علل قهوری یا عوامل قهری در دیه

همیشه این طور نیست که بتوانیم برای خسارات وارد شده فرد یا افرادی را تنبیه کنیم بلکه در برخی مواقع در صورت ایجاد برخی امور ضمانت و مسئولیت از دوش افراد برداشته می شود. ان هم مواردی است که در دست افراد نیست یعنی اختیاری نیست و اصطلاحا قهری رخ می دهد منظور از قهری این است که انجام ان هیچ ربطی به اراده و اختیار انسان ندارد و درواقع می توان گفت که اراده و اختیار انسان به هیچ وجه نمی تواند جلوی انجام چنین مواردی را بگیرد. در علم حقوق این موارد علل قهوری یا عوامل قهری نامیده می شوند. 

مصادیق علل قهری

سیل زلزله و طوفان به طور کلی بلایای طبیعی که به اختیار خداوند رخ داه باشد علل قهری نامیده می شوند مثلا اگراز قصد با بستن سد باعث امدن سیل بشویم این مورد علل قهری نیست چون اراده انسان باعث ایجاد این مسئله شده است.

مثلا فرض کنید زلزله باعث ریزش اوار و در نهایت موجب صدمه به دست و پای یک فرد شده است حال ان فرد نمی تواند علیه کسی شکایت کند مگر ان که ان منزل یا محل سکونت را به عنوان ضد زلزله خربداری نموده باشد که در این صورت می تواند با اثبات موارد و شرایط خاص تحت عنوان مسئولیت مدنی علیه سازنده پیمانکار یا فروشنده دادخواست مطالبه خسارت مطرح کند.یا مثلا فرض کنید که وزش باد سنگینی باعث شود که الف به پیرمردی برخورد کند و از قضا ان پیرمرد هم فوت نماید در این موارد چون وزش باد تقصیر الف نبود پس الف هیچگونه تقصیری نداشته و نباید مسئول باشد

پرسش : اگر علت جنایت ارتکابی تحریک توسط خود مجنی علیه باشد تکلیف ضمان جانی چه می شود؟

باید بدانید که اگر خود مجنی علیه با روش های مختلف و یا تحقیر جانی باعث شود که جانی تحریک به انجام جنایت شود این موضوع ضمان جانی را منتفی نمی کند اما در صورتی که اثبات شود موجب اخذ تخفیف برای جانی است که البته جانی باید ان را تقاضا کند اما اگر عمد یا تقصیر در خصوص مجنی علیه اثبات بشود چطور باید بیان نماییم که در این صورت ضمان متنفی است مثلا فرض کنید که خود مجنی علیه با شوخی و خنده تفنگ دیگری را رفته و با ان شوخی می کند ناگهان دست او روی ماشه رفته و به خود شلیک کند  در اثر این شلیک او فوت می کند یا اسیب می ببیند در این صورت نه تنها خود مجنی علیه بلکه ورثه هم نمی توانند علیه صاحب اسلحه اعلام جرم نمایند چرا که عمد و تقصیر خود مجنی علیه موجب بروز چنین مشکلی شده است البته اثبات ان کمی سخت است و بهتر است همراه با وکلا باشید.

مواد قانونی در مورد علل قهری

ماده 500 الی ماده 537 قانون مجازات اسلامی این موارد و نمونه های ان را بیان می کند.

پرسش : اگر فردی توانایی جلوگیری از اسیب در موارد علل قهری ایجاد حادثه را داشته باشد تکلیف چیست؟

در این مورد در بین فقها کمی اختلاف نظر وجود دارد برخی معتقدند که وقتی می گوییم علل قهری به وجود امده پس انسان ها در ان دخیل نیستند و نباید دخالتی در مجازات هم داشته باشند چون ان ها این مسئله را ایجاد نکرده اند و برعکس برخی دیگر از فقها بیان می کنند که در صوت توانایی برای ازبین بردن خطر و عدم اقدام، افراد مسئولیت دارند فرض کنید بعد از به وجود امدن علل قهری مانعی ایجاد شود که باعث تصادف رانندگان خودرو بشود مثلا تعداد زیادی موز در کف جاده به دلیل طوفان از یک وانت به بیرون ریخته باشد و افرادی بتوانند قبل از حرکت روی موزها ان ها را بردارند ولی با بی اهمیتی سعی کنند ماشین را روی موزها به حرت دراورند و به راه خود ادامه دهند و این امر موجب لیز خوردن خودرو و اسیب به افراد شود پس اگر فردی بتواند این مانع را بردارد اما انجام ندهد مسئولیت دارد و باید خسارات پرداخت کند ولی اگر ان مانع ایجاد شده را بردارد و جای مناسبی بگذارد و از قضا بعد از ان اسیبی ایجاد شود او ضامن نیست مگر ان که مانع را بردارد و به جایی بگذارد که نامناسب تر است و اثا مخرب تری برجای می گذارد در چنین صورت می توان او را ضامن پرداخت دیه و خسارات بدانیم.

