رسیدگی به اصالت سند توسط دادگاه در فرض اظهار انکار،  تردید و یا ادعای جعل

در این نوشتار به بررسی رسیدگی به اصالت سند توسط دادگاه می‌پردازیم، و اینکه اصالت یا جعلی بودن این سند با چه روشی انجام می‌شود. 

تکلیف رسیدگی به صحت و اصالت سند از زمانی شروع می‌شود که اولاً، نسبت به سند ابرازی اعتراضی صورت گرفته باشد. ثانیاً، اعتراض در قالب و عنوان درست خود (انکار، تردید و یا جعل) مطرح گردد. ثالثاً، ظرف مهلت قانونی به عمل آمده‌باشد. رابعاً، اصل سند در زمان مقرر حاضر شده و یا تحویل دفتر دادگاه شده باشد. خامساً، استناد کننده بعد از تعرض به آن سند بر استفاده از آن مصمم باشد و آن را از شمار دلایل خویش خارج نسازد سادساً، دادگاه سند را در رسیدگی و کشف حقیقت موثر بداند. 

رسیدگی به اصالت یا جعلیت سند با چه سازوکاری انجام می‌شود؟

اول) تطبیق مفاد و محتوای سند مورد اعتراض با اسناد و ادله‌ی دیگر

برای نمونه خواهان با ارائه‌ی یک سند عادی و با ادعای خرید یک کالا علیه خوانده طرح دعوا می‌کند، خوانده با اعتراض به سند ابرازی خواهان، ادعای جعل آن را مطرح می‌کند و سپس دادگاه در مقام رسیدگی، به یک سند یا ادله‌ی دیگری تمسک می‌نماید که مهر تایید بر صحت مندرجات سند مورد اعتراض قلمداد گردد به طور مثال چکی که به نام خریدار و در ید فروشنده است، اساس تطبیق با سند خرید کالا قرار می‌گیرد و این نتیجه حاصل می‌شود که واقعا معامله‌ای بین طرفین صورت گرفته است. 

دوم) تحقیق از گواهان و مطلعان

چنانچه کسانی فرآیند نوشته‌شدن، امضا و سایر امور مربوط به سند را دیده‌باشند می‌توانند با شهادت خود اصالت سند را تایید کنند.

سوم) مطابقت دادن مندرجات سند ازقبیل خط و امضا، با اسناد مسلم‌الصدور دیگر

در این روش فردی که بار اثبات اصالت یا جعلیت سند بر دوش اوست، یک سند مسلم‌الصدوری را به دادگاه ارائه می‌کند تا مندرجات آن با مندرجات سند مورد اعتراض مطابقت داده شود. اولاً باید گفت منظور از اسناد مسلم الصدور این است که آن سند نباید یک سند عادی بوده که قبلاً نسبت به آن، ادعای جعل، اظهار انکار یا تردید شده باشد؛هر چند بعداً دادگاه حکم به اصالت سند نیز صادر کرده باشد البته چنین اسنادی از جهت محتوا و مفاد قابلیت تطبیق را دارند لیکن از جهت خط، امضا و یا مهر، خیر.

 به طور کلی اسنادی که اساس تطبیق قرار می‌گیرند، یا باید مورد توافق طرفین باشند یا باید اسناد عادی باشند که در دعوایی سابقاً ابراز شده و نسبت به آن‌ها تعرضی نشده‌باشد و یا اسناد رسمی باشند که نسبت به آن‌ها ادعای جعلیت نشده یا اگر شده، در نهایت دادگاه رأی به اصالتشان داده‌باشد. در فرضی که یک سند عادی بوده لیکن تاکنون در دعوایی ابراز نشده، در صورتی می‌تواند اساس تطبیق قرار گیرد که قبلا به طریقی صحت آن توسط منتسب الیه تایید شده و یا وی راجع به استفاده از آن، جهت تطبیق توافق کرده باشد.

چه تفاوتی بین ادعای جعلیت سند و اظهار انکار نسبت به سند وجود دارد ؟

۱- در خصوص اسناد رسمی فقط می توان ادعای جعل مطرح نمود و امکان اظهار انکار نسبت به سند رسمی وجود دارد 

۲- اگر نسبت به سندی ادعای جعل شود بار اثبات این موضوع بر عهده شخصی است که مدعی جعل است ولی در اظهار انکار بار اثبات آن بر عهده شخصی است که سند را ارائه نموده است . 

