ابراء در نظام حقوقی ایران

در این مقاله به تعریف ابراء در نظام حقوقی ایران و احکام ناظر بر ابراء میپردازیم که ممکن است در زندگی هر شخص پیش بیاید.هدف از ابراء صرف نظر کردن طلبکار از بدهی است که شخص دیگری به او دارد.برای بهتر متوجه شدن این مبحث ابتدا به تعریف آن پرداخته و سپس ویژگی های آن را عنوان میکنیم.

تعریف ابراء

مطابق ماده 289 قانون مدنی:«ابراء عبارت از این است که داین از حق خود با اختیار صرف نظر نماید.»

ویژگی های ابراء

ابراء عقد نبوده و در زمره ایقاعات قرار می گیرد و بنابراین تنها به اراده طلبکار بستگی دارد.بدین نحو که طلبکار به صرف خواست و اراده ی خود بدهی که شخص دیگری به او دارد را بخشیده و از آن صرف نظر میکند و در این میان اراده شخص دیگری از جمله بدهکار مورد نیاز نیست.

ابراء ایقاعی طبعی است و اعتبار آن به وجود دین در وحله اول است.بنابراین حتما باید دینی وجود داشته باشد تا بتوان آن را ابراء نموده و از آن گذشت نمود و ابراء دینی که هنوز به وجود نیامده و یا ساقط شده است صحیح نبوده چرا که موضوعی برای ابراء وجود ندارد.با اینحال ابراء دینی که سبب آن ایجاد گردیده است صحیح است.

ابراء قابل رجوع نبوده و به محضی که ابراء بصورت کامل و قانونی انجام گیرد،دین ساقط شده و از آن پس شخص طلبکار دیگر نمیتواند مجددا ابراء خود را پس گرفته و خواهان اجرای دین از جانب مدیون باشد.

ابراء ممکن است به صورت صریح یا ضمنی صورت بگیرد و حتی اعلام وصول طلب به صورت صوری نیز دلالت بر ابراء دارد،هر چند توصیه میگردد افراد به علت امکان تبعات حقوقی بعدی از اقرار به دریافت طلب به صورت  صوری خودداری ورزند.

با وجود آنکه ابراء عمل حقوقی مجانی و غیر معوض است و بدهکار در اصل در قبال از بین رفتن دین خود نباید چیزی به طلبکار پرداخت کند، با اینحال شرط عوض ذر ابراء مانعی نداشته و حتی میتوان ابراء را معلق بر حصول شرط کرد که در این حالت تنها زمانیکه شرط محقق شود ابراء صورت گرفته است.همانند آنکه فردی بخشش طلب خود را منوط به ازدواج آن شخص با دخترش کند.در این حالت اگر عوض جنبه اصلی داشته باشد،دیگر به این عمل ابراء نگفته و باید آن را از مصادیق تبدیل تعهد دانست.

از آنجا که ابراء عملی حقوقی بر پایه بخشش بوده و عقدی مجانی است،اشتباه در شخصیت بدهکار توسط طلبکار اصولا موجب بطلان ابراء میگردد چرا که در این موارد اصولا شخصیت ظرف مقابل برای بخشش بدهی او از جان طلبکار دارای اهمیت است.مانند آنکه طلبکار به جهت خویشاوندی با بدهکار بدهی او را ببخشد اما معلوم شود که در اصل بدهکار شخص دیگری بوده و طلبکار در مورد شخصیت و هویت او دچار اشتباه گشته است.

در ابراء دین،با گذشت طلبکار از اصل دین،تضمینات دین نیز ساقط میگردند.برای نمونه در صورتیکه فردی برای بدهی خود خانه ای را در رهن طلبکار قرار داده باشد،با ابراء دین اصلی خانه نیز از رهن شخص بستانکار در می آید.

از نظر حقوقی ابراء به منزله پرداخت نبوده و صرفا سبب سقوط دینی است که پرداخت نشده است.با اینحال اگر شخص ذمه خریدار یا مستاجر را از پرداخت ثمن یا مال الاجاره ابراء کرده باشد و سپس به دلیلی قرارداد فسخ یا اقاله شود،مستاجر یا خریدار میتواند مبلغی که ابراء شده و در اصل طرف طلبکار آن را دریافت نکرده است،از وی بخواهد.به همین علت توصیه میگردد در این زمینه حتما دقت لازم را به عمل آورید.

اهلیت طرفین ابراء

ابراء ایقاع بوده و همواره تنها نیازمند اراده و خواست بستانکار است.به همین جهت وی همواره باید برای ابراء از اهلیت کامل برخوردار باشد.پس در صورت وجود جنون یا سفه و همچنین اگر شخص همچنان نابالغ باشد ابرائ توسط وی صحیح نخواهد بود.

همچنین نمایندگان قانونی فرد همچون وصی ، ولی و قیم نیز از آنجا که این عمل مخالف با منافع شخص است نمیتوانند از جانب او دست به ابراء بزنند چرا که این افراد مطابق قانون همواره وظیفه حمایت از منافع افراد تحت سرپرستی و کفالت خود را دارند.

از طرف دیگر و از آنجا که ابراء تنها به نفع شخص بدهکار بوده و وی از این عمل ضرری متحمل نخواهد شد،علی الاصول نیازی به اهلیت نداشته و دین افراد محجور همچون مجانین و کودکان را نیز میتوان ابراء نمود.با اینحال اگر ابراء دارای شرط عوش باشد و آن عوض نیز عمل یا مالی باشد که دارای ارزش نسبتا بالایی است،بدهکار نیز برای قبول این ابراء نیازمند اهلیت خواهد بود.

ابراء ذمه میت

این مسئله در ماده 291 قانون مدنی مورد توجه قانون گذار کشور ما قرار گرفته است و بنا بر این ماده ابراء دینی که متوفی در زمان حیات خود داشته است صحیح است.بنابراین در صورتیکه متوفی ترکه ای از خود بجا گذاشته باشد،این ابراء به منزله ابراء شخصیت حقوقی ترکه است.

سخن نهایی

ابراء ایقاعی است که فرد طلبکار با این عمل دینی را که بر گردن دیگری دارد به او میبخشد و این عمل تنها با اراده شخص طلبکار صورت میگیرد.برای اطلاع از جزئیات این ایقاع و احکام آن میتوانید به مطالعه مقاله اقدام نمایید.همچنین با توجه به غیر قابل برگشت بودن ابراء و عواقبی که ممکن است پس از آن گریبان گیر شما شود،توصیه میگردد قبل از هر اقدامی در این زمینه با یک وکیل متخصص در این حوزه مشورت فرمایید.