تصادف بر اثر علل قهری

مثلا فرض کنید که کوه های موجود در جاده شمال کشور ریزش کند و ان هم نه به دلیل دستکاری های انسانی بلکه به دلیل طبیعی و قهری.در این شرایط برخورد وسایل نقلیه ای که با ریزش کوه دید رانندگان ان ها قطع شده است مسئولیتی برای افراد ایجاد نمی کند.ماده 530 قانون مجازات اسلامی این مورد را بیان می کند.

پرسش : ماده 516:اگر فردی بدون قصد مجرمانه وسیله ای را در جایی قرار دهد که بعد از ورود علل قهری به افراد اسیب رسد چه کسی ضامن است؟   

ماده 516 این مور را با ذکر مثالی توضیح می دهد بدین شرح که اگر مثلا در بالکنی گلدانی بگذاریم که پس از وزش طوفان و باد سنگین به پایین پرتاب شود و به سر شخصی برخورد کند در این شرایط کارشناس بررسی می کند که ایا قراردادن وسیله در ان مکان مجاز و عرفی بوده است یا خیر مثلا لبه ی کوچکی از یک پنجره گلدان را گذاشته ایم یا در بالکنی بزرگ که یه گوشه از ان را گلدانی قرارداده ایم اگر به صورت عرفی و قانونی ان وسیله در جای مناسبی قرار داشت و به دلیل عوامل قهری پرتاب شد و به دیگری اسیب رساند مسئولیتی برای صاحب گلدان یا مالک بالکن یا پنجره یا دیوار ندارد.

ولی اگر طبق نظر کارشناس طرز و نحوه قرار دادن ان شی به شکلی باشد که از لحاظ عرف هم معمول نیست و ممکن است بدون وجود علل قهری هم باعث ورود اسیب گردد در این شرایط فرد صاحب ان اشیا ضمانت دارد و باید خسارات فرد اسیب دیده را جبران کند.

حفر چاه یا ایجاد تله در چه شرایطی موجب ایجاد ضمان خواهد شد؟

در چنین وضعیت نابسامان اقتصادی که سرقت در شهرها و کشورها بیداد می کند ممکن است مالکی درورودی باغ یا عمارت خود تله یا چاهی درست کرده باشد که اگر سارقین از وجود ان بی خبر باشند با ورود به ملک دیگری اسیب ببینند در چنین شرایطی اگر مالک در بیرون از در از وجود تله یا چاه اطلاع داده باشد و باز هم فرد سارق خطر را به جان بخرد در این زمان مالک باغ یا عمارت ضامن نیست.همیشه چنین مواردی از طریق سارقان انجام نمی گیرد گاهی مهمان های مالک زودتر ازاو می رسند و از این موضوع مطلع نیستند و بدون ان که به مالک بگویند وارد باغ می شوند اما اگر مالک اطلاع داشته باشد که این فراد درحال ورود به باغ هستند و محل ورود اسیب را از بین نبرد یا به ان ها اطلاع ندهد مالک مسئول پرداخت دیه یا خسارات ان هاست

حفر گودال و چاه در ملک دیگری

در این مورد بین زمانی که فرد ماذون از طرف مالک است و مالک علاوه بر اطلاع نسبت به ان رضایت هم داده با زمانی ک مالک نمی داند و یا می داند اما رضایت نمی دهد تفاوت است.اگر مالک رضایت به ورود به ملکش را به شما بدهد  و بعد از ورود، شما در چاه بی افتید یا عامل لغزنده ای باعث افتادن شما در چاه یا تله بشود مالک ضامن است و اگر اجازه از مالک موجود نباشد ضمانت مالک هم از بین می رود.

ساخت بنا و ایجاد اسیب در چه شرایطی ضمانت ندارد؟

اگر سازنده برای ساخت و ساز جواز داشته باشد و همه ی نظامات را هم رعایت کند ولی باز  باعث ایجاد اسیب به کسی بشود سازنده مسئولیتی ندارد حتی در صورت سیل یا زلزله ولی اگر طوری ان را ساخته باشد که مثلا دیوار ان کج باشد و با کوچک ترین طوفان که نوعا باعث اسیب نمی شود صدمه و خسارت به کسی وارد بشود ضامن می باشد.