۳- پرداخت هزینه کارشناسی جهت رسیدگی به اصالت سند در فرضی که ادعای جعلیت شده است بر عهده مدعی جعل است ولی در اظهار انکار برعهده شخصی می باشد که سند را ارائه نموده است.

آیا برای مطرح نمودن ادعای جعل یا اظهار انکار از لحاظ قانونی مدتی وجود دارد ؟

در دادرسی های حقوقی ، اظهار انکار یا ادعای جعلیت تا پایان جلسه اول رسیدگی می باشد و بعد از این زمان به هیچ عنوان دیگر این ادعا پذیرفته نخواهد شد .

منظور از تا پایان جلسه اول رسیدگی چه می باشد ؟

این عبارت قانونی را در قالب یک مثال توضیح می دهیم شخصی اقدام به طرح دعوی حقوقی الزام به تنظیم سند رسمی در دادگاه نموده است و دادگاه اولین جلسه رسیدگی را برای تاریخ 1402/04/10 تعیین نموده است . خواهان و خوانده در جلسه رسیدگی حضور دارند و خواهان در جلسه رسیدگی برای اثبات ادعای خود تمسک به مبایعه نامه ای جسته و مدعی است که به موجب این مبایعه نامه ملکی را از خوانده خریده است حال اگر خوانده مدعی این باشد که امضاء ذیل این مبایعه نامه واقعی نیست می تواند تا قبل از اینکه جلسه رسیدگی به اتمام برسد اظهار انکار یا ادعای جعلیت سند را مطرح سازد یعنی تا قبل از اینکه اصحاب دعوی اقدام به امضاء صورتجلسه نمایند اقدام به تعرض اصالت سند نمایند . 

سوال: جلسه اول رسیدگی برگزار شده است و دادگاه جهت اخذ توضیح بیشتر مجددا اقدام به تعیین جلسه رسیدگی نموده است آیا در شروع جلسه دوم می توان نسبت به اسنادی که خواهان ارائه داده است اظهار انکار یا ادعای جعل مطرح نمود ؟

پاسخ : با توجه به اینکه جلسه اول رسیدگی به اتمام رسیده است دیگر امکان تعرض به اصالت سند وجود ندارد .

سوال : خواهان اقدام به طرح دعوی در دادگاه نموده است و برای اثبات ادعای خود اسنادی را به دادگاه ارائه داده است ولی اصل این اسناد را در جلسه رسیدگی به همراه خود نیاورده است و خوانده اقدام به اظهار انکار یا ادعای جعل نموده است حال تکلیف چیست ؟

پاسخ : خواهان مکلف است که اصول اسناد خود را در جلسه اول رسیدگی به همراه خود داشته باشد در صورتیکه به این تکلیف قانونی خود عمل ننماید و خوانده اقدام به اظهار انکار سند نمیاد و خواهان اصل سند را به همراه خود نداشته باشد آن سند از اعداد دلایل اثباتی موضوع خواسته خواهان خارج می شود و در صورتی که خواهان در راستای دفاع از خواسته خود دلایل دیگری نداشته باشد دادگاه دعوی خواهان را رد خواهد نمود . ولی در صورتی که خوانده ادعای جعل نماید دادگاه ده روز به خواهان وقت خواهد داد که اصل سند را در دادگاه حاضر نماید.

سوال: خواهان اقدام به طرح دعوی تحویل مورد معامله که یک ملک است نموده است و خوانده در جهت دفاع از خود تمسک به یک سند نموده است که اصلا موضوع معامله فسخ شده است ولی خواهان مدعی جعلی بودن آن سند می باشد در این حالت خواهان باید چه اقدامی در برابر سند خوانده انجام دهد؟

پاسخ: با توجه به ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی خواهان می بایست تا پایان اولین جلسه رسیدگی اقدام به اظهار انکار یا ادعای جعلیت نماید .

