اظهار انکار یا تردید نسبت به اسناد عادی

در این مقاله به بررسی اظهار انکار یا تردید نسبت به اسناد عادی می‌پردازیم. اسنادی که طرفین دعوا برای اثبات مدعای خود فراهم می‌آورند متداول ترین و محکم ترین دلیل ادعای ایشان محسوب می‌شوند. حال باید دید دفاع در مقابل یک سند عادی با چه ساز و کاری ممکن است.

انکار به چه معناست؟

اگر احدی از طرفین به سند عادی استناد نماید که منتسب به طرف دعوای خویش است، آن طرف میتواند یا نسبت به اصالت سند تعرض کند یا آن را بپذیرد و یا در مقابل آن تنها سکوت نماید. چنانچه اصالت سند با تعرض طرف مقابل رو به رو شود به این حالت انکار می‌گویند. به موجب ماده 216 قانون آیین دادرسی مدنی اگر کسی نسبت به خط، اثر انگشت، مهر و یا امضای متعلق به خود که در ضمن یک سند عادی آمده است، انکار نماید احکام منکر بر او بار شده و طرفی که سند را به عنوان دلیل اثبات ادعای خویش ابراز نموده باید در صدد اثبات اصالت آن سند نیز  باشد مانند اینکه در مطالبه وجه، چکی به عنوان دلیل ابراز شود که منتسب به خوانده است و وی در مقام دفاع امضای متعلق به خود را انکار نموده و آن را از آن خود نمی داند.

تردید به چه معناست؟

چنانچه سند عادی منتسب به شخص ثالثی خارج از دعوا باشد و علیه یکی از اطراف دعوا به عنوان دلیل ابراز شود آن طرف می‌تواند جهت تعرض به آن، اظهار تردید نماید چرا که وی نمی‌تواند اصالت خط یا امضای آن را با اطمینان رد کند و به همین جهت برخلاف انکار در خصوص این دسته از اسناد تردید صورت می‌گیرد. 

اظهار انکار یا تردید در چه اسنادی قابل تحقق است؟

باید گفت انکار یا تردید تنها در اسناد عادی قابل اجراست و در اسناد رسمی یا اسناد غیررسمی که اعتبار اسناد رسمی را دارا هستند صرفا ادعای جعل، در مقام تعرض پذیرفته می‌شود. از آن‌جا که چک یک سند عادی لازم‌الاجرا است انکار و تردید نسبت به آن پذیرفته‌است.

چه زمانی باید نسبت به اظهار انکار و تردید اقدام نمود؟

به گفته ماده 217 قانون آیین دادرسی مدنی تعرض به اصالت سند باید تا حد ممکن تا اولین جلسه دادرسی به عمل آید منظور از اولین جلسه دادرسی یک دوره زمانی مابین تقدیم دادخواست تا اولین نوبتی است که به شخص اجازه دفاع داده می‌شود.

بنابراین چنانچه حکم حضوری تلقی گردد عدم حضور هر یک از اصحاب دعوا در جلسه رسیدگی منجر به از دست رفتن فرصت تعرض به اسنادی است که در مرحله بدوی ارائه گشته‌اند و این امکان در مرحله تجدیدنظر فراهم نخواهد‌بود.

خواهان باید در دادخواست خود رونوشت تمام اسناد را ضمیمه کند تا با ابلاغ آن به خوانده، وی از مفاد آن جهت اقدامات بعدی مطلع گردد؛ هم‌چنین باید اصل اسناد را به همراه خود در جلسه رسیدگی حاضر کند تا در صورت تعرض خوانده به آن‌ها، اصالت اسناد مورد بررسی قرار بگیرد. خوانده نیز مکلف است اصل و رونوشت اسناد خود را در جلسه حاضر کند تا خواهان با مطالعه آن فرصت دفاع در جلسه را داشته باشد. با این همه قانون‌گذار در خصوص زمان تعرض منعطف است، ذکر عبارت "حتی الامکان تا اولین جلسه" گویای آن است. 

اگر دادگاه با توجه به اوضاع و احوال تشخیص دهد اسنادی باید از جانب طرفین پس از جلسه ی نخست ابراز شود که در کشف حقیقت موثر است، با تجدید جلسه در واقع قلمرو ماده فوق را گسترش داده‌است. همچنین ممکن است خوانده در جلسه ی اول اسنادی را ارائه کند که خواهان یا در دعوا حضور نداشته یا فرصت دفاع را با توجه به ضیق وقت پیدا نکرده باشد. به جهت رعایت اصل تناظر ایجاب می‌شود تا در صورت درخواست وی جلسه برای دفاع تجدید گردد. 

نکته: اگر حکم غیابی صادر شده باشد خوانده ضمن واخواهی باید نسبت به تعرض اسناد نیز اقدام مقتضی را به عمل بیاورد.

تکلیف دادگاه در رسیدگی به سندی که نسبت به آن اظهار انکار یا تردید شده‌است چیست؟

چنانچه شخصی که به سند استناد نموده در مقابل تعرض طرف دعوا آن سند را استرداد نماید قاضی به دلایل دیگر وی رسیدگی خواهد کرد و چنانچه مصر به استفاده از آن بماند و به تشخیص قاضی آن سند در دعوا کارایی داشته و موثر باشد، با صدور قرار به اصالت آن رسیدگی خواهد نمود.

سخن پایانی

از آن‌جا که مقررات انکار یا تردید مفصل و گسترده است، پیشنهاد می‌شود چنانچه قصدی مبنی بر اعمال هریک از آن‌ها دارید حتما پیش از اقدام با وکیل دادگستری مشورت نمایید.