اشکال مختلف خاتمه و فسخ قرارداد کار

اشکال مختلف خاتمه و فسخ قرارداد کار شامل پایان‌کار در قرارداد کار معین، پایان‌مدت قرارداد‌‌های موقت‌، کار و عدم تجدید آن‌، نقش موارد قهری‌، اخراج کارگر‌، استعفاء کارگر و ترک‌کار می‌باشد.

رابطه میان کارگر و کارفرما ممکن است به دلایل گوناگونی برای همیشه پایان پیدا کند. با توجه به نوع قرارداد کار که برای مدت معین، مدت موقت، یا غیرموقت باشد نحوه اختتام قرارداد نیز متفاوت است، هر چند در مواردی ممکن است علل خاتمه قرارداد‌‌های کار مشترک باشد که به صورت‌‌های مختلف آن ذیلاً اشاره می‌گردد.

1- پایان‌کار در قرارداد کار معین

در این نوع از قرارداد برای انجام کار معینی قرارداد کار منعقد شده‌است، برای نمونه کارگرانی برای حفر کانال لوله‌کشی آب یا گاز برای منطقه مشخص شهری به‌کار گرفته شده‌اند و با اتمام عملیات لوله گذاری کار آنان خاتمه یافته تلقی خواهدشد.

2- پایان مدت قرارداد‌‌های موقت کار و عدم تجدید آن

از انواع قرارداد‌‌های کار حتی در کار‌های مستمر، قرارداد موقت‌ کار است که بدون محدودیت سقف زمانی برای یک یا چند روز، چند ماه و حتی چندین سال ممکن است قرارداد کار منعقد شود و با اتمام مدت‌، قرارداد کار خاتمه یافته تلقی می‌‌شود.

در این‌که اگر پس از اتمام مدت کارگر همچنان به کار ادامه دهد وضعیت قرارداد چگونه خواهدبود‌، اختلاف نظر وجود دارد. با این‌حال و با توجه به روح قانون کار که به دنبال حمایت از کارگر است به‌نظر می‌رسد در صورتی‌که مدت زمان قرارداد کار خاتمه بیابد و کارفرما همچنان مانند سابق کارگر را مشغول به کار نگه‌دارد، نه تنها قرارداد خاتمه نمی‌یابد بلکه قرارداد این کارگر نیز خودبه‌خود به قرارداد دائمی تبدیل می‌‌گردد.

3- نقش موارد قهری در خاتمه قرارداد کار

در همه انواع قرارداد‌‌ها اعم از موقت و غیر‌موقت و کار معین، علل قهری می‌‌تواند به قرارداد کار خاتمه دهد که عبارتند از : قوه قاهره، از کارافتادگی، بازنشستگی و فوت کارگر.

هر یک از این موارد ذیلاً بیان می‌‌شوند:

الف- قوه قاهره و پایان قرارداد کاری

گاهی ممکن است حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله و یا حوادث غیر‌قابل پیش‌بینی مانند جنگ و آتش‌سوزی، به ‌کلی باعث نابودی کارگاه شده و امکان ترمیم آن وجود نداشته‌باشد‌، بنابراین بر خلاف موردی که قوه قهریه باعث تعلیق قرارداد کار می‌شد و پیش از این در دیگر مقالات بیان کردیم، در این مورد خاتمه قرارداد کار حاصل شده و کارگران می‌توانند با جمع سایر شرایط تحت‌پوشش بیمه‌بیکاری قرار بگیرند.

ب- از کار‌افتادگی کلی و نقش آن در اتمام قرارداد کاری

از کارافتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت‌ کار بیمه‌شده به صورتی‌که او دیگر توانایی انجام کار قبلی خود یا کار دیگری را به گونه‌ای که بیش‌تر از یک سوم حقوق قبلی خود را به دست آورد ندارد.

