بررسی جرم سقط جنین توسط پزشکان از دیدگاه قانون مجازات اسلامی

بزه و جرم سقط‌جنین توسط پزشکان، شرایط ارتکاب و مجازات تعیین‌ شده‌ آن در قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است. قانون مجازات اسلامی نیز به تبعیت از قواعد فقهی اقدام به جرم انگاری این فعل در مواد 622 الی 624 قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات نموده و برای مرتکبان آن از جمله پزشکان مجازات مقرر کرده‌است.

مقدمه

مسأله سقط‌جنین از جمله موضوعاتی است که جوامع امروزی پیوسته با آن درگیر هستند و به دلیل مسائل مذهبی، اعتقادی و اجتماعی برخی از کشورها نیز اقدام به جرم انگاری این عمل نموده و مجازات‌هایی برای مرتکبان در نظر گرفته‌اند. اگرچه تقریباً در تمامی ادیان الهی به فرزندآوری توصیه شده‌است اما در خصوص سقط‌جنین رویه واحدی به چشم نمی‌خورد. در ادیان توحیدی از جمله دین‌اسلام سقط‌جنین منع شده‌است و برای آن کیفر در نظر گرفته شده‌است.

تعریف جرم سقط‌جنین

 جنین در لغت به معنای هرچیز پوشیده و مستور و در اصطلاح نطفه موجود در رحم زن آمده‌است. سقط‌جنین نیز اخراج عمدی، مصنوعی یا خروج خودبه‌خودی حمل از رحم، پیش از موعدمقرر زایمان، توسط مادر یا پزشک و یا هر شخص دیگری است به نحوی که جنین خارج شده زنده نباشد و قابلیت زنده ماندن بیرون از رحم مادر نداشته باشد.

سقط جنین از نظر پزشکی نیز انواع مختلفی دارد از قبیل سقط جنین عادی (مرضی یا خود به خود) : این سقط به دلیل بیماری یا هرعلت دیگری و بدون دخالت مادر یا شخص دیگری رخ می‌دهد فلذا مسئولیتی متوجه مادر و شخص دیگری نخواهدبود.

- سقط‌جنین ضربه‌ای 

 به دلیل حوادثی از قبیل درگیری و منازعه یا حوادث رانندگی رخ می‌دهد.

- سقط‌جنین درمانی و قانونی

فرضی است که سقط به دلیل پیشگیری از عوارض جسمانی ادامه بارداری برای مادر و به عنوان اقدامی ضروری به منظور حفظ جان مادر تحت شرایط خاص و با مجوز قانونی انجام می‌شود.

- سقط‌جنین جنایی

 این نوع سقط که قطع عمدی بارداری و خارج نمودن عمدی جنین است توسط قانون جرم‌­انگاری شده است. این نوع سقط یا از طریق شیمیایی با استفاده از داروهایی صورت می‌گیرد که باعث مسمومیت مادر و سقط‌جنین می گردد یا از طریق فیزیکی با استفاده از وسایل و تجهیزات پزشکی از قبیل تزریقات و ابزارهای مخصوصی که اصطلاحاً باعث کورتاژ و نابودی جنین و سقط آن می‌شود، انجام می‌شود.

 عناصر و ارکان تشکیل دهنده جرم سقط‌جنین

 در ادامه به بررسی عناصر سه‌گانه تشکیل‌دهنده این جرم که عبارتند از عنصر مادی، عنصر روانی و عنصر قانونی می‌پردازیم.

حتما بخوانید: جرایم و تخلفات پزشکی و مراجع صالح رسیدگی

عنصر مادی جرم سقط‌جنین

 عنصر مادی اشاره دارد به رفتار فیزیکی و اوضاع احوال ناظر بر ارتکاب جرم، در خصوص سقط‌جنین به بیان قانونگذار رفتار فیزیکی تشکیل‌دهنده این جرم عبارت است از هرگونه اقدامی از قبیل فعل یا ترک فعلی که منجر به سقط‌جنین شود. 

تحقق این جرم توسط پزشک یا ماما به بیان قانونگذار در ماده 624 قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات، از طریق فراهم کردن وسایل و تجهیزات منجر به سقط یا مباشرت در انجام عمل سقط صورت می‌گیرد. لازم به ذکر است این جرم در زمره جرایم مقید بوده و تحقق آن منوط به باردار بودن زن و وجود جنین است بنابراین چنانچه آن چیزی که در اثر ضربه یا اقدامات منجر به سقط از بدن زن خارج می‌شود جنین نباشد، تحقق جرم مذکور منتفی است.

عنصر روانی جرم سقط‌جنین

 عنصر روانی که اشاره دارد به قصد و نیت مجرمانه مرتکب که از آن به عنوان سوءنیت یاد می‌شود در خصوص سقط جنین عمدی عبارت است از سوء‌نیت عام به معنای علم به باردار بودن زن است بنابراین اگر پزشک بدون اطلاع از باردار بودن زن دارویی برای او تجویز نماید که منجر به سقط جنین شود، وقوع جرم به دلیل فقدان عنصر روانی یا سوءنیت منتفی است.

این جرم به دلیل مقید بودن علاوه بر سوءنیت عام یا علم و آگاهی به باردار بودن زن، نیازمند سوءنیت خاص به معنی قصد نتیجه که همان سقط‌جنین است، نیز می‌باشد. با این فرض چنانچه پزشک حتی با علم به بارداری زن در اثر سهل انگاری دارویی به او دهد که اتفاقاً باعث سقط‌جنین شود به علت فقدان قصد نتیجه، تحقق جرم منتفی است. 

عنصر قانونی جرم سقط‌جنین

 عنصر قانونی اشاره دارد به جرم انگاری و تعیین مجازات برای عمل مجرمانه از دید قانونگذار. در خصوص سقط جنین نیز قانونگذار در مواد 622 الی 624 قانون مجازات اسلامی باب تعزیرات برای ارتکاب این عمل توسط مادر، توسط پزشک و توسط افراد دیگر مجازات تعیین نموده است. 

به بیان ماده 624 مجازات این کار توسط فرد متخصص یا همان پزشک و ماما، عبارت است از دو تا پنج‌سال حبس تعزیری و پرداخت دیه طبق مقررات و با توجه به سن‌ جنین. 

سؤال: در صورتی که سقط‌جنین به صورت عمدی ‌نبوده‌ باشد و ناشی از سهل انگاری پزشک صورت گیرد، آیا در این فرض نیز پزشک قابل مجازات خواهد بود؟

پاسخ: در این فرض به دلیل عدم تحقق عنصر روانی یا همان سوءنیت ، وقوع جرم منتفی است اما مطابق مقررات دیه به اولیا دم پرداخت می‌شود. ضمن این که اگر سهل انگاری پزشک مصداق قصور پزشکی باشد از این جهت مطابق مقررات از باب انجام قصور پزشکی و تخلف انتظامی و حرفه‌ای قابل رسیدگی است.

نتیجه گیری

 در مقاله حاضر به بررسی مفهوم سقط‌جنین، انواع آن و اقدام به بزه سقط‌جنین توسط پزشک پرداختیم و عناصر تشکیل‌دهنده این جرم، شرایط تحقق و میزان مجازات آن را از دید قانونگذار بررسی نمودیم.

کلام آخر

با توجه به مطالب بیان شده به عنوان توصیه پایانی به همراهان گرامی یادآور می‌شود در صورت نیاز به طرح شکایت و پیگیری سقط‌جنین، به دلیل پیچیدگی‌های حاکم بر روند رسیدگی و اثبات‌ جرم از راهنمایی وکلای متخصص مدد گیرند.