مجازات قتل شبه عمدی در حقوق ایران

مجازات قتل های شبه عمد شامل تعزیر و دیه می باشد. در مقالات قبلی با جرم قتل عمدی و مجازات های آن آشنا شدیم. از سوی دیگر اما ما با قتل های غیر عمدی مواجهیم که مرتکب در آن این قصد را نداشته که مجنی علیه فوت شود. به بیان ساده، قصد نتیجه در این قتل ها مفقود است و صرفا عملی انجام شده که منجر به مرگ دیگری میشود. این دسته از جرائم شامل قتل های شبه عمدی و خطای محض است که در این گفتار به قتل های شبه عمدی میپردازیم.

تعریف قتل شبه عمد و تفاوت آن با قتل عمدی

در ابتدا باید بیان نمود که اصطلاح غیر عمدی از نظر قانونگذار ایران به هر جنایتی اطلاق میشود که عمدی نبوده و قانونگذار برای آن مجازاتی تعیین نموده است (میدانیم که در مورد عمد، مرتکب هم فعلی را انجام دهد و هم نتیجه آن فعل را مدنظر داشته باشد.) مثلا مبتنی بر تقصیر باشد. اگر راننده ای در جاده عادی با سرعت 120 کیلومتر در ساعت حرکت کند، عمل وی مصداق تقصیر است. 

تفاوت قتل عمد و قتل شبه عمد 

در عمد مرتکب هم فعل را انجام میدهد و هم قصد نتیجه آن فعل را دارد. مثلا هم با خودرو دیگری را زیر میگیرد و هم قصد دارد که این عمل وی منجر به مرگ شخص گردد اما در جنایات شبه عمد، شخص عمل زیر گرفتن را انجام میدهد اما قصد کشتن دیگری را ندارد و مثلا از سر بی احتیاطی یا سرعت بالا وی را به زیر گرفته و به قتل میرساند.

یا در مورد دیگر، در قتل های عمدی، عمل نوعا موجب مرگ میشده و شخص هم از این امر آگاهی داشته اما اگر شخص به این امر ناآگاه باشد و فعلی را انجام دهد که منجر به مرگ گردد، مستلزم قتل شبه عمد است

برای آنکه بدانیم عمل شخص عمد است یا غیر عمد، باید رکن روانی وی را مورد بررسی و مداقه قرار دهیم. در واقع این رکن روانی است که مشخص میکند شخص عمد داشته یا عمدی در کار نبوده است.

موارد قتل شبه عمدی

قانونگذار در سه مورد، جرم را مشمول عنوان قتل شبه عمد میداند:

1) مرتکب قصد رفتار و فعل را داشته باشد اما قصد جنایت را نداشته باشد. مثلا دیگری را به نحوی بترساند که وی را به کاری اکراه کرده باشد اما بر اثر این اکراه عادی، شخص سکته کرده و بمیرد.

2) در مواردی که مرتکب جهل به موضوع داشته باشد یا آنکه جهل در هویت کیفری مجنی علیه داشته باشد مثلا شوهر زانیه باشد و زن را در حال زنا ببیند و هر دو را بکشد در حالی که زن به اکراه تن به رابطه جنسی داده است و مرد با جهل نسبت به این موضوع، قتل را مرتکب شود.

یا  در رابطه با جهل به موضوع، مرتکب نداند که موضوع جنایتش انسان است یا آنکه تصور کند که مجنی علیه مرده است و به وی ضربه ای بزند اما وی زنده بوده و از این عمل فوت کند.

3) اگر مرتکب، تقصیری کرده باشد و جنایت به سبب آن تقصیر واقع گردد. مثلا در یک پمپ بنزین سیگار روشن کرده و به سبب آتش سوزی، متصدی پمپ بنزین فوت شود.

میدانیم که در مورد تقصیر، انسان متعارف ملاک است و همین که شخص خلاف انسان متعارف رفتار کند، مرتکب تقصیر شده است. تقصیر در قانون مجازات به بی احتیاطی و بی مبالاتی و عدم مهارت و رعایت نظامات دولتی تقسیم شده است. در این رابطه باید بیان نمود که حتما تقصیر مرتکب باید منجر به مرگ دیگری گردد. به بیان ساده تر، بین مرگ شخص و تقصیر مرتکب رابطه انتسابی وجود داشته باشد. در همین رابطه در تبصره ماده 504 قانون مجازات بیان شده است که اگر عدم رعایت مقررات رانندگی منجر به جنایت نشود، نمیتوان فرد را مسئول دانست. مثلا اگر راننده ای با سرعت بالا رانندگی کند و بعد موتورسیکلتی بدون رعایت حق تقدم از فرعی به اصلی بیاید و به دلیل تصادم این دو، راکب موتور فوت کند، راننده اول مرتکب قتل شبه عمد نشده است چرا که مرگ راکب به تقصیر وی منتسب نیست و حتی اگر وی با سرعت پایین هم می آمد، مرگ واقع میگردید. پس تقصیر بزده دیده ای که منجر به مرگ خود شده است باعث میشود که مرتکب ضامن نباشد.

از مثال های دیگر تقصیر میتوان حفر گودال در ملک را نام برد. مثلا الف گودالی در ملک خود حفر کند و دیگری را به ملکش دعوت نماید اما از وجود گودال به وی چیزی نگوید و نامبرده در گودال افتاده و فوت کند. در این حالت وی مرتکب قتل شبه عمد شده است چون انسان متعارف وجود چنین گودالی را به اطلاع دیگران میرساند.

مجازات قتل شبه عمد

در جنایات شبه عمدی، دیه و تعزیر ثابت خواهد بود. طبق ماده 616 قانون مجازات اسلامی، در جنایات شبه عمدی ناشی از تقصیر، مرتکب به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد

در رابطه با دیه نیز مرتکب خود مسئول پرداخت دیه است و عاقله وی از این بابت مسئولیتی ندارد.

توصیه پایانی

اثبات قتل های غیر عمدی و تفاوت های آن با قتل های عمدی، از حساس ترین موضوعات حقوقی است و بهتر است در مواجهه با چنین مسئله خطیری، از یک وکیل متخصص استفاده ببرید.