رسیدگی قرار میگیرند. در ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری به صلاحیت های دادگاه کیفری یک اشاره شده است:

1) جرایمی که منجر به مجازات سلب حیات میشوند (مثلا جرم قتل عمدی که رضایتی را در پی نداشته است)

2) جرایم که منجر به حبس ابد میشوند.

3) جرایمی که منجر به قطع عضو متهم گشته یا جنایاتی که به طور عمدی علیه تمامیت جسمانی اشخاص صورت گرفته و مجازات آنها نصف دیه کامل یا بیشتر باشد.

4) جرائمی که مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر را دارند (حبس بیش از ده سال.)

5) جرائم مطبوعاتی و سیاسی.

همانگونه که مشاهده میشود، دادگاه کیفری یک به جرائم حساس و مهم رسیدگی می نماید. این دادگاه شامل یک رئیس و دو مستشار است. این دادگاه در مرکز استان ها تشکیل میشود. مگر انکه به دلیل حجم پرونده های کیفری، به تشخیص رئیس قوه قضائیه، در شهرستان هم تشکیل گردد.

صلاحیت دادگاه کیفری دو در رسیدگی به جرائم

هر جرم دیگری که در صلاحیت دادگاه کیفری یک و سایر مراجع اختصاصی( از قبیل دادگاه انقلاب و دادگاه نظامی و ویژه روحانیت) نبود، در صلاحیت این دادگاه است. مثلا یک جرم تعزیری واقع شده که شخص مرتکب هم نظامی و روحانی نیست و اگر حکم آن داده شود، شخص به شش ماه زندان محکوم میشود. این جرم در دادگاه کیفری دو رسیدگی میشود.

صلاحیت دادگاه اطفال و نوجوانان

این دادگاه همانگونه که از عنوانش مشخص است، به جرائم ارتکابی توسط اطفال و نوجوانان رسیدگی مینماید. شرایط رسیدگی در این دادگاه اندکی متفاوت از سایر دادگاه هاست. مثلا این دادگاه از یک قاضی و یک مشاور برخوردار است که مشاور دادگاه، از میان روانشناسان و جرم شناسانان و متخصصان علوم تربیتی برگزیده میشود. یا ویژگی دیگر دادگاه این است که سرپرست یا مسئولین بهزیستی و والدین طفل و نوجوان در دادگاه حاضر خواهند شد.

اگر متهم زیر هجده سال مرتکب جرمی شود که در صلاحیت دادگاه کیفری یک یا انقلاب است( مثلا قتل) به جرم وی در دادگاه کیفری یک ویژه رسیدگی به جرایم نوجوانان رسیدگی خواهد شد. بدین ترتیب قانونگذار از موارد اختصاصی خود در این دادگاه به نفع نوجوانان استفاده خواهد نمود.

صلاحیت دادگاه انقلاب

یکی از مهم ترین مراجع رسیدگی قضایی محسوب میشود. این دادگاه در مواردی با دو قاضی و در مورد موضوعات کم اهمیت تر با یک قاضی تشکیل میشود. در رابطه با دادگاه انقلاب باید بیان نمود که این دادگاه به جرائم حساس و امنیتی کشور رسیدگی میکند. صلاحیت های این دادگاه در قانون آیین دادرسی کیفری بیان شده اند:

1)جرائم مربوط به مواد مخدر، قاچاق اسلحه و مهمات

2)توهین به رهبر جمهوری اسلامی ایران و بنیانگذار انقلاب

3) جرائم علیه امنیت کشور، فساد فی الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی، اتلاف و تخریب و اقدام مسلحانه به منظور مقابله با نظام

بدین ترتیب باید این امر را مدنظر قرار داد که رسیدگی به جرم قاچاق انسان در صلاحیت این دادگاه نخواهد بود. از سوی دیگر به جرائمی مرتبط با قاچاق کالا و ارز نیز در این دادگاه رسیدگی خواهد گردید.

اگر اختلافی میان دادگاه کیفری یک و دادگاه انقلاب بروز کند( مثلا دادگاه انقلاب جرم را در صلاحیت خود بداند اما دادگاه کیفری یک خلاف آنرا بیان دارد و آنرا در صلاحیت خود تلقی کند) در این حالت به موجب نظریه مشورتی شماره 129/1402/7 حل اختلاف در صلاحیت دیوان عالی کشور است و این دیوان میبایست به این اختلاف رسیدگی نماید.

صلاحیت دادگاه نظامی

علت در نظر گرفتن چنین دادگاهی آن است که مقررات انضباطی نظامیان از خشکی و حساسیت بالایی برخوردار بوده و از سوی دیگر موارد نظامی از جمله موضوعاتی هستند که نیاز به تخصص شخص قاضی دارند.

این دادگاه ها تشکیلاتی مجزا از دادگاه های کیفری را داشته و به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامیان رسیدگی مینماید. دادگاه نظامی یک، دادگاه نظامی دو، دادگاه تجدید نظر نظامی، دادگاه نظامی زمان جنگ و دادگاه تجدید نظر زمان جنگ از جمله دادگاه های نظامی محسوب میشوند. از سوی دیگر شرط دیگر رسیدگی در این دادگاه ها آن است که شخص نظامی باشد.

 پس یک شخص نظامی باید در انجام وظایف خاصی که به وی محول شده مرتکب جرم شود تا در این دادگاه مورد رسیدگی قرار بگیرد. پس اگر مثلا یک شخص نظامی نفقه پرداخت نکند، در این دادگاه رسیدگی نمیشود بلکه در دادگاه خانواده مورد رسیدگی قرار میگیرد چرا که عدم پرداخت نفقه از جمله وظایف خاص نظامی محسوب نمیگردد.

نظامیان مشمول مقررات این دادگاه شامل اشخاص زیر میشوند:

ارتشیان وسازمان های وابسته به آن

کارکنان سپاه پاسداران و اعضای بسیج

کارکنان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان های وابسته به آنان

تمامی کسانی که سرباز وظیفه محسوب میشوند. از تاریخ شروع خدمت تا زمان اتمام خدمتشان

کلیه اشخاصی که مشمول قانون نیروی انتظامی هستند

محصلان نیرو های مسلح و نیروهای انتظامی

و کسانی که موقتا در خدمت نیروهای مسلح جمهوری اسلامی باشند

توصیه پایانی

طرح شکایت کیفری در دادگاه ها، عملی بسیار تخصصی است که اثرات بسیاری را در ادامه برای اشخاص به دنبال خواهد داشت. حتما قبل از شکایت از اشخاص، با یک وکیل متبحر در این رابطه مشورت نمایید.