مستخدمین و کارگران مستثنی شده از قانون کار

مشمولین قانون استخدام کشوری ، مشولین سایر قوانین و مقررات خاص ، کارگران کارگاه های خانوادگی

، فعالیت های خاص موضوع ماده 189 قانون کار ، موضوعات مشمول ماده 190 قانون کار و کارگاه های کوچک ؛ مستخدمین و کارگران مستثنی شده از قانون کار می باشند .

اصل بر شمول قانون  کار بر کسی است که برای دیگری و تحت فرمان او کار کرده و در مقابل حق السعی یا مزد دریافت می کند و هر زمان که قانون دیگری از نیروی کار تابع حمایت نکرد،لزوما فرد تحت پوشش قانون کار خواهد بود.مگر آنکه با دلایل مشخص شده به طور صریح در قانون ، تحت پوشش سایر مقررات استخدامی باشد و یا موانعی مانع از حکومت قانون کار بر وی باشند.

مطابق ماده 188 قانون کار:« اشخاص مشمول قانون استخدام کشوری یا سایر قوانین و مقررات خاص استخدامی و نیز کارگران کارگاه‌ها خانوادگی که انجام کار آنها‌ منحصراً توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی انجام می‌شود، مشمول مقررات این قانون نخواهند بود.»

بنابراین به موجب این ماده قانونی دسته های  از افراد با وجود دارا بودن کار تابع از شمول قانون کار مستثنی هستند که ذیلا هر یک از آنها توضیح داده خواهد شد.

دسته اول: مشمولین قانون استخدام کشوری

بر اساس ماده 1 قانون استخدام کشوری:«استخدام دولت عبارت از پذیرفتن شخصی به خدما دولت در یکی از وزارتخانه ها یا شرکت ها یا موسسات دولتی است.»

در یک تقسیم بندی کلی مستخدمین دولت به دو گروه تقسیم بندی میشوند:رسمی و پیمانی و افرادی که خارج از این دو دسته قرار بگیرند،مستخدم دولت محسوب نمیشوند و بنابراین در صورتیکه افرادی که با وجود عدم استخدام رسمی یا پیمانی توسط دولت به امری گماشته شوند و در برابر این فعالیت مزد دریافت کنند،مشمول قانون کار خواهند بود.

در تأیید این حرف تبصره ماده 4 قانون استخدام کشوری بیان میکند:« افرادی که طبق مقررات قانون کار به خدمت دولت مشغول میشوند کارگر شناخته شده و با آنان طبق مقررات قانون کار رفتار خواهد شد          
افرادی که طبق قوانین خاص خود کارگر شناخته شده اند مشمول مقررات این قانون نیستند.          
تشخیص مشاغل کارگری در وزارتخانه ها و موسسات دولتی مشمول این قانون به عهده سازمان امور اداری و استخدامی کشور است.»

دسته دوم: مشولین سایر قوانین و مقررات خاص

تعداد زیادی از شاغلین دولتی یا موسسات عمومی تحت شمول قانون استخدام کشوری نبوده و مقررات استخدامی خاص حاکم بر وضعیت آنان استکه میتوان برای نمونه به موارد زیر اشاره کرد:

*مستخدمین مجلس شورای اسلامی

*دارندگان پایه های قضایی و اعضاء رسمی هیأت علمی دانشگاه ها

*شهرداری ها و موسسات تابع

*برخی شرکت های دولتی

*کارکنان نهاد های انقلابی 

دسته سوم: کارگران کارگاه های خانوادگی

برای روشن شدن بیشتر این گروه در ابتدا باید به تعرف کارگاه های خانوادگی بپردازیم.کارگاه خانوادگی کارگاهی است کارگران آن دارای رابطه خویشاوندی نزدیک مانند پدر ، مادر ، فرزند یا همسر هستند و به علاوه انجام کار توسط صاحب کار همراه با خویشاوندان او صورت میگیرد.مضافا اینکه فرد دیگری نباید در میان این جمع خانوادگی حضور داشته باشد.باید توجه داشت که برای خانوادگی شناسایی شدن یک کارگاه تمامی این شرایط باید بطور همزمان جمع باشند و حتی اگر شخص دیگری مانند نوه فرد نیز در آن کارگاه مشغول به کار باشد،آن کارگاه دیگر کارگاه خانوادگی محسوب نمی شود ، چراکه مطابق قانون کار تنها خویشان درجه اول از طبقه اول میتوانند در این کارگاه ها مشغول به فعالیت باشند.

دسته چهارم: فعالیت های خاص موضوع ماده 189 قانون کار

مطابق ماده 189 قانون کار:« در بخش کشاورزی، فعالیتهای مربوط به پرورش و بهره‌برداری از درختان میوه، انواع نباتات، جنگلها، مراتع، پارکهای جنگلی و نیز‌ دامداری و تولید و پرورش ماکیان و طیور، صنعت نوغان، پرورش آبزیان و زنبور عسل و کاشت، داشت و برداشت و سایر فعالیت‌ها در کشاورزی، به‌ پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب هیات وزیران می‌تواند از شمول قیمت از این قانون معاف گردد.»

بنابراین فعالیت های خاص ذکر شده در این قانون با پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب هیأت وزیران میتواند از شمول قسمتی از قانون کار خارج شود.

دسته پنجم: موضوعات مشمول ماده 190 قانون کار

براساس این ماده:« مدت کار، تعطیلات و مرخصی‌ها، مزد یا حقوق صیادان، کارکنان حمل و نقل (‌هوایی، زمینی، دریایی) خدمه و مستخدمین منازل،‌ معلولین و نیز کارگرانی که طرز کارشان به نحوی است که تمام یا قسمتی از مزد و درآمد آنها به وسیله مشتریان یا مراجعین تامین می‌شود و همچنین‌ کارگرانی که کار آنها نوعاً در ساعات متناوب انجام می‌گیرد، در آیین‌نامه‌هایی که توسط شورای عالی کار تدوین و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید‌تعیین می‌گردد. در موارد سکوت مواد این قانون حاکم است.»

بنابراین موضوعات این ماده نیز همانند موضوعات مذکور در ماده 189 قانون کار در صورت تدوین آئین نامه در شورای عالی کار و تصویب هیأت دولت از قلمرو حقوق کار خارج میگردند.

دسته ششم: کارگاه های کوچک (کمتر از ده نفر)

بر اساس ماده 191 قانون کار،کارگاه های کوچک کمتر از ده نفر را میتوان موقتاً از شمول بعضی از مقررات قانون کار مستثنی نمود که در این جهت باید آئین نامه مربوطه توسط شورای عالی کار تدوین و به تصویب هیأت وزیران برسد.

در نهایت باید عنوان داشت که این مستثنی شدن از قانون کار تنها در برخی از موارد معین مانند دستمزد بوده و بسیاری از اصول دیگر مانند رعایت ایمنی و بهداشت محل و کارگران در هر صورت مطابق قانون کار باید رعایت گردد.