بررسی جرم آتانازی یا قتل ترحم‌آمیز بیمار لاعلاج توسط پزشک معالج از دیدگاه قانون مجازات اسلامی

در این نوشتار به بررسی جرم آتانازی یا قتل ترحم‌آمیز بیمار لاعلاج توسط پزشک معالج یا هر شخص دیگری می‌پردازیم. از جمله مباحث نوینی که امروزه در علم پزشکی مطرح شده‌است بحث آتانازی یا قتل یا سلب حیات ترحم‌آمیز بیمار لاعلاج توسط پزشک معالج است.

مقدمه آتانازی

این اقدام ممکن است در پی درخواست شخص بیمار یا رأساً توسط پزشک صورت گیرد و هرکدام از این حالات مجازات متفاوتی خواهند داشت. همچنین آتانازی ممکن است به صورت مستقیم توسط پزشک صورت گرفته و منتهی به سلب حیات بیمار شود یا به صورت غیرمستقیم و از طریق ترغیب بیمار و در دسترس قرار دادن وسایل و داروهای کشنده نزد بیمار صورت گیرد. در مقاله پیش رو به بررسی بزه قتل ترحم‌آمیز یا آتانازی توسط پزشک معالج و مجازات مرتکب آن در حالات مختلف می‌پردازیم.

 تعریف آتانازی

اصطلاح آتانازی که برگرفته از زبان یونانی بوده به معنی مرگ آسان ، قتل از روی ترحم و مرگ شیرین آمده‌است. در حقیقت این عمل کوتاه‌کردن و پایان بخشیدن عمدی به حیات شخص بیماری است که امیدی به علاج او نیست. این کار از طریق اقدام مرگبار و کشنده مانند تزریق داروی کشنده یا متوقف کردن روند درمان بیمار لاعلاج و امتناع از ادامه درمان صورت می‌گیرد مثل خودداری از تزریق دارو‌های تجویزی. 

 انواع روش‌های آتانازی

 در یک دسته بندی انواع آتانازی را می توان در دو دسته داوطلبانه و تحمیلی و مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرده و مورد تحلیل و بررسی قرار داد. در روش داوطلبانه شخص بیمار صراحتاً از پزشک یا شخص دیگری درخواست می کند به زندگی او پایان بخشد و رضایت خود را اعلام می کند اما در روش تحمیلی این کار بدون درخواست و بدون رضایت بیمار صورت می‌­گیرد.

در دسته بندی دیگر یعنی آتانازی به دو روش مستقیم و غیرمستقیم صورت می گیرد. در روش مستقیم شخصی غیر از خود بیمار مثل پزشک یا هر شخص دیگری با انجام اقدامات مهلک مثل تزریق آمپول کشنده و... به طور مستقیم موجب پایان حیات بیمار لاعلاج می‌شود. در روش غیرمستقیم نیز با فراهم‌کردن وسایل کشنده یا ارائه اطلاعات و راه‌های پایان بخشیدن به حیات به بیمار لاعلاج این امکان به او داده می‌شود که به آسانی به حیات خود خاتمه دهد و خودکشی نماید.

ممنوعیت طرق مختلف آتانازی

 در روش تحمیلی که پزشک یا دیگری مستقیماً با اقدامات کشنده سبب مرگ دیگری می‌شود از مصادیق قتل‌عمد تلقی می‌شود هرچند مرتکب قصد و نیت خیرخواهانه‌ای داشته باشد و با هدف پایان دادن به رنج دیگری مرتکب این فعل شده‌باشد اما نظر به تحقق عناصر سه‌گانه لازم برای وقوع قتل از جمله عنصر مادی یا عمل فیزیکی، عنصر روانی یا قصد مجرمانه و عنصر قانونی یعنی جرم‌انگاری عمل از دید قانونگذار، عمل مرتکب قتل‌عمدی بوده و قابل قصاص می‌باشد و انگیزه مرتکب نیز تأثیری در مجازات او نخواهدداشت.

در روش داوطلبانه نیز اگرچه بیمار شخصاً از پزشک یا دیگری درخواست می‌کند به حیات پر از درد و رنجش خاتمه دهد و صراحتاً رضایت خود را اعلام می‌کند اما در این حالت نیز اعلام رضایت بیمار تأثیری در ماهیت عمل مجرمانه مرتکب نخواهد داشت و در حقیقت ممکن نیست بیمار از طریق اعلام رضایت وصف جزایی عمل مرتکب را از بین ببرد و موجب جواز عمل مرتکب گردد. 

حتی در حالت غیر مستقیم و از طریق فراهم آوردن و ارائه اطلاعات لازم به بیمار و به نوعی مساعدت در خودکشی او و اقدامات پزشک منتج به خودکشی بیمار گردد، می توان اقدام پزشک را به عنوان بزه معاونت در خودکشی تحت تعقیب و پیگرد قانونی قرار داد و مرتکب را تعزیر نمود.

نتیجه گیری

 در مقاله حاضر به بررسی جرم آتانازی یا قتل ترحم‌آمیز بیمار لاعلاج توسط پزشک معالج یا هر شخص دیگری پرداختیم و با روش های مختلف آن آشنا شدیم و پی بردیم این فعل چه به طور مستقیم و از طریق انجام اقدام مهلک توسط شخص پزشک مانند تزریق آمپول کشنده صورت گیرد و چه به طور غیرمستقیم مانند ارائه راهکار های مؤثر در سلب حیات به بیمار و نوعی مساعدت و معاونت در خودکشی او، یا از طریق عدم انجام اقدامات درمانی لازم برای بیمار، همگی جرم بوده و عناصر تشکیل دهنده جرم از قبیل عنصر مادی یا عمل فیزیکی مجرمانه، عنصر روانی یا قصد مجرمانه و عنصر قانونی که همان جرم انگاری عمل از دید قانونگذار است فراهم بوده و اعلام رضایت بیمار نیز باعث رفع وصف مجرمانه عمل مرتکب نخواهد شد. تنها تفاوت روش‌های گوناگون آتانازی و مجازات مرتکب در حالات گوناگون این است که در صورتی که پزشک یا شخص دیگری از طریق روش غیرمستقیم مانند ارائه راهکار‌های لازم جهت سلب حیات به شخص بیمار کمک نماید، عمل او از باب قتل قابل تعقیب نبوده و تنها از جهت معاونت در خودکشی و به عنوان جرمی تعزیری قابل مجازات می‌باشد.

کلام آخر

در پایان با عنایت به مطالب فوق‌الذکر به همراهان گرامی توصیه می‌گردد در صورت نیاز به طرح شکایت و پیگیری عنوان اتهامی «اقدام به آتانازی یا قتل ترحم‌آمیز»، به جهت پیچیدگی و تخصصی بودن عنوان شکایت و به منظور نیل به نتیجه مطلوب از راهنمایی وکلای کیفری متخصص مدد گرفته شود.