اعسار چیست و به چه کسی معسر می‌گویند؟

اعسار از ریشه عسر بوده و در لغت به معنای فقر و تنگدستی میباشد و به همین جهت فردی که در فقر و تنگ‌دستی قرار دارد را معسر مینامند.

اعسار در عالم حقوق نیز شباهت زیادی به معنای لغوی آن دارد و بدین معناست که شخص از پرداخت مبلغی که دادگاه وی را به پرداخت آن محکوم کرده و یا هزینه دادرسی ناتوان باشد.به همین جهت اعسار در معنای حقوقی به دو نوع قابلب تقسیم بندی است که ذیلا و به صورت مجزا عنوان میگردد.

معسر از پرداخت محکوم به

زمانیکه فردی در دعوای مطرح شده در محاکم قضایی شکست خورده و محکوم به پرداخت مبلغی به طرف مقابل میگردد، ممکن است دو حالت را تصور کرد.در حالت اول فرد توان پرداخت محکوم به یا همان مبلغ محکوم شده را دارد که در این صورت کار به ادعای اعسار نخواهد رسید.در حالت دوم شخص با وجود محکومیت به دلیل مشکلات مالی توانایی پرداخت محکوم به را ندارد که در این صورت وی میتواند ادعای اعسار کند و اگر دادگاه تشخیص دهد که وی واقعا معسر است، تمهیداتی برای پرداخت محکوم به برای این فرد قرار داده میشود که این موضوع در مقالات دیگر مورد بررسی قرار میگیرد.

معسر از هزینه دادرسی

در کشور ما مطرح کردن دعوی در دادگاه و دیگر اقدامات قضایی نیازمند پرداخت هزینه است.حال اگر فردی علیرغم نیاز به مراجعه به محاکم قضایی توانایی پرداخت این هزینه ها را نداشته باشد، میتواند ادعای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی کرده و در صورت احراز این امر وی از پرداخت این قبیل هزینه ها معاف میگردد تا عدم توانایی مالی وی خدشه ای به حق دادخواهی او وارد نکند.

معسر کیست ؟

همانگونه که تا کنوت بیان شد،فردی که توانایی پرداخت محکوم به و یا هزینه های دادرسی را نداشته باشد،معسر شناخته میشود.در این میان ذکر چند نکته ضروری بنظر میرسد:

*ادعای اعسار مختص افراد عادی بوده و تجار در صورت عدم توانایی در پرداخت دیون خود تنها میتوانند ادعای ورشکستگی کنند.

*شخص معسر ممکن است دارایی هایی نیز داشته باشد اما باز هم معسر شناخته شود.در این راستا باید گفت که مستثنیات دین باعث عدم پذیرش ادعای اعسار نبوده و شخص با وجود داشتن اموالی که جز مستثنیات دین هستند باز هم معسر شناخته خواهد شد.

*مستثنیات دین اموالی هستند که حتی در صورت مدیون بودن فرد امکان توقیف آن ها وجود ندارد.مصادیق مستثنیات دین در ماده 24 قانون اجرای محکومیت های مالی عنوان گشته اند.مطابق این ماده:« مستثنیات دین صرفاً شامل موارد زیر است:

الف - منزل مسکونی که عرفاً در شان محکوم‌علیه در حالت اعسار او باشد.

ب - اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم‌علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.

ج - آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم‌ٌعلیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می‌شود.

د - کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شان آنها.

ه- - وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه‌ وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.

و - تلفن مورد نیاز مدیون.

ز - مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌ بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستاجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شان او نباشد.

تبصره ۱ - چنانچه منزل مسکونی محکوم‌علیه بیش از نیاز و شان عرفی او در حالت اعسارش بوده و مال دیگری از وی در دسترس نباشد و مشارٌالیه حاضر به فروش منزل مسکونی خود تحت نظارت مرجع اجراءکننده رای نباشد به تقاضای محکوم‌له به‌ وسیله مرجع اجراءکننده حکم با رعایت تشریفات قانونی به فروش رفته و مازاد بر قیمت منزل مناسب عرفی، صرف تادیه دیون محکوم‌ٌعلیه خواهد شد مگر اینکه استیفای محکوم‌به به طریق سهل‌تری مانند استیفاء از محل منافع بخش مازاد منزل مسکونی محکوم‌ٌعلیه یا انتقال سهم مشاعی از آن به شخص ثالث یا طلبکار امکان‌پذیر باشد که در این‌صورت محکوم‌به از طرق مذکور استیفاء خواهد شد.         
تبصره ۲ - چنانچه به حکم قانون مستثنیات دین تبدیل به عوض دیگری شده باشد، مانند اینکه مسکن به دلیل قرار گرفتن در طرحهای عمرانی تبدیل به وجه گردد، یا در اثر از بین رفتن، عوضی دریافت شده باشد، وصول محکوم‌به از آن امکان‌ پذیر است مگر اینکه محرز شود مدیون قصد تهیه موضوع نخستین را دارد.»

