تحقیق محلی یکی از ابزار اثباتی دعوا

تحقیق محلی یکی از ابزار اثباتی دعوا موضوعی است که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده‌است به عبارتی یعنی تحصیل و جمع آوری اطلاعاتی که اهالی یک محل معین در مورد امور موضوعی دعوای مطروحه در اختیار دارند.

تفاوت تحقیق محلی با شهادت چیست؟

تفاوت شهادت با تحقیق محلی در این است که گواه خود مستقیما نظاره‌گر یک واقعه بوده و یا به‌طور مستقیم شنونده امری بوده‌است اما در اطلاعات اهالی محل آن‌ها آگاهی‌های خود را از جمع‌بندی و نتیجه‌گیری دیده‌ها و شنیده‌ها‌‌ی مستقیم و غیر‌مستقیم اعلام‌‌ می‌کنند. 

به طور مثال شاهد از وقوع عقد اجاره فی مابین دو نفر خبر‌‌ می‌دهد در حالی که خود حاضر و ناظر در قرارداد بوده اما اهالی محل بدون نظاره مستقیم از قرائنی همچون رفت‌وآمد مستاجر به محل ملک به این آگاهی‌‌ می‌رسند که رابطه‌‌ی استیجاری بین طرفین برقرار است.

مبنا و اساس تحقیق محلی چیست؟

بنابر ماده 249 قانون آیین دادرسی مدنی؛ چنانچه احدی از اصحاب دعوا یا هر دو تقاضای کسب اطلاعات از اهالی محل را بنمایند دادگاه پیرو این درخواست، مبادرت به صدور قرار تحقیق محلی‌‌ می‌کند. باید گفت برخلاف شهادت در تحقیق محلی الزامی به تعیین کسانی که قرار است از آنان تحقیق شود وجود ندارد. 

البته قاضی تنها در صورتی مکلف به صدور قرار است که آن را در دعوا موثر و کارا ببیند چه دعوا در مرحله‌‌ی بدوی باشد و چه در مرحله‌‌ی تجدیدنظر. همچنین اگر قاضی شخصا ضرورت تحقیق محلی را احراز کند، بدون نیاز به درخواست طرفین‌‌ می‌تواند رأساً قرار تحقیقات را صادر نماید چرا که مقرره ماده 199 قانون آیین دادرسی مدنی حاکی از آن است که قاضی‌‌ می‌تواند علاوه بر دلایل ابرازی طرفین خود نیز جهت کشف حقیقت هر قسم تحقیقاتی که لازم‌‌ می‌داند را انجام‌دهد. 

فراهم کردن وسایل و ملزومات اجرای قرار تحقیق محلی با چه کسی است؟

به گفته ماده 256 قانون آیین دادرسی مدنی فراهم آوردن وسایل اجرای قرار بر عهده‌‌ی کسی است که آن را درخواست نموده است و چنانچه بنا به هر دلیلی از عهده‌‌ی آن بر نیاید تحقیقات محلی از شمار ابزار اثباتی وی خارج خواهدشد. 

باید گفت منظور از وسایل اجرای قرار اموری از قبیل ایاب و ذهاب مامور مجری قرار‌‌ می‌باشد که حسب مورد باید توسط خوانده یا خواهان فراهم گردد. در فرضی که دادگاه بدون تقاضای طرفین خود رأساً انجام تحقیقات را ضروری بداند، تأمین هزینه‌ها در مرحله بدوی با خواهان و در مرحله تجدیدنظر با تجدیدنظرخواه است و در صورت عدم اقدام چنانچه بدون اجرای قرار، انشاء رآی توسط قاضی متعذر گردد، دادخواست خواهان ابطال خواهد شد و در مرحله تجدیدنظر نیز دادرسی متوقف شده و رآی بدوی قابلیت اجرا خواهد داشت. 

آیا حضور طرفین دعوا در محل اجرای قرار تحقیقات الزامی است؟

بر اساس ماده 254   اگر هر یک از طرفین دعوا در زمان اجرای قرار حضور نداشته باشند انجام کارشناسی با مشکل مواجه نمی‌گردد. این ماده این معنا را‌‌ می‌رساند که حضور حداقل یک نفر الزامی است.

 البته در رویه به این منوال است که چنانچه قاضی تشخیص دهد نیاز به حضور اصحاب دعوا هست، این امر به نحو مقتضی به اطلاع آن‌ها رسیده و بنابراین در صورت عدم حضور، انجام کارشناسی متعذر یا متعسر خواهد گردید اما چنانچه ضرورت حضور آن‌ها تشخیص داده نشود، عدم حضور باعث مانع در اجرای تحقیقات نخواهدشد.

قرار تحقیق محلی باید لزوماً در محلی که ضمن قرار پیش‌بینی شده انجام شود و حتی‌الامکان در روزهای غیرتعطیل. در زمان اجرای قرار هریک از اصحاب‌‌ می‌توانند حاضر باشند و حتی مطلعین خود را برای انجام تحقیقات از آنان معرفی نمایند هر چند خود متقاضی تحقیق نبوده باشند.

آیا مطلعان قابل رد و جرح از سمت هر یک از طرفین دعوا هستند؟

هر کدام از طرفین‌‌ می‌توانند طبق قواعد جرح شاهد مطلعان طرف دیگر را جرح نمایند البته در فرضی که بر تحقیق از مطلعی دو طرف تراضی و توافق کرده باشند دیگر امکان جرح چنین مطلعی را نخواهند داشت.

تحقیقات محلی تا چه اندازه‌‌ می‌تواند در اثبات دعوا موثر باشد؟

باید گفت اطلاعات ناشی از تحقیقات محلی از امارات قضایی محسوب شده و توان اثباتی کمتری نسبت به دلایل دارند و در هر صورت تشخیص درجه ارزش آن با قاضی است و چنانچه تحقیقات صورت گرفته را موثر در صدور رأی و اعلام نظر بداند، می تواند آن را در کنار سایر ادله یا اوضاع و احوال مستند صدور حکم خود قرار دهد.

سخن پایانی

چنانچه با هر گونه ابهام و سوالی در حیطه موضوع، مواجه هستید با وکیل دادگستری مشورت نمایید.