فرآیند تصفیه امور ورشکسته توسط چه نهاد‌هایی صورت می‌پذیرد؟

در این نوشتار به بررسی فرآیند تصفیه امور ورشکسته می‌پردازیم ورشکستگی تاجر مانند اعسار اشخاص عادی نیست. تاجر شخصی است که معاملات بسیاری را منعقد می‌نماید و اگر ورشکسته شود، اشخاص زیادی هستند که میبایست طلبشان را از تاجر وصول نمایند. همین امر باعث شده است که قانون‌گذار، رژیم ویژه‌ای را برای تصفیه اموال و بدهی‌های تاجر مدنظر قراردهد. رژیمی که توسط ارگان‌های مختلفی مدیریت می‌شود.

تصفیه امور ورشکسته توسط چه ارگان‌هایی صورت می‌پذیرد؟ 

تصفیه امور تاجر ورشکسته توسط 5 ارگان صورت خواهد پذیرفت:

1) دادگاه 2) دادستان 3) مدیر تصفیه 4) عضو ناظر 5) اداره تصفیه امور ورشکستگی

وظایف هر ارگان و نهاد به قرار زیر است:

نقش دادگاه در تصفیه امور تاجر ورشکسته

می‌دانیم که حکم ورشکستگی را دادگاه صادر می‌کند و پس از صدور همین حکم است که معاملات تاجر باطل اعلام شده و نامبرده از مداخله در اموالش ممنوع می‌گردد. با این حال نقش دادگاه تنها به چنین امری محدود نمی‌شود و وظایف دیگری را نیز برعهده دارند

1) رفع اختلاف میان مدیر تصفیه و عضو ناظر برعهده دادگاه است.

(علاوه بر این، عضو ناظر توسط دادگاه تعیین می‌شود. این امر غیر قابل اعتراض از جانب اشخاص است.)

2) میزان نفقه تاجر و خانواده وی توسط دادگاه تعیین می‌گردد.

میدانیم که تاجر پس از صدور حکم از مداخله در اموال خود ممنوع است. مگر در رابطه با مستثنیات دین. از سوی دیگر وی نمی‌تواند هیچ معامله ای را نیز منعقد نماید. در این حالت اگر وضعیت مالی وی بسیار بد باشد و نتواند به زندگانی عادی خود برسد، می‌تواند از عضو ناظر درخواست نفقه کند که این امر در نهایت باید به تصویب دادگاه برسد. تصمیم دادگاه قطعی بوده و قابل تجدیدنظر نیست.

3) دعاوی که توسط مدیر تصفیه مورد سازش قرار گرفته‌اند، باید توسط دادگاه تصدیق یا رد شوند.

این حالت در ماده 458 قانون تجارت مورد اشاره قرار گرفته‌‌است. منظور دعاوی است که اگر به صلح ختم شد، بیشتر به نفع طلبکاران خواهدبود. مثلا موضوع دعوا دویست میلیون ارزش دارد و می‌دانیم که تقریبا یک سال طول میکشد تا حکم به نفع تاجر داده شود اما طرف مقابل حاضر است با پرداخت اندکی کمتر از مورد ادعا (مثلا صد و پنجاه میلیون) با تاجر صلح کند. چنین امری مطلوبیت بالایی برای طلبکاران دارد اما باید توسط دادگاه تصدیق گردد.

4) تصدیق قرارداد ارفاقی با دادگاه است.

5) اگر طلبکاری ادعا کند که از تاجر طلب دارد اما تاجر چنین امری را انکار نماید، تصمیم‌گیری راجع به این موضوع برعهده دادگاه خواهد بود.

6) میزان حق‌الزحمه مدیر تصفیه توسط دادگاه تعیین می‌شود.

مدیر تصفیه در آخرین جلسه مجمع عمومی که میان طلبکاران برگزار می‌شود، صورت مخارج و حق‌الزحمه خود را مشخص می‌کند. اگر طلبکاران به این امر اعتراضی داشته باشند، می‌توانند به دفتر دادگاه رفته و اعتراض خود را بیان نمایند. در اینصورت، این دادگاه است که میزان حق‌الزحمه مدیر را تعیین خواهد نمود

7) اگر ورشکسته به دلیل تقلب یا تقصیر به زندان افتد، این وظیفه دادگاه است که اموال وی را حفظ نماید مثلا بخشی از اموال را پلمپ کرده و نگهداری نماید.

