بررسی جرم افساد فی الارض از دیدگاه قانون مجازات اسلامی

افساد فی الارض از جمله مهم ترین جرایم علیه امنیت کشور به شمار می رود که در ماده 286 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بیان گردیده است.این بزه در زمره جرایم حدی قرار دارد که منشأ و مبنای آن  آیه 33 سوره مائده است. در این آیه علاوه بر ذکر محاربه با خدا و رسول از افساد در زمین نیز نام برده شده است که به جهت منشأ واحد دو جرم محاربه و افساد فی الارض، برخی این دو عنوان را مترادف تلقی کرده و تأسیس واحدی می دانستند تا آن که قانونگذار کیفری با در نظر گرفتن دو ماده مجزا برای این دو عنوان، به این تردید پایان داد و افساد فی الارض به عنوان جرمی مستقل در قوانین کیفری بیان گردید. در مقاله پیش­رو به بررسی این جرم، عناصر تشکیل دهنده، شرایط ارتکاب، میزان مجازات و تفاوت آن با محاربه می پردازیم.

تعریف افساد فی الارض 

 فساد در لغت به معنی تباه کردن، نابود گشتن و متلاشی شدن و مخالف صلاح می باشد. این عبارت در معنای دیگری به معنای خروج از حالت اعتدال و به نوعی مختل کردن نیز آمده است. قانونگذار در ماده 286 قانون مجازات اسلامی، این جرم را ارتکاب جنایات گسترده علیه تمامیت جسمانی افراد، علیه امنیت داخلی و خارجی، ایجاد اخلال در نظام اقتصادی کشور، نشر اکاذیب به طور گسترده و ایجاد مراکز فساد و فحشا، احراق و تخریب و پخش مواد سمی و میکروبی خطرناک، با ویژگی گسترده بودن تمامی مصادیق فوق بیان نموده­است.

تفاوت افساد فی الارض با محاربه

 همانگونه که بیان کردیم به دلیل منشأ واحد این دو جرم که آیه 33 سوره مائده می باشد و با توجه به ذکر دو عنوان محاربه و افساد فی الارض در آیه فوق، ممکن است به ذهن متبادر شود که این دو عنوان مترادف بوده یا محاربه یکی از مصادیق افساد فی الارض می باشد، حالیه آن که در محاربه به بیان قانونگذار عنصر مادی جرم کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم و ایجاد ناامنی و رعب و وحشت در جامعه است ، اما برای تحقق افساد فی الارض نیازی به استفاده از سلاح نیست. همچنین مجازات این دو جرم نیز با هم متفاوت است و مجازات محاربه یکی از چهار مورد اعدام، صلب ، نفی بلد و قطع دست راست و پای چپ است ولی مجازات افساد فی الارض تنها اعدام است.

عنصر مادی ، شرایط و اوضاع و احوال ناظر بر افساد فی الارض 

 دانستیم که عنصر مادی جرم عبارت است از رفتار فیزیکی و اوضاع و احوال تشکیل دهنده جرم. نظر به ماده 286 قانون مجازات اسلامی رفتار های فیزیکی تشکیل دهنده عنصر مادی جرم افساد فی الارض باید دارای دو ویژگی باشد: اول آن که کلیه مصادیق مذکور در ماده فوق به طور گسترده واقع شوند و دوم آن که اعمال و رفتار های مذکور منجر به اخلال شدید در نظم عمومی، ایجاد ناامنی و ورود خسارات عمده به تمامیت جسمانی افراد ، اموال عمومی و خصوصی یا ایجاد و اشاعه فساد و فحشا در حد وسیع گردد یا به عده زیادی آسیب وارد کند.

عنصر روانی جرم افساد فی الارض 

 عنصر روانی یا همان قصد و نیت مجرمانه که از آن به سوء نیت تعبیر می شود، در خصوص افساد فی الارض نیز علاوه بر آگاهی و قصد عمد در ارتکاب عمل فیزیکی ، به دلیل مقید بودن جرم علاوه بر سوءنیت عام، سوء نیت خاص که همان قصد نتیجه یا علم به وقوع نتیجه می باشد،  نیز برای تحقق جرم ضروری است و چنانچه سوء نیت خاص در ارتکاب اعمال مجرمانه بیان شده احراز نشود و قصد ایجاد اخلال به طور گسترده احراز نشود، مرتکب در صورتی که همان مقدار از رفتار مجرمانه ، جرم مستقلی باشد به مجازات مقرر برای آن جرم محکوم می شود و چنانچه آن میزان رفتار جرم مستقلی نباشد و به درجه گسترده بودن نیز نرسد، مرتکب به حبس درجه پنج یا شش محکوم می شود. 

عنصر قانونی و مجازات افساد فی الارض

 عنصر قانونی که بیانگر اصل قانونی بودن جرایم و مجازات هاست، اشاره دارد به پیش بینی و تعیین مجازات برای عمل مشخصی از دید قانونگذار. در خصوص افساد فی الارض نیز با توجه به بیان ماده 286 قانون مجازات اسلامی کیفر مرتکب آن منوط به تحقق عناصر تشکل دهنده جرم و شرایط ناظر بر آن و قصد وقوع نتیجه یعنی ایجاد اخلال به طور گسترده در نظم عمومی ، ایجاد نا امنی و فساد و فحشا در حد وسیع، اعدام می باشد. با توجه به ماده 36 قانون مجازات اسلامی ، حکم صادره مبنی بر محکومیت قطعی در خصوص جرایم محاربه و افساد فی الارض در صورتی که موجب اخلال در نظم و امنیت نشود، در روزنامه محلی طی یک نوبت انتشار می یابد. 

نکته قابل توجه در خصوص افساد فی الارض این است که؛ معاون این جرم نیز در صورت وقوع جرم و تحقق گسترده نتایج مذکور در ماده 286، به همان مجازات مباشر یا فاعل جرم محکوم می گردد، ضمن این که طبق ماده ۴۷ قانون مجازات اسلامی، صدور حکم و اجرای مجازات معاون جرم افساد فی الارض غیرقابل‌تعلیق و تعویق می باشد.

نتیجه گیری

 در مقاله حاضر به بررسی یکی از جرایم علیه امنیت به نام افساد فی الارض پرداختیم و دانستیم این جرم از جمله جرایم حدی محسوب می شود که شرع مقدس نیز به آن اشاره نموده است و عده ای آن را مرادف محاربه می دانند، حالیه آن که با بررسی عناصر تشکیل دهنده این جرم پی بردیم که این دو عنوان مجرمانه با یکدیگر متفاوت بوده و دو تأسیس مجزا هستند. در ادامه نیز عناصر تشکیل دهنده ، شرایط تحقق و مجازات این جرم را مورد مطالعه و بررسی قرار دادیم..

کلام آخر

در پایان با توجه به مطالب فوق الذکر و با عنایت بر این که افساد فی الارض از جمله جرایم  حدی علیه امنیت که دارای مجازات سنگینی است به شمار می رود، به همراهان گرامی توصیه می گردد در صورت نیاز به طرح شکایت یا پیگیری این جرم از راهنمایی و نظرات وکلای متخصص کیفری استفاده شود.