آثار صدور حکم اعسار از پرداخت محکوم به

موضوع مورد بحث این مقاله، آثار صدور حکم اعسار از پرداخت محکوم به می‌باشد. چنانچه شخصی به موجب حکم قطعی دادگاه محکوم به دادن مالی اعم از وجه نقد یا غیر آن گردد اگر مالی در اختیار نداشته یا دارایی وی کفاف دیونش را ندهند و در نتیجه خود را قادر به اجرای حکم نبیند، باید ضمن معرفی جزء‌به‌جزء اموال خویش دادخواستی با عنوان اعسار از پرداخت محکوم به مطرح نماید. در این نوشتار قصد داریم بررسی کنیم که بعد از فرآیند طرح دعوا و رسیدگی به ادله‌ی طرفین با صدور حکم به اعسار محکوم علیه چه آثاری به دنبال صدور این حکم ایجاد خواهد شد؟

مقدمه

هرگاه محکمه در خاتمه رسیدگی به ادعای اعسار، مبادرت به صدور حکم به اعسار محکوم علیه نماید سه وضعیت در حکم اصداری قابل تصور است

یا محکوم علیه به طور مطلق معسر اعلام خواهد شد یا به او جهت تأدیه دیون مهلتی اعطا می‌گردد و یا دیون وی تقسیط می‌شود. 

در هر یک از سه فرض پیش‌گفته چنانچه محکوم علیه به علت طرح دعوی خارج از مهلت در حبس باشد، فورا آزاد خواهدشد و اگر در مهلت مقرر قانونی (ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه) مبادرت به تقدیم دادخواست نموده باشد ،از حبس وی جلوگیری خواهد شد.

البته باید گفت حکم صادره از مرجع بدوی پایان راه نیست و چنین حکمی قابلیت تجدید نظر در محاکم بالاتر را دارد و چنانچه نظر مرجع تجدید نظر عدم اعسار محکوم علیه باشد، حکم اولیه نقض شده و اعسار وی رد خواهدشد. 

آیا پس از صدور حکم اعسار و قطعیت آن امکان نقض وجود دارد؟

هر گاه ثابت شود در فرم مخصوص صورت اموال، به منظور فرار از ادای دین، اموال به طور کامل اعلام نگردیده و یا کاشف به عمل آید که محکوم علیه معسر نبوده و بر خلاف واقع خود را معسر قلمداد نموده است، دادگاه حکم به رفع اثر از اعسار اولیه خواهد داد و نیز مدیون را به حبس تعزیری درجه 7 محکوم خواهد نمود فلذا موارد مذکور واجد ضمانت اجرای کیفری نیز هست. 

چنانچه پس از صدور حکم اعسار، محکوم علیه از عسرت خارج شود، تکلیف قانونی اوست تا تمکن و رفع عسرت خویش را اعلام نماید. حال اگر در راستای این تکلیف قانونی اقدامی نکرد، ضمانت اجرای کیفری نداشته ولی تا زمانی که حکم محکومیت خود را اجرا نکرده و دیون خویش را پرداخت نکند، به درخواست محکوم له حبس خواهد شد مگر آنکه بتواند رضایت وی را اخذ کند یا حدوث اعسار مجدد خویش را اثبات نماید. 

آثار صدور حکم به تقسیط و یا اعطای مهلت جهت پرداخت محکوم به 

به موجب ماده 11 قانون نحوه‌ی اجرای محکومیت های مالی: هرگاه محکوم علیه جهت پرداخت اقساطی محکوم به متمکن شناخته شود، دادگاه با توجه به وضعیت او از لحاظ میزان درآمد، افراد تحت تکفل و سایر شرایط یا مهلت مناسبی جهت تادیه به او اعطا می‌کند یا دیون را تقسیط می‌کند. اثار صدور حکم نسبت به تقسیط یا دادن مهلت نیز همانند حکم اعسار می‌باشد و به محض صدور آن محکوم علیه چنانچه در حبس باشد فورا آزاد می‌شود و این حکم نیز قابلیت تجدید نظر خواهی و نقض در مرحله بالاتر را خواهد داشت.