چه زمانی باید دادخواست اعسار را مطرح نمود ؟

در این خصوص باید گفت اشخاص در دو حالت اقدام به طرح دعوی اعسار می نمایند که در زیر به بررسی آن می پردازیم :

الف)اعسار از پرداخت هزینه دادرسی :

این حالت مختص زمانی است که شخصی قصد طرح دعوایی را در محاکم دادگستری دارد ولی توانایی پرداخت هزینه دادرسی آن دعوی را ندارد در این حالت می بایست هم زمان با طرح دعوی اصلی اقدام به طرح دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی نیز نماید که در این حالت دادگاه ابتدا به ساکن به دعوی اعسار رسیدگی می کند و زمانی که اعسار را دادگاه وارد دانست حکم بر قبول اعسار صادر می نماید و سپس در خصوص موضوع اصلی دعوی دادگاه اقدام به تعیین وقت جلسه رسیدگی می نماید و در ماهیت اقدام به صدور رای می نماید .

سوال: در صورتی که دادگاه دعوی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نپذیرد تکلیف دعوی اصلی چه می شود ؟

در این حالت دادگاه برای خواهان دعوی اخطار رفع نقص با این موضوع که هزینه دادرسی را پرداخت کند صادر می نماید و خواهان موظف است ظرف ۱۰ روز اقدام به پرداخت هزینه دادرسی نماید و در صورتی که از این عمل استنکاف ورزد دادگاه اقدام به رد دعوی خواهان می نماید .

ب) اعسار از پرداخت محکوم به یا همان محکومیت مالی : 

گاهی اوقات شخص به موجب رای دادگاه محکوم به پرداخت مالی می شود و این رای قطعی شده است و متاسفانه خوانده توانایی پرداخت موضوع محکومیت را ندارد در این حالت خوانده موظف است ظرف سی روز از تاریخ صدور اجراییه اقدام به طرح دعوی اعسار از پرداخت محکوم به نماید.

سوال: در صورتی که خوانده در مهلت سی روزه اقدام به طرح دعوی اعسار نماید آیا برای او حکم جلب صادر می شود ؟

پاسخ: در صورت طرح دعوی اعسار در مهت یاد شده صدور حکم جلب علیه خوانده تا تعیین تکلیف ادعای اعسار متوقف می ماند 

سوال: در صورتی که فردی خارج از مهلت سی روز اقدام به طرح دعوی اعسار نماید آیا خواهان می تواند تقاضای جلب وی را نماید؟

پاسخ : بله خواهان می تواند در این حالت تقاضای جلب وی را نماید ولی خوانده در صورت معرفی وثیقه به اندازه موضوع محکومیت می تواند جلب خواهان را تا زمان رسیدگی به ادعای وی باطل نماید .

عدم پرداخت اقساط اعسار چه عواقبی دارد ؟

در صورت عدم پرداخت اقساط اعسار از سوی محکوم علیه و به تقاضای خواهان دعوی به نسبت اقساط عقب مانده جلب بدهکار صادر می شود البته باید گفت جلب زمانی صادر می شود که خوانده هیچ گونه مالی نداشته باشد به بیان دیگر نتیجه استعلام سه گانه (استعلام از پلیس راهور،بانک مرکزی،اداره ثبت اسناد و املاک ) منفی باشد 

سوال: در صورتی که شخصی توانایی پرداخت اقساط اعسار را نیز نداشته باشد آیا می تواند مجددا اقدام به طرح دعوی اعسار نماید ؟

پاسخ: بله امکان طرح دعوی تعدیل اقساط اعسار وجود دارد .

چرا دریافت مشاوره حقوقی در اعسار ضروری است ؟

باید دانست طرح دعوی اعسار علی رغم ظاهر ساده اش دارای نکات و ظرافت های خاصی می باشد تا این دعوی در دادگاه منتج به پیروزی شود گرفتن مشاوره حقوقی در این موضوع می تواند تا حد زیادی پیروزی شما را در این پرونده قطعی کند پس اگر با موضوع حقوقی اعسار مواجه هستید به شما توصیه می کنیم قبل از هر کاری با یک وکیل دادگستری در این حوزه مشاوره نمایید

نحوه اجرای حکم اعسار

حکم اعسار ممکن است به دو شیوه مطلق و نسبی اجرا گردد.در اعسار مطلق فرد جز مستثنیات دین دارایی دیگری ندارد و امکان تقسیط بدهی نیز برای وی مقدور نیست.در این صورت شخص به طور کلی از چرداخت بدهی معاف میگردد اما اگر بعداً وی دارای مالی شود،محکوم له یعنی فردی که شخص معسر به وی بدهکار است میتواند با معرفی این اموال به دادگاه، بدهی خود را از معسر وصول کند.

در حالت دیگر فرد توان پرداخت یکجای بدهی را نداشته و به همین جهت دادگاه برای وی تعیین اقساط میکند تا وی بدهی خود را به صورت قسطی پرداخت کند.در این شیوه نیز اگر وضع مالی معسر بهبود یابد محکوم له میتواند درخواست تجدید نظر در مبلغ اقساط را کند که ممکن است مبلغ هر قسط افزایش یابد.حالت عکس این مساله نیز متصور است که در آن با وخیم تر شدن اوضاع شخص ممکن است مبلغ اقساط کاهش یابد.

سخن نهایی

در این مقاله تعریف اعسار و معسر بیان گردید و شما میتوانید برای آگاهی از دیگر موضوعات مبحث اعسار به دیگر مطالب موجود در وبسایت مراجعه نمایید.

اگر شما نیز در زندگی خود به موضوع اعسار برخورد کردید توصیه میگردد قبل از هر اقذامی با یک وکیل متخصص در این حوزه مشورت نمایید.