مفهوم ادعای جعل در دعوای حقوقی

اسناد یکی از مهم‌ترین و محکم‌ترین دلایل اثبات به حساب می‌آیند حال چنانچه طرفی که سند در برابر او و علیه او استفاده شده‌است، نسبت به آن دفاعی داشته‌باشد باید در قالب اظهار انکار و تردید و یا جعل، اعتراض خود را به سند مزبور اعلام نماید. هریک از سه‌مورد اخیر‌الذکر دارای قواعدی هستند که در جای خود مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این مقاله تنها به جعل به عنوان یکی از ابزار دفاع در مقابل اسناد خواهیم پرداخت. 

مفهوم جعل در قانون

جعل در حقوق کیفری شامل جعل مادی و جعل مفادی یا معنوی می‌شود لیکن در حقوق مدنی تعریفی از آن ارائه نشده‌است. جعل می‌تواند به صورت مادی در خط‌، امضا، اثرانگشت و یا مهر و به وسیله سیاه کردن، قلم بردن، مخدوش کردن و سایر روش‌ها اتفاق بیافتد و یا در محتوا و مفاد یک سند، امری منعکس گردد که بر خلاف واقع باشد. 

انواع دعاوی مربوط به جعل 

دعوای کیفری: از آنجا که جعل به موجب قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده و برای آن مجازات تعیین گردیده در صورت طرح شکایت مستقل در خصوص آن رسیدگی به جرم مزبور براساس مقررات آیین دادرسی کیفری و در مرجع کیفری انجام می‌شود. چنانچه پس از رسیدگی، جعلیت یک سند اثبات شود با حکم محکومیت نهایی کیفری می‌توان آن را در یک دعوای حقوقی یا کیفری دیگر مورد استفاده قرار داد و از پیامدهای آن سند جعلی رها شد.

دعوای حقوقی: مفهوم جعل در دعوای حقوقی به این صورت است که چنانچه بنا به هردلیلی فرد قصد شکایت نداشته و در صدد مجازات مجرم نباشد می‌تواند با طرح یک دعوای حقوقی مستقل صدور حکم به جعلیت یک سند را بخواهد.

ادعای تبعی جعل: هرگاه ضمن رسیدگی به دعوا احدی از طرفین به ضرر طرف دیگر سندی را به عنوان دلیل مدعای خود ابراز نماید، شخصی که سند را علیه خود می‌بیند می‌تواند نسبت به آن ادعای جعل کند. چنین ادعایی جعل تبعی محسوب می‌شود چرا که به دنبال یک دعوای دیگر مطرح شده و تابعی از آن است بنابراین چنانچه دادخواست و یا دعوای اصلی مسترد گردد رسیدگی به جعلیت سند نیز منتفی است.

ادعای جعل تبعی به چند شکل قابل تصور است؟

جعل ساده و جعل با تعیین جاعل: در دعوای تبعی جعل معمولا ضمن ادعای جعل، جاعل آن توسط مدعی تعیین نمی‌شود چرا که هدف مجازات نیست، بلکه اجتناب از عواقب آن سند در محکومیت نسبت به دعوای حقوقی، هدف اصلی فرد شمرده می‌شود. 

به چنین امری ادعای جعل ساده می‌گویند یعنی با تعیین جاعل همراه نخواهدبود و دادگاه حقوقی نیز صرفا به اصالت یا جعلیت سند می‌پردازد بدون آن‌که در صدد شناسایی جاعل و مجرم برآید. اما اگر هدف مدعی علاوه بر اثبات جعلیت، مجازات جاعل نیز باشد می تواند ادعا را با تعیین جاعل همراه سازد تا دادگاه به آن نیز رسیدگی کند. 

تفاوت جعل مادی و جعل معنوی چیست؟

جعل مادی شامل هر نوع اقدامی است که در اصالت امضا، مهر، اثر انگشت و یا خط، خدشه وارد می‌نماید و مصادیق آن عمدتاً در قانون مجازات اسلامی تصریح شده است: مانند اینکه فرد ادعا نماید با جعل مادی مبلغ چک را از دویست میلیون به سیصد میلیون تغییر دادند یا امضای او را همانند سازی کرده‌اند.

مصادیق جعل معنوی یا مفادی نیز در همان قانون توصیف شده است مانند اینکه مامور رسمی تنظیم کننده‌ی سند بر خلاف واقع در سند بنویسد که فروشنده ثمن معامله را دریافت کرده در حالی که واقعا چنین امری صورت نگرفته باشد. بنابراین می‌توان گفت جعل مفادی یا محتوایی تنها در اسناد رسمی مصداق دارد. چرا که در اسناد عادی مأموران رسمی در تنظیم آن دخالتی ندارند. 

در اسناد عادی چنانچه شخصی که سند علیه‌اش ابراز شده صحت امضا یا اثرانگشت خود را بپذیرد نمی‌تواند صحت مندرجات و محتوای آن‌ را رد کند البته می‌تواند بدون ادعای جعل مفادی، در یک سند عادی ادعا نماید که امور مندرج در آن سند فی‌الواقع محقق نگشته است به طور مثال اگر نوشته شده فروشنده ثمن را دریافت کرده، ثابت کند چنین امری واقع نشده است. باید گفت چنین ادعایی مشمول جعل مفادی نبوده و با آن متفاوت است. 

رسیدگی به ادعای جعل مفادی با مادی یکسان نیست چرا که در جعل مفادی معمولا امضا تصدیق شده است اما نسبت به محتویات آن ادعای خلاف واقع می‌شود لیکن در جعل مادی اموری از قبیل مطابقت امضای شخص با امضا مندرج در سند و یا تدقیق در تراشیدگی مورد بررسی قرار می‌گیرد. 

سخن پایانی

 به دلیل گستردگی بحث جعل و نحوه ی رسیدگی و اثبات آن پیشنهاد می‌شود جهت اخذ راهنمایی بیشتر با وکیل دادگستری مشورت نمایید.