ضمانت اجرای عدم پرداخت اقساط در سررسید چیست؟

هرگاه دادگاه ضمن صدور حکم اعسار، محکوم به را تقسیط نموده و یا مهلتی جهت پرداخت آن داده باشد،  اگر در مهلت تعیین شده یا در سر رسید اقساط، اقدامی‌جهت پرداخت از جانب محکوم علیه صورت نگیرد، به تقاضای محکوم له وی حبس خواهد شد مگر آن‌ که بتواند اقساط معوقه را پرداخت یا رضایت طلبکار را جلب نماید و یا حدوث اعسار مجدد و عدم تمکن نسبت به تادیه اقساط را ثابت نماید.

آیا اقساطی که در حکم دادگاه معین گردیده است قابلیت تغییر دارد؟

گفتیم که قاضی در حکم تقسیط نظر به معیشت مدیون، مبالغ اقساط و سررسید آن‌ها را تعیین می‌کند لیکن اقساط از یک سو و موعد سررسید آن‌ها از سوی دیگر به در خواست هر یک از محکوم له و یا محکوم علیه قابل تغییر و تعدیل است. به موجب ماده 11 قانون، نحوه اجرای محکومیت های مالی هر یک از طرفین می‌توانند دادخواستی مبنی بر تعدیل اقساط تقدیم دادگاه نمایند. دادگاه نیز با توجه به نرخ تورم و نوسانات از یک سو و یا تغییر درمیزان درآمد محکوم علیه، چه به صورت کاهش یا چه افزایش، از سوی دیگر نسبت به تعدیل اقساط حکم مقتضی را صادر می‌کند. 

باید گفت از آن‌جا که اوضاع اقتصادی همواره دستخوش تغییر است و احتمال کسری یا فزونی درآمد نیز همیشه محتمل است درخواست رسیدگی به تعدیل همواره و به دفعات قابل طرح است و دادگاه نیز نمی‌تواند به بهانه رسیدگی اولیه از تکلیف بررسی درخواست تعدیل سر باز زند.

آیا با صدور حکم اعسار تکلیف مرجع اجراکننده حکم ساقط می‌شود؟ 

صدور حکم به اعسار پایان ماجرا نیست چرا که در هر زمانی ممکن است معسر متمکن شود و مالی از او کشف شود. فلذا با درخواست محکوم له امکان اخذ استعلامات مجدد و توقیف اموال وجود دارد. اجرای احکام موظف است نسبت به بازداشت اموال و انجام تشریفات مربوط، تا رسیدن محکوم له به طلب خود هر گونه اقدام مقتضی را انجام دهد.

اصل بر اعسار (نداری) است یا ایسار(دارابودن)؟

در موارد زیر اصل بر دارا بودن خواهان دعوای اعسار است 

با توجه به ماده ۷ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی در موارد زیر اصل بر دارا بودن فرد مدعی اعسار است

الف) در مواردی که وضعیت سابق بدهکار دلالت بر ملائت وی داشته باشد (برای مثال در قبال بدهی که به محکوم له دارد خودرو یا منزل از وی خریداری کرده باشد .لذا در این فروض باید ثابت کند منزل یا خودرو تلف شده و بابت از دست دادن آن ها هیچ وجهی دریافت نکرده است.)

ب) در مواردی که سابقا ملائت بدهکار ثابت شده باشد (مثلا دعوای اعسار وی به دلیل ماهوی رد شده باشد)

در موارد زیر اصل بر اعسار (نداری) می باشد

الف) در مواردی که مدیون در عوض دین،مالی دریافت نکرده است (مثل مهریه یا دیه یا خسارات)

ب) در مواردی که وضعیت سابق بدهکار دلالت بر عدم ملائت وی داشته باشد 

پ) در مواردی که مدیون مالی دریافت کرده باشد اما آن مال تلف شده باشد به طور مثال ثابت کند که مالی را که دریافت کرده است در آتش سوزی تلف شده است 

مدعی اعسار در چه زمانی باید اقدام به معرفی ضامن و وثیقه گذار نماید؟

اگر خواهان دعوای اعسار ظرف مهلت سی روز از تاریخ اجراییه دادخواست اعسار تقدیم نکند عملیات اجرایی متوقف نخواهد شد مگر اینکه حسب مورد کفالت یا وثیقه بسپارد که بسته به میزان بدهی ،ارزش و نوع تامین متفاوت است و بستگی به نظر قاضی دارد.

مراحل ضبط وثیقه یا اخذ وجه از ضامن یا وثیقه گذار در دعوای اعسار چگونه است ؟

۱) در صورت تقدیم دادخواست خارج از مهلت ۳۰ روزه دادگاه ابتدا قرار وثیقه یا کفالت حسب مورد صادر می شود و در صورت معرفی کفیل یا وثیقه قرار قبولی توسط دادگاه صادر می شود و در این صورت از حبس بدهکار جلوگیری می شود.

