فوت یا محجور شدن اصحاب دعوا در دعاوی مدنی و کیفری

در بعضی مواقع ممکن است در جریان دادرسی یکی از اصحاب دعوا فوت کند یا محجور شود آیا این موارد در جریان رسیدگی تاثیر دارد؟ اصحاب دعوا به افرادی گفته می­شود که مخاطب دادگاه هستند. در امور حقوقی خواهان و خوانده و در امور کیفری شاکی و متهم اصحاب دعوا هستند؛ حال می­‌خواهیم بررسی کنیم که آیا فوت یا محجور شدن اصحاب دعوا از موانع دادرسی است یا خیر.

فوت اصحاب دعوا در جریان دعوای حقوقی

اگر یکی از اصحاب دعوا در جریان دعوای حقوقی فوت بکند، دادگاه رسیدگی را موقتا متوقف و این امر را به طرف دیگر اطلاع می­دهد تا جانشین طرف متوفی مشخص شود و سپس رسیدگی را ادامه خواهد داد.

در ماده 105 قانون آیین دادرسی مدنی آمده هر گاه یکی از اصحاب دعوا فوت بکند یا محجور شود یا سمت یکی از آنان که به موجب آن وارد دادرسی شده زایل شود دادگاه رسیدگی را متوقف می­کند تا تعیین جانشین شود مگر اینکه فوت یا حجر یا زوال سمت یکی از اصحاب دعوا در دادرسی نسبت به دیگر افراد دخیل در پرونده تاثیری نگذارد که در این حالت رسیدگی به دعوای آنان ادامه می‌­یابد.

بر فرض مثال اگر "الف" (خواهان) دادخواست مطالبه وجه علیه “ب” (خوانده) طرح کند و “ب” در جریان دادرسی فوت کند دادگاه مراتب را به "الف" اطلاع می‌­دهد و خواهان باید ورثه خوانده را به دادگاه معرفی کند و بعد از معرفی ورثه و با درخواست خواهان دادرسی ادامه می‌­یابد.

زمانی فوت یکی از اصحاب دعوا سبب توقف دادرسی می‌­شود که دعوا قائم به شخص نباشد؛ مثلا در دعوای طلاق با فوت زوج یا زوجه دعوا زایل می‌­شود.

به صورت خلاصه، اگر فوت اصحاب دعوا را در دعوای حقوقی بررسی کنیم حالت های زیر می‌­توانند باشند:

1. فوت خوانده قبل از تقدیم دادخواست:

در این حالت قرار عدم استماع صادر می­‌شود.

2. فوت یکی از طرفین در جریان رسیدگی:

اگر دعوا قائم به شخص باشد مثل طلاق؛ قرار سقوط دعوا صادر می‌­شود در غیر این صورت قرار توقیف دادرسی صادر می­‌شود.

3.فوت یکی از اصحاب دعوا بعد ازختم دادرسی:

این حالت تاثیری در روند پرونده ندارد.

4.فوت محکوم علیه قبل از انقضای مهلت تجدیدنظرخواهی:

مهلت جدید به وراث یا قائم مقام محکوم علیه ابلاغ می­‌شود.

5.فوت تجدید نظرخوانده قبل از اینکه دادخواست تجدیدنظر ثبت شود:

در این حالت دادرسی متوقف می­‌شود.

6.فوت محکوم علیه قبل از ابلاغ اجرائیه:

در این حالت به ورثه یا نمایندگان قانونی ابلاغ صورت می‌­گیرد.

7.فوت محکوم علیه بعد از ابلاغ اجرائیه:

اگر مهلت 10 روز گذشته باشد اجرا ادامه می‌­یابد و اگر مهلت تمام نشده باشد مجدد به ورثه یا نمایندگان ابلاغ می‌­شود.

حتما بخوانید: اعمال حقوقی محجورین

 جنون یکی از اصحاب دعوا

اگر یکی از طرفین در حین رسیدگی مجنون شود چه تاثیری در جریان رسیدگی دارد؟

این حالت مانند موردی است که یکی از اصحاب دعوا فوت بکند. در این حالت هم دادرسی به طور موقت متوقف می‌­شود تا نماینده مجنون به دادگاه معرفی و رسیدگی ادامه یابد.

اگر یکی از اصحاب دعوا به عنوان نماینده یا وکیل در دادرسی حضور داشته باشد و در جریان دادرسی از سمت خود برکنار شود، دادرسی موقتا متوقف و دادگاه این وضعیت را به طرف دیگر ابلاغ می­کند تا جانشین برای شخصی که دیگر سمتی ندارد تعیین بکند.

