بیت المال و پرداخت دیه

اگر زمانی حادثه ای اتفاق بیافتد که در آن مجرم یا متواری باشد و یا اینکه ناشناخته باشد ، حکومت اسلامی می تواند برای لزوم جبران خسارات مجنی علیه یا اولیای دم تصمیم به پرداخت دیه از بیت المال نمایید.

بعد از ورود صدمه به مجنی علیه یا فوت او در اثر ضربات جانی، ممکن است یکی از ۴ شخصی که بیان می نماییم موظف به پرداخت دیه بشود اول از همه خود جانی تحت شرایطی مسئول پرداخت است و بعد از ان عاقله و با توجه به مصلحت هایی بیت المال و در نهایت طبق صلاحدید قانونگذار صندوق تامین خسارات بدنی صالح است که در سایر مقالات یک موضوع را کامل به خود اختصاص داده است.در این مقاله می پردازیم به این که بیت المال چه نوع نهادی است و در چه مواردی دیه مجنی علیه را باید بیت المال پرداخت کند.

تعریف بیت المال

همیشه برای شناخت عبارات، بهتر است که ابتدا معنای لغوی ان را بدانیم معنای لغوی کلمه بیت المال بدین شرح است که اول باید جداگانه معنی نماییم که بیت به معنی خانه است و مال همان معنی مال یا دارایی می باشد اما در اصطلاح بیت المال در دو معنی به کار می رود یکی این که بیت المال  به محل اعتباری ای گفته می شود  که مردم به ان اعتماد کرده و برای ان واریزی انجام می دهند درواقع پول هایی که مردم برای دولت پرداخت می کنند تا در چنین مواردی موظف به پرداخت باشد دومین معنی اصطلاحی این است که بیت المال به معنی اموال مخصوص عموم مردم جامعه است و نه فقط قشر خاصی.

در بیت المال مهم ترین نکته همین عمومی بودن ان است که تعلق خاطر فقط به یک سری از افراد جامعه ندارد.پس می توان معنای اصطلاحی را این طور بیان کرد که حفاظت و نگهداری از اموال مربوط به کل افاق جامعه به دست بیت المال است.

مواردی که بیت المال موظف به پرداخت دیه است

اگر حادثه ای از جمله تصادف یا درگیری ای رخ بدهد و بعد مجنی علیه فوت نماید در همین زمان قاتل متواری می شود و به دلیل ان که فرار کرده است شناخته شده هم نیست و دیگر نمی توان او را یافت  و یا کلا اگر جانی شناخته نشود در چنین شرایطی دولت و حکومت اسلامی به خاطر لزوم جبران خسارات مجنی علیه یا اولیای دم تصمیم می گیرد که  بیت المال باید دیه را بپردازد.

پرداخت دیه توسط بیت المال ایا در میان فقها و عالمان دینی پذیرفته شده است؟

بله با این که این مسئله ،مورد شدید اختلاف برخی از فقها و عالمان است اما اکثر فقها معتقدند که بیت المال هم تحت شرایطی می تواند موظف به پرداخت شود.

محکومیت بیت المال بعد از چند سال است؟

باید بدانید که این طور نیست که خیلی سریع حکم به عدم یافتن شخص جانی و تکلیف بیت المال صادر شود بلکه از لحاظ قانونی باید ابتدا حداقل ۲ سال تمام مجنی علیه یا خانواده اش که اقدامات یافتن جانی را تحت شرایطی به اگاهی یا کلانتری سپرده اند صبوری کنند و از طریق مدارکی که در ان منطقه حادثه بوده است سعی کنند که جانی را شناسایی کنند و بالتبع مکان فعلی او را پیدا کنند و همچنین  در ادامه این اقدامات از طریق پلاک خودرو یا موتورسیکلت او هم شاید بتوانند نشانی ای از جانی پیدا نمایند. 

البته اگر در ان منطقه ی حادثه دوربین وجود داشته باشد یافتن متهم سهل تر است. در کل اثبات قتل توسط جانی بسیار سخت است پس این طور نیست که بلافاصله بعد از فرار متهم بیت المال پرداختی به مجنی علیه یا ورثه اش داشته باشد بنابراین حداقل ۲ سال پرونده همچنان در مرحله تحقیق و بازرسی خواهد ماند و سپس دادسرا باید قرار توقف در تحقیقات را صادر کند تا در نهایت به بررسی دیه از طریق بیت المال برسیم.