۲) در صورت رد دعوای اعسار توسط دادگاه به کفیل یا وثیقه گذار ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ واقعی به او فرصت داده می شود که بدهکار را به دادگاه معرفی نماید و پس از سپری شدن این مهلت و عدم معرفی بدهکار دادگاه دستور ضبط وثیقه را صادر خواند نمود.

سوال: آیا به دستور ضبط وثیقه می توان اعتراض نمود ؟

بله ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ ضبط وثیقه می توان به این دستور در دادگاه تجدید نظر استان اعتراض نمود.

آیا صدور حکم اعسار از پرداخت محکوم به خسارت تاخیر تادیه را متوقف می سازد؟

با توجه به رای وحدت رویه شماره 824 مورخ 1401/۰۶/۰۱«… بنابراین در مواردی که به موجب حکم دادگاه اعسار محکوم علیه به نحو کلی یا با تعیین مهلت و یا اقساط ثابت شود از تاریخ ثبوت اعسار محاسبه خسارت تاخیر تادیه چک متوقف می شود بدیهی است در موارد صدور حکم اعسار با تعیین مهلت یا اقساط به لحاظ تمکن مدیون در حدود مقرر در صورت تاخیر از موعد یا مواعد تعیین شده حسب مورد به دین یا هر یک از اقساط معوض خسارت تاخیر تادیه تعلق می گیرد»

آیا صرف تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به باعث رفع اثر از ممنوع الخروجی بدهکار می شود؟

به صرف تقدیم دادخواست اعسار در مهلت سی روزه باعث نخواهد شد تا محکوم له نتواند تقاضای صدور قرار ممنوع الخروجی محکوم علیه را بخواهد ممنوع الخروجی زمانی پذیرفته می شود که اعسار پذیرفته و قطعی شده باشد.

پرسش و پاسخ های متداول در حوزه اعسار از پرداخت محکوم به:

سوال: اگر خواهان اعسار از پرداخت محکوم به لیست اموال خود را پیوست نکند دادگاه چه تصمیمی در این خصوص می گیرد؟

با توجه به اینکه قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ضمیمه کردن لیست اموال را از شرایط اساسی طرح این دعوا می داند اگر خواهان اعسار از پرداخت محکوم به لیست اموال را ضمیمه ننماید برخی دادگاه ها اقدام به صدور اخطار رفع نقص مبنی بر ضمیمه نمودن لیست اموال برای خواهان اعسار می نمایند و برخی دیگر از دادگاه ها راسا اقدام به رد نمودن دادخواست خواهان دعوی اعسار از پرداخت محکوم به نموده.

سوال در صورتی که خواهان دعوای اعسار از پرداخت محکوم به استشهادیه شهادت شهود را ضمیمه دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به ننماید چه اتفاقی می افتد؟

دقیقا پاسخ این سوال به مانند سوال بالایی می باشد.

سوال: آیا خواهان دعوای اعسار می تواند شهودی غیر از شاهدی که در هنگام دادخواست معرفی نموده است اقدام به معرفی در دادگاه نماید؟

به نظر می رسد این عمل فاقد ایراد و اشکال قانونی باشد 

سوال: آیا شهود اعسار از پرداخت محکوم به باید حتما مرد باشد؟

با توجه به اینکه دعوای اعسار از پرداخت محکوم به جز دعاویی غیر مالی است می بایست ۲ شاهد مرد برای اثبات این موضوع وجو داشته باشد ولی اگر خواهان دعوای اعسار از پرداخت محکوم به اقدام به تعرفه شهود زن نماید و از این طریق موجب علم قاضی شود مانعی در این خصوص وجود ندارد.

سوال: در صورتی که حکم اعسار صادر شود ولی بعدا مشخص شود که بدهکار مال دارد آیا امکان توقیف آن مال وجود دارد؟

بله صدور حکم اعسار توسط دادگاه مانع از استیفای طلب طلبکار از بدهکار به واسطه پیدا شدن مال نمی باشد.

سخن پایانی

از آن‌جا که اعسار بحثی گسترده و مفصل است پیشنهاد می‌شود جهت دریافت راهنمایی دقیق تر با وکیل دادگستری مشورت نمایید.