البته اگر پرونده چند طرف داشته باشد و فوت یا جنون یا زوال سمت یکی از اصحاب دعوا نسبت به دیگران تاثیری نداشته باشد، در این صورت دادرسی نسبت به آنها ادامه پیدا خواهد کرد؛ مثلا در دعوای خلع ید اگر خواندگان متعدد باشند و یکی از آنها فوت کند، دادرسی فقط نسبت به او متوقف می­‌شود و نسبت به سایرین ادامه می‌­یابد چون فوت یکی از اصحاب دعوا نسبت به دیگر خواندگان تاثیری ندارد.

زندانی شدن یکی از اصحاب دعوا

اگر یکی از اصحاب دعوا در جریان دادرسی زندانی شود چه تاثیری در رسیدگی دارد؟

در صورت زندانی شدن یکی اصحاب دعوا، دادرسی متوقف نمی‌­شود اما دادگاه مهلت کافی برای تعیین وکیل به آنان می‌­دهد.

مطابق ماده 106 قانون آیین دادرسی مدنی، عزیمت به محل ماموریت نظامی یا ماموریت دولتی یا مسافرت ضروری دادرسی متوقف نمی‌­شود ولی دادگاه مهلت کافی برای تعیین وکیل می‌­دهد.

 فوت اصحاب دعوا در جریان دادرسی کیفری

اگر شاکی پرونده فوت شود چه تاثیری در روند رسیدگی ایجاد می­شود؟

اگر شاکی خصوصی فوت کند، تمام حقوقی که از دعوا ناشی می‌­شود به ورثه اش می­رسد و بعد ازآن ورثه هستند که باید به جای وی در دادسرا یا دادگاه برای رسیدگی حضور یابند.

اگر شاکی تحت عنوان کلاهبرداری از “ب” شکایت کند و بعد از انجام تحقیقات و قبل از صدور کیفرخواست؛ شاکی فوت کند این ورثه هستندکه دعوا را باید پیگیری بکنند.

اگر جرم ارتکابی از جرایم قابل گذشت باشد ورثه می­توانند از حق خود گذشت کنند و در صورت گذشت همه ورثه؛ تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات متوقف می‌­شود.

اگر متهم پرونده فوت شود چه تاثیری در روند رسیدگی ایجاد می­‌شود؟

زمانی که متهم فوت می‌­کند، تعقیب، محاکمه و اجرای مجازات متوقف می­‌شود زیرا به موجب اصل شخصی بودن مجازات ها تنها کسی که جرم را انجام داده مسئول است و باید مجازات را تحمل کند و ورثه وی مسئول نیستند.

اگر متهمین متعدد باشند فوت نمودن یکی از آنها فقط باعث متوقف شدن دعوا نسبت به همان شخص می‌­شود و رسیدگی نسبت به سایر متهمین ادامه پیدا می‌­کند.

جنون متهم در دعوای کیفری

جنون حین ارتکاب جرم

اگر مرتکب حین ارتکاب مجنون بوده و فاقد قوه تمییز باشد، مسئولیت کیفری ندارد. اگر بازپرس در روند تحقیقات متوجه این موضوع بشود با تایید پزشکی قانونی و احراز جنون قرار موقوفی تعقیب صادر می­‌کند.

جنون تاثیری در پرداخت دیه ندارد و مجنی علیه حق مطالبه دیه را دارد.

جنون پیش از صدور حکم قطعی

اگر مرتکب هنگام ارتکاب جرم سلامت روانی داشته باشد اما قبل از صدور حکم مجنون شود، در جرایم مربوط به حق الله مثل جرایم حدی تا بهبودی پروسه دادرسی متوقف می­‌شود.

در جرایم حق الناسی هم روند دادرسی تا بهبودی متوقف می­شود مگر شرایط اثبات جرم به نحوی باشد مجنون در حالت افاقه نیز نتواند اتهام را از خود رفع کند که در این شرایط رسیدگی ادامه پیدا می­‌کند.

تاثیر جنون بعد از صدور حکم قطعی

1. اگر مجازات سالب حیات باشد مثل قصاص، مجازات اجرا می­‌شود.
2.  اگر مجازات سالب حیات نباشد نیز مجازات اجرا می­‌شود مگر اینکه مجازات روند بهبودی را به تعویق اندازد.

سخن پایانی

برای آگاهی از روند رسیدگی بعد از فوت یکی از اصحاب دعوا در رسیدگی های کیفری یا مدنی بهتر است قوانین دادرسی مطالعه شود تا تکلیف رسیدگی برایتان معلوم باشد یا در این موارد می­توانید از وکیل مشاوره بگیرید.