سوال : اگر اصحاب دعوی در جلسه اول رسیدگی در دادگاه تعرض به اصالت سند ننماید آیا در مرحله تجدید نظر امکان تعرض به اصالت سند وجود دارد ؟

پاسخ : خیر در مرحله تجدید نظر امکان تعرض به اصالت اسناد وجود ندارد 

سوال : اگر شخصی به خاطر اهمال و ناآگاهی از قانون که فقط تا پایان جلسه اول رسیدگی می تواند اقدام به تعرض به اصالت اسناد نماید این کار را انجام ندهد و رای قطعی به ضررش صادر شود چه اقدامی می تواند در این خصوص انجام دهد ؟

پاسخ : شخص به فراخور موضوع می تواند اقدام به طرح شکایت جعل از طریق حقوقی و یا کیفری نماید و اگر رای مثبت به نفعش صادر شود می تواند با آن رای ، در پرونده ای که رای به ضررش صادر شده است اقدام به اعاده دادرسی نماید.

چه کسی تطبیق اسناد را انجام می‌دهد؟

 به موجب ماده 226 قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه اگر امر را فنی و تخصصی تشخیص دهد و قاضی راساً قادر به تطبیق اسناد نباشد آن را به کارشناس رسمی یا اداره تشخیص هویت و عنداللزوم پلیس بین‌الملل واگذار می‌نماید.

چهارم) دقت در خط 

یکی دیگر از راه‌های تشخیص اصالت سند، تدقیق در خط و امضا یا مهر سند از جنبه‌ی قلم بردگی، تراشیدگی و امثالهم است که آن نیز می تواند توسط قاضی و در صورت ضرورت، به وسیله‌ی کارشناس رسمی انجام شود.

پنجم) استکتاب

ماده 224 قانون آیین دادرسی مدنی بیان داشته: چنانچه شخصی که مهر، خط، امضا و یا اثرانگشت وی در سند مورد تعرض مندرج بوده و در قید حیات نیز باشد، برای استکتاب دعوت می‌شود و عدم حضور وی قرینه و نشانه‌ای از اصالت و صحت سند تلقی می‌گردد.

 تصمیم دادگاه بعد از رسیدگی به اصالت سند

چنانچه دادگاه نظر به صحت و اصالت سند داشته باشد، مبادرت به صدور قرار مربوط می‌نماید و اگر آن را جعلی تشخیص دهد و یا در صورت اظهار انکار یا تردید، اصالت سند را احراز نکند آن سند را در مقام اثبات دعوا به کار نبرده و به اسناد و دلایل دیگر توجه می‌نماید. باید گفت چنانچه رأی قابلیت تجدید نظر داشته باشد ضمن تجدید نظرخواهی از اصل دعوا، به تصمیم دادگاه در اصالت یا عدم اصالت آن سند نیز می‌توان معترض گردید.

بهترین وکیل برای اعادی جعل یا اظهار انکار نسبت به اسناد : 

همانطور که به طور مفصل در بالا این بحث مورد واکاوی قرار گرفت این بحث یکی از فنی ترین و پیچیده ترین بحث های حقوقی است که اگر شخصی بدون داشتن آگاهی حقوقی وارد پروسه شود ممکن است متحمل ضرر های مالی شود که شاید هیچ وقت قابل جبران نباشد چرا که اگر مهلت تعرض به اصالت اسناد به اتمام رسد و یا با دلایل و منطق حقوقی اقدام به اظهار انکار و یا ادعای جعلیت در اسناد پرداخته نشود نتیجه آن صدور رایی می شود که دیگر به همین راحتی ها نمی شود آن رای را نقض نمود . مجموعه هم وکیل برای نخستین بار در کشور نگاه تخصصی به موضوعات حقوقی داشته است ما به شما توصیه می کنیم قبل از هر اقدامی با وکلای متخصص در این موضوع که هم وکیل به شما معرفی می کند مشورت نمایید تا دچار خسران نگردید پس اگر نیاز به دریافت مشاوره دارید هم اکنون از طریق لینک های موجود در این مقاله درخواست خود را ثبت نمایید.

سخن پایانی

نظر به تخصصی بودن موضوع مورد بحث و عدم گنجایش مقاله در ذکر تمام جزئیات، پیشنهاد می‌شود در صورت مواجهه با امر، حتما با وکیل دادگستری مشورت نمایید.