دفاع مشروع چیست؟

دفاع مشروع یعنی اینکه شرایطی رقم خورده که قاضی قانع شود که اگر هر کسی دیگری جای مجرم هم بوده باشد همین اقدام را انجام می داده است ، که البته باید یکسری شرایط باید محقق باشد تا دفاع مشروع ثابت شود.

اگر درخصوص برخی جرایم به عقب برگردیم و فیلم کامل عمل مجرمانه را بازبینی نماییم گاهی متوجه می شویم که فردی که اکنون به عنوان جرم به قتل یا هرجرم دیگری بازداشت است چاره ای جز انجام جرم نداشته است فرض کنید که در خانه با خانواده خود درحال استراحت هستید ناگهان سارقی به همراه اسلحه وارد شده و قصد دزدی و تجاوز دارد یکی از افراد خانواده که در گوشه ای پنهان شده است.

ناگهان با چوب به سر سارق زده و بعد با پلیس تماس می گیرند زمانی که پلیس می رسد سارق ضربه مغزی شده است و شما باید ثابت کنید که اگر او را نمی کشتید او شما را می کشت یا به افراد خانواده تجاوز مینمود .حال این بحث بسیار گسترده است و به عوامل بسیاری بستگی دارد.در این مقاله از دفاع مشروع به عنوان یکی از عوامل موجهه جرم نام برده و ان را شرح خواهیم داد.

ماده قانونی دفاع مشروع 

ماده ۱۵۶ و ۱۵۷ قانون مجازات اسلامی عنصر قانونی این نوع عمل است که شرایطی را برای مشروع بودن دفاع اعلام نموده است.

شرایط لازم برای دفاع مشروع

پرسش : برای مشروع شدن دفاع چه شرایطی لازم است ؟

۴ عدد شرط در این خصوص وجود دارد که هر ۴ تا باید وجود داشته باشد درواقع اجتماع تمام شروط موجب مشروعیت دفاع می شود.اول از همه باید دفاعی که شما نمودید لازم و ضروری بوده باشد یعنی اگر این دفاع را نمی کردید این خطر وشر از سر شما کم نمی شد و همچنان خطر وجود داشت.

در این شرط فرد مدافع چاره ای غیر از انجام جرم ندارد دومین مورد آن است که درصورت این که فردی شروع کننده دعوا باشد و در طی این دعوا حمله ای از طرف مقابل به او بشود و فرد شروع کننده دعوا از خود دفاع کند باید بدانید دیگر این دفاع از لحاظ شرعی و عرفی و قانونی مشروع نیست چرا که شروع کننده دعوا فرد مدافع است او خود دردسر را درست کرده است و قانونگذار از او حمایت نخواهد نمود.

اگر مدافع شرایط داشته باشد که فرار کند و شر را از خود دور کند ولی باز انتخاب کند که به مهاجم حمله ور بشود دفاع مشروعیت خود را از دست می دهد نکته مهم ان که اگر مدافع شرایط تماس با پلیس را داشته باشد ولی به جای اطلاع از پلیس اقدام به درگیری با مهاجم نماید جرم نموده و شامل دفاع مشروع نخواهد شد دفاع باید نسبت به  حمله متناسب باشد.

سومین شرط این است که دفاع باید عقلانی باشد یعنی فرد مدافع باید خیلی سریع جمع بندی نماید و بررسی کند که کدام رفتار مناسب تر و عاقلانه تر است.این که از خود دفاع کند صدمه اش بیشتر است یا ان که صبوری کند تا مهاجم دستگیر شود.اگر بر اساس شرایط و مدارک و شواهد تصمیم گرفت که از خود دفاع کند باید علاوه بر ضرورت ثابت کند که دفاع او عقلانی بوده است .

چهارمین شرط ان است که به هیچ طریقی نشود به مامورین و ضابطین اطلاع داد چرا که اگر فرصت اطلاع به پلیس وجود داشته باشد و شما معطل نمایید تا این فرصت از دیت برود و بعد ناچار به دفاع از خود شوید شما مسئولیت کیفری دارد در حالی که نی توانستید به پلیس اطلاع دهید.مسئله خیلی مهم ان است که پلیس خیلی سریع به صحنه جرم برسد پس اگر بین وقت دفاع با وقتی که پلیس می رسد وقت طولانی ای باشد مدافع می تواند از خود دفاع کند و ضروری نیست که منتظر اقدام پلیس بماند.

اگر مدافع از افراد دیگر دفاع کند در چه صورتی مسئولیت ندارد؟

در صورتی که از نزدیکان خود دفاع کند یعنی افراد خانواده یا فامیل و یا این که مستند به قانون و قرارداد وظیفه حفاظت برعهده او باشد مانند پرستاری که کودک به او سپرده شده است تااز ان حفاظت و نگهداری کند.همچنین اکر فردی که کمک میخواهد ناتوان ازدفاع بوده یا جزو افراد ناتوان و ضعیف جامعه باشد شما می توانید برای دفاع از او اقدام کنید منظور از افراد ضعیف جامعه معلولان بانوان و کودکان افراد مسن و افراد بیمار هستند.

پرسش : اگر ثابت شود که دفاع مدافع درست بوده است ولی مهاجم مدعی باشد که مدافع شرایط دفاع مشروع را رعایت ننموده تکلیف چیست؟

حال که به قاضی ثابت شد که دفاع مشروعیت داشته است اگر مهاجم ادعا کند که شرایط،دفاع رعایت نشده خود مدعی است و باید دلیل بیاورد و این ادعا را اثبات کند 

پرسش : تجاوز یا همان حمله برای انجام جرم چه شرایطی باید داشته باشد تا دفاع در برابر ان جرم نباشد؟

باید اول از همه بدانیم که تجاوز و حمله باید غیرقانونی باشد پس اگر مامور اجرای احکام اقدام به شلاق زدن فردی نماید که حکم به شلاق او صادر شده در این شرایط اگر مجرم برای دفع شلاق اقدام به حمله به مامور اجرای احکام‌نماید عمل او جرم است و دفاع مشروع نیستاگر ثابت شود که تنریک و ترغیب خود مدافع باعث تجاوز،و حمله ور شدن مهاجم شده است .

پس قانونگذار حمایتی از مدافع نمی کند چون خود او باعث به وجود امدن چنین شرایطی شده است.نکته بسیار مهم ان که تجاوز حتما باید قابل انجام باشد و ان هم خیلی سریع رخ بدهد یعنی تجاوز در حد تهدید ساده نباشد و نتوان خطر را طور دیگری از بین برد

اگر مشروعیت دفاع ثابت بشود اثرآن چیست؟

در این شرایط مدافع مسئولیت کیفری ندارد و مجازات نخواهد شدولی ایا دیه باید بپردازد پاسخ خیر اطت مسئولیت مدتی هم مدابع ندارد و اگر مهاجم مجنون بوده باشد دفاع مشروع در مقابل حمله او دیه را بیت المال تقبل می کند که به مدافع پرداخت کند.

نتیجه گیری

دفاع مشروع از عواملی است که باعث می شود قاضی قانع بشود که هرکس دیگری هم بودهمین اقدام را انجام می داد و به همین دلیل انجام این اقدام موجه است و فرد مرتکب نه مسئولیت کیفری دارد و نه مسئولیت مدنی اما عنایت داشته باشد که اثبات دفاع مشروع بسیار پیچیده است و بهتر است از وکلا حتما مشورتی اخذ شود یا پرونده به وکلای متخصص کیفری سپرده بشود.