بررسی جرم قتل غیرعمدی توسط پزشکان از دیدگاه قانون مجازات اسلامی

در مقاله پیش رو به بررسی بزه جرم قتل غیرعمدی توسط پزشک و ضمانت اجرای قانونی آن می‌پردازیم. امروزه با توجه به گسترش روزافزون نیاز مردم به خدمات بهداشتی و درمانی و مراجعه به پزشکان و مراکز درمانی، شاهد ارائه خدمات توسط پزشکان هستیم اما گاه پیش می‌آید در اثر کوتاهی و سهل‌انگاری پزشکان و به اصطلاح قصور پزشکی بیماران متحمل آسیب‌های جسمی و فیزیکی می‌شوند، که بعضاً درمان پذیر نبوده و صدمات جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت، حتی در برخی موارد کوتاهی و بی احتیاطی پزشکان ممکن است سبب مرگ بیمار گردد که در این فرض با قتل غیرعمدی ناشی از تقصیر مرتکب روبرو هستیم. 

تعریف جرم قتل غیرعمد توسط پزشک

 در مقالات پیشین به بررسی و تعریف قصور پزشکی پرداختیم و دانستیم منظور از قصور پزشکی عدم انجام دقیق اقدامات درمانی، کوتاهی و سهل انگاری در پیگیری روند درمان بیمار است. برای مثال فرضی را تصور کنید که پزشک پس از انجام جراحی روی بیماری اقدامات درمانی ضروری پس از عمل را نسبت به او انجام‌نداده و به سبب این کوتاهی بیمار دچار عارضه‌های پس از جراحی شده و فوت‌گردد؛ در این فرض با قتل غیرعمدی ناشی از قصور پزشکی روبرو هستیم که قانونگذار در ماده 616 قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات تحت عنوان قتل غیرعمدی ناشی از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی و یا انجام اموری که مرتکب در آن مهارت ندارد، به بررسی نموده و مجازات حبس از یک تا سه‌سال و پرداخت دیه در صورت مطالبه اولیای‌دم مقرر کرده‌است.

منظور از تقصیر و قصور پزشکی

 قانونگذار در تبصره ماده 145 قانون مجازات اسلامی، مفهوم تقصیر را بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی، عدم رعایت مقررات و نظامات دولتی بیان نموده‌است.طبق این ماده مقنن، ریشه کلیه مصادیق تقصیر را در بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی دانسته‌است. منظور از بی‌احتیاطی انجام ندادن و ترک کاری است که طبق قانون وظیفه شخص بوده است و باید انجام می‌شده اما در اثر غفلت و کوتاهی انجام نشده‌است مثل پزشکی که پس از انجام عمل جراحی باید مراقبت‌های پزشکی و داروهایی برای بهبود بیمار تجویز می‌کرده اما در اثر غفلت و کوتاهی به این وظیفه عمل ننموده و سبب نقص یا فوت بیمار شده‌است، این ترک فعل مصداقی از بی‌احتیاطی است.

در خصوص مفهوم بی‌مبالاتی نیز برعکس بی‌احتیاطی، اقدامی است که شخص نباید انجام می‌داده اما به آن عمل کرده‌است مانند فرضی که پزشک نباید دارویی برای بیمار تجویز می‌نموده اما بدون توجه به این نکته داروی نامناسبی برای بیمار تجویز نموده و سبب آسیب یا مرگ او شده‌است. 

در خصوص قصور نیز عده‌ای مفهوم آن را با تقصیر متفاوت دانسته و آن را خطایی می‌دانند که به طور سهوی سر زند اما قانونگذار تفاوت خاصی میان مفهوم قصور و تقصیر قائل نشده‌است و آن‌ها را از هم تفکیک نکرده‌است بلکه به نوعی هردو را به یک مفهوم به کار برده‌است. و آثار یکسانی برای آن‌ها در نظر گرفته‌است.

قانونگذار در ماده 495 قانون مجازات اسلامی نیز با ذکر این نکته که شرط ضمان پزشک در معالجاتی که انجام می‌دهد و منجر به فوت بیمار یا صدمه دیدن او می‌شود، تقصیر او در علم یا عمل است، مؤید این نکته است که در صورتی که پزشک مرتکب هیچ قصوری نگردید‌ه‌باشد، ضمانی متوجه او نیست.

مجازات کیفری قتل غیرعمدی توسط پزشک 

 مجازات قتل غیر عمدی ناشی از تقصیر به بیان ماده 616  قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات یک تا سه سال حبس و دیه در صورت مطالبه اولیای‌دم است. بنابراین در صورت گذشت اولیای‌دم در فرض مرگ بیمار و گذشت مجنی علیه یا خود بیمار در خصوص جنایات مادون نفس کیفر پرداخت دیه برای پزشک متخلف تعیین می‌شود؛ اما در خصوص مجازات حبس تعزیری رضایت و اعلام گذشت بیمار یا اولیای دم او تأثیری نخواهدداشت. لازم به ذکر است قانونگذار راهکارهایی در خصوص تخفیف مجازات در قالب نهادهایی از قبیل تخفیف مجازات، تعلیق اجرای مجازات و… پیش‌بینی نموده‌است که در صورت احراز جهات تخفیف و بهره‌مندی از آن‌ها، قاضی رسیدگی کننده می‌تواند آن ها را در خصوص پزشک متخلف به کار بندد. 

نتیجه گیری 

 در مقاله حاضر به بررسی بزه قتل غیرعمدی بیمار توسط پزشک معالج پرداختیم و دانستیم این جرم ماهیتاً قتل غیرعمد (شبه عمد ناشی از تقصیر) تلقی می‌شود، در ادامه نیز مفهوم قصور و تقصیر را به طور اجمالی بررسی کردیم و دانستیم قانونگذار تفاوت خاصی میان این دو اصطلاح قائل نشده‌است و قصور را نوعی تقصیر و ناشی از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی در انجام تکالیف و وظایف قانونی و عدم‌رعایت قوانین و نظامات دولتی دانسته‌است. بنابراین قصور پزشکی نیز برخاسته از بی‌دقتی و اهمال در انجام وظایف است به گونه‌ای که وظیفه قانونی که می بایست توسط پزشک در روند درمان بیمار صورت می‌گرفته ترک شده‌است یا بالعکس اقداماتی در مراحل درمان صورت گرفته که الزامی نبوده و سبب نقص یا فوت بیمار گردیده‌است. اقدامات مذکور با عنوان قصور پزشکی نام‌برده شده و نتیجه آن نیز با عنوان قتل غیرعمدی ناشی از قصور پزشکی قابل پیگیری می‌باشد و مجازات حبس تعزیری و دیه در صورت مطالبه اولیا دم به دنبال خواهد داشت که در مقاله حاضر مورد مطالعه قرار گرفت.

کلام آخر

 در پایان با توجه به مطالب فوق‌الذکر و نظر به پیچیدگی حاکم بر مراحل رسیدگی و صدور حکم بزه قتل غیرعمدی ناشی از قصور پزشکی، به همراهان گرامی توصیه می‌گردد در صورت نیاز به طرح شکایت و پیگیری در خصوص این موضوع با وکلای کیفری متخصص مشورت نمایند و از راهنمایی آن‌ها مدد گیرند.