قرارداد کار و ویژگی های آن

در این مقاله قصد داریم به قرارداد کار و ویژگی‌های اصلی آن بپردازیم تا اشخاص با دید بازتری نسبت به انعقاد این دسته از عقود اقدام کنند. حقوق کارگر و وظایف آن از دیرباز مورد توجه قوانین کشور‌های مختلف بوده‌است. هیچگاه نمی‌توان نقش کارگران و اهمیتی که در جامعه دارا هستند را انکار نمود. به دلیل همین اهمیت است که قانونگذار در رابطه با کارگران متوسل به حقوق و قواعد مخصوصی شده‌است که این مجموعه را حقوق کار می‌نامیم.

قرارداد کار و ویژگی‌های آن

قرارداد کار در معنای ساده، عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین عقد، نیروی کار و تخصص خود را در اختیار دیگری می‌گذارد و شخص دوم در ازای این نیرو، ما به ازای مادی را به طرف اول پرداخت می‌کند.

در گذشته قرارداد کار تحت عنوان اجاره اشخاص صورت‌بندی میشد. به این معنی که مثلا شخصی در ازای پرداخت پولی، مالک منافع شخص دیگری می‌شد و این منافع عبارت بود از قوه‌ی کار و توانایی‌های بدنی. با این وجود به دلیل پیچیده شدن مناسبات افراد، اجاره اشخاص جای خود را به قرارداد کار داد .

قرارداد کار مانند سایر عقود، شرایط مخصوص به خود را داراست و مثلا باید اهلیت و موضوع مشخصی راجع‌ به آن وجود داشته باشد اما در اینجا باید مهم ترین تفاوت قرارداد کار با سایر عقود را بیان نمود:

1) قرارداد کار، تحت سیطره‌ نسبی  قواعد امری قانونگذار است.

 یعنی یک سری قواعد امری و از پیش تعیین‌شده از جانب قانونگذار در این عقد گنجانده می‌شود. مثلا کارفرما نمی‌تواند هر وقت خواست کارگر را اخراج کند یا آنکه تعطیلات رسمی او را کاهش دهد. علت درج چنین شروطی آن است که در رابطه کارگر و کارفرما، کارگر دست پایین را دارد و اگر طرفین در مفاد عقد کاملا آزاد باشند، این امر منجر به سلطه طرف قوی‌تر خواهد گردید. به همین دلیل در این حوزه از حقوق، نقش قواعد امری قانونگذار پر رنگ تر از سایر حوزه هاست و میتوان اینگونه گفت که این قرارداد فقط خصیصه مالی ندارد و خصایص شخصی را نیز داراست.

مشخصه های دیگر قرارداد کار از این قرارند:

2) به موجب ماده 7 قانون کار، قرارداد کار عقدی است رضایی. 

معنی جمله بالا این است که برای انعقاد عقد نیازی به تشریفات خاصی نیست. مثلا لزومی ندارد که عقد در دفترخانه ثبت شود یا مرجعی صحت آنرا تایید کند. همین که کارفرما و کارگر بر سر شرایط اصلی عقد توافق داشته باشند، عقد محقق می‌شود.

3) قرارداد کار عقدی رایگان نبوده و ما به ازا دارد.

مثلا یک طرف کار خود را در اختیار دیگری می‌گذارد و طرف مقابل به وی پول پرداخت خواهدکرد. پس نمی‌توان قرارداد کاری را منعقد کرد که یک شخصی به نحو رایگان کارش را در اختیار دیگری قراردهد.

4) قرارداد کاری خاصیتی مستمر دارد و در طول زمان معنا می‌یابد.

البته که این امر بدیهی می‌نماید. مثلا قرارداد کار برای یکسال منعقد می‌شود و به هر حال مدت دارد. اما اثر عملی که بر این مورد مترتب است آن است که اگر در اثنای مدت، عقد بهم بخورد یا اشکالی پیدا کند، از زمان حدوث اشکال است که دیگر طرفین در قبال هم وظیفه‌ای ندارند. قبل از آن، وظایف دو طرف پابرجاست. پس اگر در ماه ششم قرارداد به مشکل خورد، کارفرما نمی‌تواند حقوق ماه‌های اول را هم ندهد و ملزم به پرداخت آن است.

5) قرارداد کار عقدی الحاقی محسوب می‌گردد.

قرارداد الحاقی عقدی است که شرایط عقد از جانب یک طرف تنظیم می‌شود و طرف مقابل یا باید آنرا بپذیرد یا نه؛ و نمیتواند شرایط قرارداد را تغییر دهد. در حقوق ایران قرارداد کار الحاقی است؛ چون بسیاری از شرایط آن توسط نهاد‌های قانونی تعیین می‌شود و دو طرف نمی‌توانند آنرا تغییر دهند مثل حداقل حقوق که امر ثابتی است و شخص نمی‌تواند کمتر از آنرا پرداخت کند

6) ماهیت قرارداد کار به نحوی است که منجر به دستور دادن کارفرما به کارگر می‌شود.

 در واقع ماهیت اصلی قرارداد کار در همین نکته نهفته است که کارفرما اوامری را به کارگر داده و کارگر باید این اوامر را اطاعت نماید.

 تفاوت قرارداد کار و سایر عقود مشابه

1) قرارداد کار و مقاطعه کاری

1) قرارداد کار قائم به شخص است و شخص خود باید وظایفی را انجام دهد اما در حالت پیمانکاری، شخص پیمانکار وظایف مندرج در عقد را به اشخاص دیگری که زیر دست خود دارد می‌سپارد.

2) در قراردادهای مقاطعه کاری (پیمانکاری) اجرت در زمان انعقاد عقد مشخص می‌شود. مثلا در ازای ساختن یک خانه، یک میلیارد به شخص پرداخت می‌شود اما در مورد قرارداد کار، اجرت در طول زمان مشخص می‌گردد. مثل حقوق ماهیانه ده میلیون تومان.

2) قرارداد کار و عقد وکالت

1) موضوع عمل کارگر، اعمال مادی است مثل ساختن خانه اما موضوع عمل وکیل، اعمال حقوقی است مثل فروش خانه به نیابت از موکل.

2) وکیل میتواند به رایگان وکالت کند اما همانگونه که اشاره‌ شد، کارگر نمیتواند بدون ما به ازای مادی، وارد در قرارداد کار گردد وگرنه عقد باطل است.

3) وکیل قصد نمایندگی از جانب موکل را دارد اما کارگر تحت سیطره کارفرما بوده و بنا به وظیفه و پست خود، فعالیت می‌نماید. مثل صندوقدار یک فروشگاه که صرفا بر اساس وظیفه پول اجناس را می‌گیرد و در این امر قصد نمایندگی را ندارد.

 توصیه پایانی

قرارداد کار به عنوان یکی از عقود بسیار مهم دنیای امروزی، تاثیر زیادی در زندگانی اشخاص دارد. کافی‌است که شرط اشتباهی در عقد گنجانده شود تا کارگر متحمل سختی‌های بسیاری جهت رفع این مشکل شود. عاقلانه است که قبل از انعقاد عقد، با یک وکیل یا متخصص حقوق کار مشورت نمایید.