بعد از مرحله دادسرا چطور بیت المال محکوم می شود؟

در این قسمت اتفاقی که می افتد این است که ابتدا حتما باید دادستان وقت ،دستور و فرمان بدهد که پرونده به دادگاه ارسال شود جالب است بدانید در این مرحله اصلا کیفرخواستی صادر نمی شود چون جانی مشخص نیست.بنابراین بدون ان که کیفرخواستی وجود داشته باشد با دستور دادستان این پرونده ها به دادگاه ارجاع می گردد.در نهایت این دادگاه است که بیت المال را محکوم خواهد کرد که دیه را پرداخت کند.

پرسش : اگر مجنی علیه فرد غیرمسلمانی باشد ایا بازهم حکومت و بیت المال به پرداخت دیه ی او محکوم می شوند؟

باید بدانید که از ابداعات قانون درسال های اخیر همین مورد بوده است که هم ،خون مسلمان و هم خون غیرمسلمان محترم شمرده می شود پس اگر مجنی علیه مسلمان هم نباشد بازهم اگر جانی فراری باشد و شرایط پرداخت از طریق بیت المال فراهم باشد، بیت المال باید دیه را پرداخت نماید. ماده قانونی ۵۵۴ قانون مجازات اسلامی در تایید ادعاهای فوق بیان شده است و همچنین در قانون اساسی هم این مورد اعلام و پذیرفته شده است.

میزان دیه مجنی علیه غیر مسلمان

میزان این مبلغ با میزان ان در خصوص مسلمانان هم فرقی ندارد پس مهم نیست ان که کشته شده مسلمان باشد یا نباشد به هرحال اگر جانی فرار کند و یا او را نشناسیم بیت المال باید دیه را پرداخت کند ان هم به همان میزان مبلغی که دیه ی مجنی علیه مسلمان را می پردازد.

نقش وزات دادگستری در پرداخت دیه

اگر جانی از محل وقوع جرم فرار کند و نتوانیم اورا بشناسیم در این شرایط باید حتما به این نکته توجه کنید که اگر قرار است که بیت المال دیه را بپردازد حتما باید در دادگاه یا در دادسرا در زمان جلسه دادرسی وزیر دادگستری هم دعوت بشود. این از تکالیف قوه قصاییه است یعنی شعبه ی رسیدگی کننده باید حتما به این امرعمل نماید ان چه بسیار مهم است ابلاغ رای صادره به وزارت دادگستری است پس اگر بعد از صدور رای اولیای دم خواهان پرداخت دیه از بیت المال باشند باید بررسی کنند که ایا این رای به بیت المال ابلاغ شده یا خیر درواقع فلسفه وجود خود وزیر دادگستری در جلسه دادرسی این است که مطمان شود حتما جرمی که انجام شده ارکان ان رعایت شده باشد و دفاعیات شاکی را بشنود و مطمان شود که شاکی شکایت درستی را مطرح نموده است.

موارد لوث و شرایط پرداخت ان از بیت المال به چه صورت است ؟

در این مواقع اتفاقی که رخ می دهد آن است که قبل از هرچیزی باید بدانیم که  متهم  فراری شده است و از او دیگر اطلاعاتی در دست نیست دوم ان که باید بررسی بشود و ببینبم ایا علم اجمالی وجود دارد یا علم تفصیلی اگر علم قاضی علم اجمالی باشد وشرایط ایجاد ظن و گمان انجام جرم توسط قاضی فراهم شود اما علت محکمه پسندی در دست نباشد که چه کسی باید محکوم شود در این شرایط نوبت به قسامه خواهد رسید و قاضی باید طبق درخواست شاکی دستور انجام قسامه توسط مدعی علیه را صادر کند یعنی او باید قسم یاد کند که جرم را انجام نداده است چون بیان نمودیم که نسبت به انجام جرم علم اجمالی داریم نسبت به متهم ولی مطمان نیستیم پس قاضی به دلیل وجود لوث در پرونده از متهم می خواهد که قسم یاد نماید که او مجرم نیست که اگر متهم نپذیرد که قسم یاد کند او را به پرداخت دیه محکوم می کنند ولی در همین شرایط اگر او بپذیرد که قسم بخورد پس او دیگر مجرم محسوب نمی شود و دیه صادره را باید بیت المال پرداخت نماید.حالت دوم زمانی است که علم اجمالی بر وقوع اتهام بر متهم بدین صورت باشد که شرایط لوث محقق نشود ولی سوگند لازم باشد دراین شرایط ان فردی که اجمالا ان را متهم می دانیم باید سوگند بخورد که من این جرم را انجام نداده ام پس اگرسوگند بخورد که هیچ ضمانتی برای او دیگر نیست ولی اگر قبول نکند که سوگند یاد کند در این شرایط دیه را خودش باید پرداخت کند درصورت پذیرش این امر توسط دادگاه بعد از خودداری از سوگند ، دیه باید توسط بیت المال پرداخت شود ماده ۴۸۴ قانون مجازات اسلامی این امر را بیان می کند.