بنابراین چنانچه کارگری بر اثر بیماری یا حادثه، غیر‌قابل علاج تشخیص داده شده و طبق نظر کمیسیون پزشکی مربوطه‌، توانایی خود را کلاً یا جزئاً از دست داده‌باشد به نحوی که درجه کاهش قدرت بیمه‌شده شصت‌وشش‌درصد و بیشتر باشد، از کار‌افتاده کلی تلقی خواهد شد و سازمان تأمین‌اجتماعی با توجه به سنوات حق‌بیمه پرداختی و مجرد یا متأهل بودن، میزان مستمری او را تعیین و پرداخت می‌‌کند.

ج- بازنشستگی و اتمام‌کار

بازنشستگی زمانی اتفاق می‌فتد که شخص به دلیل رسیدن به سن مشخصی که در قانون تأمین‌اجتماعی مشخص شده‌است دیگر به کار اشتغال نداشته باشد.

بطور کلی شرط بازنشستگی رسیدن به سن 60سال برای مردان و 55سال برای زنان مشروط به پرداخت حداقل 20سال حق‌بیمه می‌باشد. در این میان افرادی که 35 سال سابقه پرداخت حق‌بیمه داشته باشند‌، می‌توانند بدون رعایت شرایط سنی خود را بازنشسته کنند.

بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور شرایط آسان‌تری داشته و افرادی که دارای مشاغل سخت و زیان‌آور هستند می‌توانند با اشتغال به مشاغل زیان‌آور به مدت بیست‌سال به‌صورت متوالی یا 25 سال به‌صورت متناوب بدون رعایت شرط سنی بازنشست شوند.

برای محاسبه حقوق بازنشستگی خود می‌توانید از این فرمول استفاده نمایید:

دستمزد دوسال آخر خود را تقسیم بر عدد بیست‌وچهار کرده و ضربدر کل سوابق پرداخت بیمه کنید. سپس این مبلغ را تقسیم بر 30 نمایید.

بطور کلی بازنشستگی و استفاده از مستمری مربوط به آن در دوران کهولت و پیری از جمله وقایع حمایت شده و مورد توجه خاص در تأمین‌اجتماعی است و همیشه یکی از دغدغه‌‌های اصلی کارگران، چگونگی گذران وضع معیشتی خود و افراد تحت تکفل‌، در زمان پیری و خاتمه قرارداد کار آنان است.

د- فوت کارگر و خاتمه کار

مرگ کارگر نیز قهراً از موجبات خاتمه قرارداد کار است. مرگ بیمه‌شده نیز حمایت‌‌های تأمین‌اجتماعی را به صور مختلف در بر دارد.

4- اخراج کارگر و خاتمه کار

اخراج کارگر یکی از شایع ترین موارد اختتام قرارداد کار است که در مقاله‌ای جداگانه به شرح آن پرداخته‌ایم. برای اطلاع از این موارد می‌توانید به مقاله «اخراج کارگر» مراجعه نمایید.

5- استعفاء کارگر و خاتمه کار

استعفاء کارگر مخصوص قرارداد‌‌های غیر‌موقت است و بنابراین کارگری که دارای قرارداد کار معین و یا با مدت معین است حق استعفاء ندارد.

چنین کارگری وظیفه دارد:

اولاً: استعفای خود را کتباً تنظیم و تحویل کارفرما دهد.

ثانیاً: پس از استعفاء یک‌ماه به کار خود ادامه دهد.

در صورتی‌که کارگر یاد شده ظرف پانزده‌روز از تاریخ اعلام استعفاء از تصمیم خود پشیمان شود، وظیفه دارد انصراف خود را کتباً اعلام کند و در این صورت استعفای خود بی‌اثر می‌شود. در صورتی‌که این انصراف پس از پانزده‌روز اعلام شود تنها با موافقت کارفرما موثر است. 

6- ترک کار و خاتمه کار

چنانچه کارگر بدون رعایت مقررات اقدام به ترک کار کند، این عمل فسخ یک‌طرفه و بدون مجوز قرارداد کار است و به علاوه کارگر از مزایای پایان‌کار بهره‌مند نخواهد شد. کارفرما نیز حق دارد در صورتی‌که از این عمل کارگر متحمل خسارتی شده‌باشد علیه او در مراجع حل‌اختلاف طرح دعوی کرده و خواستار جبران خسارت خود شود.