معرفی حقوق مالکیت فکری و دعاوی مرتبط

مهمترین مصداق های حقوق مالکیت معنوی و فکری به شرح زیر می باشند : حق اختراع ، حق علامت تجاری ، طرح صنعتی ، اسرار تجاری و حق مولف می باشد:

مقدمه

آفریده های فکر انسان اثر فکری محسوب می­شود برای اینکه این ایده ها و آفریده های ذهنی مال فکری بشوند و ارزش حقوقی پیدا بکنند باید تجلی خارجی داشته باشند،صرف ایده ها مورد حمایت قرار نمی­گیرند بلکه باید این آفریده های فکری نمود بیرونی داشته باشند تا حمایت بشوند.

اگر آفرینش های فکری برای جامعه مطلوبیت اقتصادی داشته باشد به آن مال فکری گفته می­شود البته هر اثر فکری مال فکری نیست و قابل حمایت نیست در ادامه شرایط مال فکری و شرایط حمایت توضیح داده خواهد شد.

مال فکری چیست؟

مال فکری ؛آفرینش های فکری است که حداقلی از ابتکار و خلاقیت در آن وجود داشته باشد یکی دیگر از شرایط مال فکری ضرورت استفاده است یعنی شخص وظیفه دارد آن را به جامعه عرضه بکند بر خلاف مال مادی مثل ماشین شخصی که شخص می­تواند از آن استفاده هم نکند.

اموال فکری دو جنبه مادی و معنوی دارند یعنی صاحب مال فکری دو حق مادی و معنوی دارد.

جنبه مادی یعنی حق بهره برداری اقتصادی از مال فکری و جنبه معنوی هم یعنی حق صاحب اثر بر تمامیت اثر و حرمت نام اثر به عبارت دیگر هیچ شخصی حق ندارد اثر دیگری را به نام خود یا دیگری عرضه کند و همچنین حق ندارد در اثر تغییراتی ایجاد کند یا اثر را تحریف بکند.

مهم ترین مصادیق حقوق مالکیت فکری

مهمترین مصداق های حقوق مالکیت معنوی و فکری به شرح زیر می باشند :

حق اختراع، حق علامت تجاری، طرح صنعتی، اسرار تجاری، حق مولف 

تعریف حق اختراع

اختراع یک ایده برای رفع مشکل در یک صنعتی است یعنی شخصی برای اولین بار فرآیند یا فرآورده ای خاص ارائه و مشکلی را یک صنعتی حل می­کند.

در اختراع باید ابتکار باشد یعنی هر آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته باشد،جدید باشد و قبلا به عموم عرضه نشده باشد و کاربرد صنعتی داشته باشد.

اگر این شرایط باشد مخترع می­تواند درخواست ثبت اختراع را طرح کند و اداره مالکیت صنعتی درخواست را بررسی می­کند و اگر تمام شرایط رعایت شده باشد گواهینامه اختراع برای متقاضی صادر می­کند.

حقوق ناشی از گواهی اختراع:1-اگر اختراع فرآورده باشد:ساخت،صادرات و واردات،عرضه برای فروش،فروش و استفاده از فرآورده 2-اگر اختراع فرایند باشد:استفاده از فرایند و انجام هر یک از موارد بند یک در مورد کالاهایی که مستقیما از طریق این فرایند به دست می­آید.

مالک می­تواند علیه هر شخصی که بهره برداری های مذکور را بدون اجازه وی انجام بدهد و به حق مخترع تعدی کند دردادگاه طرح دعوا بکند.

حتما بخوانید: دعوای نقض حق اختراع

تعریف حق علامت تجاری

علامت تجاری هر علامتی است که کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز کند؛علامت تجاری در ایران زمانی قابل حمایت است که ثبت شود.مطابق ماده 40 قانون ثبت اختراعات استفاده از هر علامتی که در ایران ثبت شده توسط دیگران منوط به رضایت مالک علامت می­باشد و هر شخصی که بدون رضایت مالک از عین علامت یا شبیه آن استفاده کند و موجب گمراهی مردم شود و به عبارتی به حقوق صاحب علامت تجاوز کند عمل غیرقانونی انجام داده و مالک علامت می­تواند علیه وی در دادگاه اقامه دعوا کند.

حتما بخوانید: نقض حقوق ناشی از ثبت علامت تجاری

تعریف طرح صنعتی

طرح صنعتی مربوط به شکل ظاهری کالا است؛طرح صنعتی در ایران زمانی قابل حمایت است که ثبت شود؛استفاده از هر طرح صنعتی که در ایران ثبت شده منوط به رضایت مالک آن است مطابق ماده 28 قانون ثبت اختراعات مالک طرح صنعتی ثبت شده می­تواند علیه اشخاصی که بدون رضایت وی اقدام به ساخت،فروش و وارد کردن محصولات حاوی آن طرح صنعتی بکنند یا عملی انجام بدهند که عرفا تجاوز به حقوق مالک طرح صنعتی محسوب شود طرح دعوا بکند.

