اثر اکراه در معاملات

برای انجام هر معامله ای وجود قصد و رضا جزء لاینفکی، جهت صحت آن معامله است. ممکن است در قراردادی این دو عنصر به وسیله ی شرایطی از بین رفته و معامله بدون وجود ان ها واقع گردد. یکی از حالاتی که این امر را موجب می شود، اکراه است. 

تعریف اکراه در حقوق

تعریف صریحی از اکراه در قانون ارائه نشده است ولی می توان گفت اکراه یعنی تهدید یا فشار نامشروع و غیر عادی که به جهت الزام فرد به انجام معامله وارد می شود به نحوی که انتخاب ازادانه وی در انعقاد ان معامله را مختل می سازد و اگر شخص در شرایط ارام و عادی حضور داشت حاضر به پذیرش ان معامله نبود. در نتیجه رضایی که باید حاصل اشتیاق و میل خود خواسته باشد، تبدیل به یک رضای ناسالم و غیر حقیقی می گردد. 

تفاوت اکراه و اضطرار در چیست؟

باید گفت از انجا که معامله اکراهی غیر نافذ است و معامله ی اضطراری نافذ،  درنتیجه تفکیک و تشخیص این دو از یکدیگر حائز اهمیت است. در اکراه،  تهدید و وحشت به طور مستقیم در اجبار معامله گر به ان معامله مشخص، تاثیر گذار است.

 اما در اضطرار شرایط خاص و فشاری که به فرد عارض می شود ناشی از اوضاع و احوالی است که به طور مستقیم در اجبار فرد موثر واقع نمی شود. در واقع اضطرار نیروی محرکه جهت انعقاد قرارداد است و یک امر درونی و شخصی است که فرد جهت اجتناب از ضرر و زیان دیگری، ان را انجام میدهد. به طور مثال زمانی که شخصی برای تهیه پول مورد نیاز جهت عمل جراحی فرزندش، خانه ی خود را به قیمتی نازل تر از قیمت واقعی ان می فروشد، مضطر است و معامله صحیح و غیر قابل فسخ است.

لکن اگر خریدار با تهدید چاقو وی را به امضای قرارداد اجبار کند، در این حالت تهدید مستقیما بر انجام معامله کارگر شده است بنابراین با تحقق اکراه چنین معامله ای غیر نافذ و قابل ابطال است. 

البته در فرضی که شخص درماندگی و مضطر بودن دیگری را وسیله ی اجبار و تحمیل یک معامله قرار می دهد ، دیگر نباید معامله را اضطراری دانست به طور مثال اگر جراحی با تهدید به عدم اقدام، درخواست مبلغ بیشتری را از پدر بنماید، توافقی که بین انها ایجاد می شود ناشی از اکراه است نه اضطرار. 

برای تحقق اکراه چه شرایطی لازم است؟

1)عنصر مادی؛ فردی که اکراه شده باید به وسایل مادی خاصی در برابر جان، مال یا ابروی خود تهدید شود و احساس خطر کند. ماده 208 می گوید؛ صرف خوف از کسی بدون انکه تهدیدی صورت گرفته باشد اکراه را موجب نمی شود . 

ذکر این نکته نیز مهم است که در تهدید منجر به اکراه، لزومی به تهدید از جانب طرف دوم معامله نیست و چنانچه فرد ثالث خارج از قرارداد نیز با تهدید خویش موثر در وقوع معامله باشد، برای تحقق اکراه کافی است.

2)عنصر معنوی؛ تهدید در شرایطی موجب اکراه است که نامشروع و غیر قانونی باشد، فلذا اگر دختری توسط  شخصی اغفال گردد و مرتکب عمل منافی عفت شود، در صورتی که  پدر ان دختر فریبنده را ملزم به ازدواج با دخترش کند و ضمانت اجرای عدم انجام ان را شکایت به پلیس قرار دهد در چنین حالتی فرد اغفالگر با ازدواج، اکراه نشده است. 

ویژگی های تهدیدی که منجر به اکراه می شود چیست؟

چنین تهدیدی باید معمولاً و عادتاً غیر قابل تحمل باشد و مکره نیز به اسانی نتواند ان را از خود دور سازد و از سوی دیگر تهدید کننده را قادر به اجرایی کردن تهدید خود بداند. ماده 205 قانون مدنی چنین بیان می دارد: تهدید باید به شکلی باشد، که در هر فرد متعارف و با شعوری موثر افتد و او را در خصوص جان، مال یا ابروی خود و یا نزدیکان وی تهدید سازد. به طور کلی سن، جنسیت و ویژگی های اخلاقی و شخصیتی در تعیین وقوع یا عدم وقوع اکراه موثر است.

ضمانت اجرای معاملات اکراهی چیست؟

اگر تهدید و اکراه صرفا رضای معامله را ساقط کرده باشد حکم ان معامله عدم نفوذ است و چنانچه مکره پس از رفع اکراه به ان رضایت دهد، معتبر بوده و چنانچه رضایت ندهد، باطل است ولی اگر درجه ی اکراه به حدی باشد که قصد را نشانه برود، حکم ان معامله از اغاز بطلان است . مثل حالتی که فردی زورمند ،انگشت فرد را بدون اراده ی وی بر سندی بگذارد.

سخن پایانی 

به دلیل حساسیت و پیچیدگی خاص موضوع اکیداً توصیه می شود چنانچه با موضوع مشابهی مواجه هستید جهت ارائه بهترین راهکار حتما با وکیل دادگستری مشورت نمایید.