 وظایف دادستان در خصوص جلوگیری از پایمال شدن حق تاجر و طلبکاران

وظیفه دادستان جلوگیری از پایمال شدن حق تاجر و طلبکاران است. اهم این وظایف عبارت است از:

1)فروش اموال تاجر (مال‌التجاره و اثاث خانه) باید با اجازه دادستان صورت پذیرد. پس اگر چنین اجازه‌ای داده نشده باشد، تاجر میتواند به فروش اموال اعتراض کند.

2) فروش اموال وثیقه‌ای که رهن گیرنده حاضر به فک آن نیست، با نظارت دادستان صورت می‌گیرد.

3) اگر تاجر، ورشکسته به تقلب یا تقصیر بود، این دادستان است که باید این امر را مورد توجه قرار داده و تاجر را تعقیب نماید.

به یاد داشته باشید که به دلیل اهمیت تجارت و معاملات تجار، ورشکستگی به تقلب و تقصیر جرم محسوب می‌شود و دادستان میتواند تاجر را بدین وسیله مورد پیگرد قرار دهد. 

به این منظور، دادستان گزارش مدیر تصفیه راجع به اموال تاجر و علل ورشکستگی را خواهد خواند و بر اساس آن، می‌تواند تصمیم لازم را اتخاذ کند. (مثلا اگر ببیند که تاجر معاملات صوری زیادی را منعقد کرده است، می‌تواند وی را به عنوان ورشکستگی به تقلب تحت تعقیب قرار دهد.)

وظایف مدیر تصفیه

مدیر تصفیه همان‌گونه که از عنوانش بر می‌آید، نقش بسیار مهمی را در فرآیند تصفیه امور ورشکسته بازی می‌کند. پس از آن‌که حکم ورشکستگی تاجری صادر گردید، این دادگاه است که یک نفر را به عنوان مدیر تصفیه انتخاب می‌نماید. 

مدیر تصفیه می‌تواند هر کسی باشد اما نباید از میان نزدیکان تا درجه چهارم تاجر انتخاب گردد. از سوی دیگر اگر تاجر شرکت تجاری باشد، مدیر تصفیه نمی‌تواند از میان مدیران شخص حقوقی باشد. اگر تاجر یا طلبکاران از تصمیمات مدیر تصفیه راضی نباشند، می‌توانند به عضو ناظر شکایت برند و باز اگر تصمیم عضو ناظر این اشخاص را قانع نکرد، میتوانند به دادگاه رفته و شکایت کنند. 

مدیر تصفیه وظایف زیادی را بر عهده دارد که به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم:

تشخیص مطالبات تاجر ورشکسته، تهیه صورت حساب و دارایی تاجر، فروش اشیای فاسد شدنی یا اشیایی که کسر قیمت پیدا می‌کنند (مثل میوه یا مجلات) ، وصول مطالبات تاجر و فروش اموال وی با نظارت دادستان.

عضو ناظر در خصوص تصفیه ورشکستگی

این عضو توسط دادگاه تعیین می‌شود و بر عملیات تصفیه توسط مدیر تصفیه نظارت می‌نماید.

وظایف این عضو که کاربرد عملی داشته باشد، از قرار ذیل است:

1) قبول یا عدم قبول قرارداد ارفاقی در ابتدا توسط عضو ناضر تعیین می‌شود.

2) اگر طلب طلبکاری مورد اختلاف باشد، عضو ناظر گزارش این امر را به دادگاه داده و دادگاه بر این اساس رأی می‌دهد.

3) اگر منازعه و دعوایی ناشی از ورشکستگی پیش‌آید، این عضو ناظر است که آن‌را به دادگاه اطلاع می‌دهد.

لازم به ذکر است که می‌توان از تصمیمات عضو ناظر به دادگاه شکایت برد و این امر هم بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی صورت می‌پذیرد.

اداره تصفیه

در برخی از استان‌های بزرگ مثل تهران و تبریز و اصفهان، اداره‌ای به اسم اداره تصفیه وجود دارد که وظایف مربوط به تصفیه امور ورشکستگی را عهده‌دار است. اداره تصفیه در حقیقت جایگزین مدیر تصفیه و عضو ناظر است و همان موارد را انجام خواهد داد.

توصیه پایانی

تصفیه امور ورشکسته امری نیست که اشخاص نوعا در زندگی عادی خود با آن مواجه شده باشند. به همین دلیل بهتر است در رابطه با امر تصفیه و اعتراض به آن، به یک وکیل مراجعه نمایید.