تعریف اسرار تجاری

سر تجاری به هر گونه  اطلاعات  اطلاق می­شود که  دارای ارزش اقتصادی مستقل یا ارزش رقابتی بوده و ارزش آن ریشه در این دارد که عموماً  ناشناخته  است؛ مشروط به اینکه به سادگی و از طرق مشروع قابل دستیابی نباشد و دارندة قانون ی آن، تدابیر متعارفی را برای حفظ محرمانگی آنها فراهم کرده باشد مثل اطلاعات علمی و فنی،اطلاعات کسب وکار،اطلاعات مالی و...

طبق ماده 648 قانون مجازات اسلامی پزشکان و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل خود محرم اسرار می­شوند هر گاه در غیر از موارد قانونی،اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یکسال حبس و یا به یک میلیون وپانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می­شوند. این ماده افشای اسرار مردم را توسط اشخاصی که این اسرار به مناسبت حرفه آنها در اختیار آنها گذاشته می­شود را جرم انگاری کرده است.

در قراردادهایی که بین کارفرما و کارکنان وی منعفد می­شود اصولا حفظ اسرار تجاری مربوط به شرکت به عنوان شرط ذکر می­شود ودر صورت افشای اسرار توسط کارکنان کارفرما به استناد قراردا می­تواند طرح دعوا بکند.

ماده 64 قانون تجارت الکترونیک مقرر می­دارد: به منظور حمایت از رقابتهای مشروع و عادلانه در بستر مبادلات الکترونیک تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری و اقتصادی بنگاه ها و موسسات برای خود و یا افشای آن برای  اشخاص ثالث درمحیط الکترونیکی،جرم محسوب و مرتکب به مجازات مقرر در این قانون خواهند رسید و در ماده 75 مجازات حبس از شش ماه تا دو سال و نیم و جزای نقدی معادل پنجاه میلیون ریال در نظر گرفته شده است.

تعریف حق مولف 

طبق ماده یک قانون حمایت از مولفان،مصنفان و هنرمندان؛مولف کسی است که در نتیجه هنر،دانش و یا ابتکار یک اثر هنری،ادبی به وجود می­آورد. البته موضوع حمایت مالکیت فکری اندیشه بروزیافته است و باید اثر ادبی و هنری به وجود آید و بروز خارجی داشته باشد تا حمایت شود ولی باید توجه داشت شیوه ابراز این اندیشه یا هنر مهم نیست.

در ماده 2 قانون حمایت از مولفان مصادیق اثر مورد حمایت ذکر شده است.

شخصیت مولف،کمیت و کیفیت اثر تاثیری در حمایت ندارد و اثر ادبی و هنری با هر کمیت و کیفیتی مورد حمایت است.

مولف نسبت به اثر خود حق مادی و معنوی دارد. حق تکثیر،نشر،ترجمه و اقتباس از مصادیق حقوق مادی مولف است و تنها با اجازه مولف دیگری می­تواند بهره برداری مادی از اثر وی را بکند.مدت حمایت از حقوق مادی مولف 50 سال بعد از فوت مولف است یعنی مولف در زمان حیات حق مادی دارد و از زمان فوت وی تا 50 سال بعد این حق متعلق به ورثه وی می­باشد.

حق معنوی یعنی اینکه باید نام مولف در اثرش درج شود و این حق قابل انتقال به دیگری نیست و یک حق دائمی است.

همچنین هیچ کس حق ندارد در اثر مولف تغییری ایجاد بکند و یا اثر وی را تحریف بکند.

مطابق ماده 23 قانون حمایت از مولفان؛ قانونگذار برای هر کسی که اثر مولف را به نام خود یا دیگری بدون اجازه مولف منتشر یا پخش یا عرضه کند مجازات حبس تعیین کرده است.

مطابق ماده 22 قانون حمایت از مولفان حقوق مادی پدیدآورنده زمانی از نظر این قانون مورد حمایت است که اثر برای اولین بار در ایران چاپ یا نشر یا پخش یا عرضه شده باشد.

پس اگر شخصی که اثرش برای اولین بار در ایران منتشر شده متوجه بشود به حقوق مادی وی تجاوز شده می­تواند علیه وی در دادگاه طرح دعوا بکند.

اما حقوق معنوی در هر صورت مورد حمایت است و مولف در صورت نقض حقوق معنوی اش توسط دیگری امکان طرح دعوا دارد و دادگاه به دعوا رسیدگی و رای مقتضی را صادرمی­نماید.

نتیجه گیری

با توجه به اینکه حقوق مالکیت فکری حوزه بسیار وسیعی است و افراد باید اولا از مصادیق این حوزه و حقوق مربوطه آگاه بشوند تا در صورت نقض حقوق خود بتوانند طرح دعوا کنند و مانع سواستفاده دیگران بشوند بنابراین توصیه می­شود در این موارد حتما با وکیل متخصص در این حوزه مشورت نمائید.