تفاوت های اعسار و ورشکستگی در حقوق ایران

تفاوت های اعسار و ورشکستگی دارای چند مورد می باشد که مهمترین تفاوت آنها در صفت افراد تاجر است. حکم صادر شده، هزینه دادرسی، وضعیت معامالات از تفاوت های این دومی باشد.

هر شخصی در دنیای امروزی، دیون و تعهداتی دارد که باید آنها را ادا نماید. با این حال در مواردی، شخص توانایی ادای دیون خود را نداشته و با وضعیتی مواجه میشود که از یک سو میبایست با مشکلات مالی خود دست و پنجه نرم کند و از سوی دیگر، طلبکاران وی توقع پرداخت بدهی های خود را از این شخص دارند. نهاد ورشکستگی و اعسار درحقیقت اشاره به چنین وضعیتی دارد.

 تعریف ورشکستگی

 ورشکستگی :در مقاله" توقف تاجر به چه معناست" اشاره کردیم که اگر تاجری نتواند بدهی های خود را پرداخت نماید، متوقف نامیده شده و همین امر زمینه ورشکستگی وی را فراهم میکند. به این صورت که اگر تاجر به علت توقف در پرداخت دیون، برای حفظ حقوق طلبکاران از تصرف در اموال خود ممنوع شده و یا محدودیت هایی بر وی بار گردد، وی را ورشکسته مینامیم. در واقع در این حالت، تاجر در انعقاد عقد آزادی نداشته و باید قواعد خاصی را که قانونگذار برای وی وضع نموده است رعایت کند. 

مثلا تاجر در دوره توقف تا ورشکستگی، نمیتواند شخصی را ابراء کند چرا که بری کردن دیگری، به ضرر طلبکاران است. قانون حاکم بر این دسته از اشخاص، قانون تجارت است

تعریف اعسار

اعسار: در نقطه مقابل؛ اعسار صفت کسی است که تاجر نباشد. در واقع اگر شخص غیر تاجری، نتواند بدهی های خود و یا هزینه دادرسی را پرداخت کند، به وی معسر میگوییم. اصل بر آن است که شخص توانایی ادای دیون خود را دارد مگر آنکه اعسار وی ثابت شود. قانون حاکم بر این دسته، قانون اجرای محکومیت های مالی و قانون اعسار است

شخص معسر خود به دو دسته تقسیم میشود:

معسر مطلق و معسر نسبی

معسر مطلق کسی است که به هیچ عنوان توانایی پرداخت بدهی های خود را ندارد اما معسر نسبی حالتی را داراست که در صورت تقسیط بدهی میتواند آنرا پرداخت نماید.

اعسار در دادگاه ها در چه حالت هایی واقع میشود؟

اعسار از هزینه دادرسی و محکوم به ؛ طبق ماده 505 آیین دادرسی مدنی، اعسار از پرداخت هزینه دادرسی موردی است که شخص توانایی پرداخت هزینه لازم برای شروع دعوا در دادگاه را ندارد. نامبرده میتواند در مرحله دادگاه بدوی و یا تجدید نظر نسبت به ارائه چنین امری اهتمام ورزد . این حالت معمولا با ارائه استشهادیه محلی صورت میپذیرد.

اعسار از محکوم به هم حالتی است که حکم دادگاه حقوقی به ضرر شخصی صادر شده و وی بجز مستثنیات دین هیچ چیز دیگری ندارد. 

مستثنیات دین اموالی هستند که برای رفع نیاز های ضروری شخص لازم است. مثل خانه و وسایل مورد نیاز زندگی و آذوقه و... پس شخص معسر لزوما در فقر مطلق نیست بلکه همین که بیشتر از مستثنیات دین نداشته باشد، معسر شناخته میشود.

تفاوتهای اعسار و ورشکستگی:

1) مهم ترین تفاوت این است که ورشکستگی، صفت افراد تاجر است. چه این تاجرین اشخاص حقیقی باشند و چه شرکت های تجاری در حالی که اعسار، صفت افراد غیر تاجر است. در این رابطه باید بیان نمود که طبق ماده 15 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اشخاص حقوقی نیز میتوانند درخواست ورشکستگی کنند مثلا یک بنگاه خیریه کمک به بیماران سرطانی میتواند در صورت عدم پرداخت دیون، درخواست ورشکستگی نماید. 

2) حکم ورشکستگی نسبت به تاجر متوفی هم قابل صدور است اما اعسار نسبت به شخص فوت شده قابل تصور نیست. در ماده 412 قانون تجارت این امر مورد اشاره قرار گرفته است که اگر تاجر متوقف فوت کند، تا یکسال پس از مرگ وی نیز میتوان حکم ورشکستگی را صادر نمود. 

3) تفاوت مهم دیگر در رابطه با اعسار و ورشکستگی آن است که با صدور حکم ورشکستگی، شخص تا حد زیادی ممنوع از انجام معاملات عادی میگردد . این در حالی است که در مورد شخص معسر، چنین امری وجود ندارد و مثلا اگر شخص درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را مطرح کند، دادگاه معاملات بعدی وی را ممنوع نخواهد کرد.

4) حکم ورشکتسگی یک حکم کلی است که پس از صدور، وضعیت ویژه ای را برای تمامی معاملات شخص ورشکسته ایجاد میکند. اما در مورد اعسار، اگر معسر بودن شخص ثابت شود، تنها ناظر به یک دین خاص است و او را از سایر دین ها بری نمکیند. 

مثلا اگر الف در پرونده ای معسر شناخته شود، طبق ماده 508 قانون آیین دادرسی مدنی، برای پرونده دیگر باید به نحو جداگانه ای اعسار خود را ثابت کند.

5) اعسار ازهزینه دادرسی و اعسار از محکوم به، از جانب تجار پذیرفته شده نیست و این اشخاص صرفا میتوانند ورشکستگی خود را بیان کنند

توصیه پایانی 

اثبات ورشکستگی و اعسار در دادگاه های حقوقی نیاز به تخصص و مهارت های فرد دارد. بهتر است قبل از چنین درخواستی، با یک مشاور یا وکیل مشورت نمایید.