روش های جبران خسارت در حقوق ایران

در این پژوهش به موضوع روش های جبران خسارت در حقوق ایران می پردازیم در مقالات مرتبط با مسئولیت مدنی خواندیم که با اثبات سه شرط تقصیر، ضرر و رابطه سببیت، شخص مسئول جبران ضرر های وارده بر دیگری خواهد شد. با این حال آنچه که ممکن است برای افراد مجهول باقی بماند این است که اگر شخص محکوم به جبران خسارت شود، این جبران چگونه خواهد بود؟ آیا همیشه باید مبلغی پول پرداخت کند؟ یا آنکه باید مورد خسارت را به حالت قبل از وقوع خسارت بازگرداند؟

روش اول: بازگرداندن وضع زیان دیده به حالت پیش از ورود خسارت (جبران عینی)

جبران عینی به این معناست که خسارت وارده بر زیان دیده به نحوی جبران شود که انگار از ابتدا ضرری به او وارد نگشته است. مثل آنکه شخصی خودروی دیگری را تخریب کند و بعد اقدام به تعمیر آن نماید. به نحوی که مثل روز اولش شود این روش شامل موارد زیر است:

1) بازگرداندن عین مال

اگر غاصبی مال مغصوب را بردارد، در وهله اول باید عین آن مال را به صاحبش رد نماید. مثلا اگر حسن خانه حسین را غصب کند و حسین خلع ید وی را خواستار شود، حسن باید عین مال را به حسین پس دهد.

2) از نو بنا کردن مالی که تخریب شده است.

اگر کسی خانه یا بنای شخصی دیگر را خراب کند، باید مانند روز اول آنرا بنا نماید.مثلا پیمانکاری، بنا را بسیار غیر اصولی ساخته و هر لحظه امکان دارد که بنا بریزد. در این حالت میتوان از وی خواست که ساختمان را بصورت اصولی بنا نماید.

حتما بخوانید: آیا میتوان علیه دولت و موسسات عمومی دعوای جبران خسارت را مطرح نمود؟

3) بازگرداندن حیوانی که کشته شده به همراه تفاوت قیمت آن

اگر الف، حیوان متعلق به ب را تلف کند باید مال تلف شده را به صاحبش بازگرداند و علاوه بر این مورد، باید تفاوت قیمت مال زنده و مرده را نیز به الف بپردازد.

4) از بین بردن منبع ضرر

در زندگانی اجتماعی مواردی پیش می آید که ضرری به نحو مستمر از جانب شخصی به دیگری وارد شده و در این صورت بهترین کار از بین بردن منبع ضرر است. مثل موردی که شخصی اقدام به تاسیس یک گاوداری بدون مجوز در یک محوطه شهری مینماید و این امر باعث بوی نامطبوع و آزار افراد میگردد. مثال دیگر آن در مواد 10 و 8 قانون مسئولیت مدنی ذکر شده است. آن هم حالتی است که مثلا شخصی در رسانه ای مطلبی توهین آمیز و کذب راجع به دیگری منتشر میکند . در این حالت با شکایت شخص میتوان از آن رسانه خواست که گفته هایش را اصلاح نماید و در این صورت منبع ضرر از بین رفته است.

روش دوم جبران خسارت؛ جبران ضرر از راه دادن معادل مالی که خسارت دیده است

اگر روش اول امکان نداشت، برای جبران خسارت سراغ این روش میرویم یعنی شخص باید مبلغی پول را به عنوان جبران خسارت بپردازد. پس اصل بر روش اول است و باید وضع خسارت دیده به حالت ماقبل از ورود خسارت بازگردانده شود و مورد دوم در حالتی است که امکان بازگرداندن وضعیت نباشد. این روش شامل موارد زیر میباشد:

1) ترکیبی از اعاده وضع به حالت سابق و پرداخت خسارات نقدی

فرض کنید خودرویی با خودروی دیگر تصادف میکند. اگر خودروی اول مقصر باشد، باید خودروی دوم را مثل روز اولش تعمیر نماید( وارد فرض بیمه نمیشویم). اما چون خودرو تصادفی محسوب شده و افت قیمت دارد، باید علاوه بر تعمیر خودرو، تفاوت قیمت خودروی سالم و تصادفی نیز به صاحب خودرو پرداخت شود وگرنه خسارات وی به نحو کامل جبران نشده است. این امر در ماده 2 قانون رسیدگی به خسارات ناشی از تصادمات رانندگی بیان شده است.

2) دادن مثل مال

معادل مالی که شخص از دست میدهد از دو طریق قابل حصول است. یعنی یا مثل مالی که شخص مقابل از دست داده را به وی میدهیم یا قیمت آن مال محاسبه شده و قیمت را به وی خواهیم داد. در ماده 311 قانون مدنی این امر مورد اشاره قرار گرفته که اگر مال تلف شده باشد، و غاصب نتواند مالک را به حالت سابق برگرداند، در این حالت مثل مال را خواهد گرفت. لازم به ذکر است که دادن مثل بر قیمت اولویت دارد. مثلا اگر خودروی پژو پارس کاملا نویی توسط شخصی تخریب شود، تخریب کننده باید مثل همان خودرو  را خریده و به مالک بدهد.

3) دادن قیمت مال

اگر دادن مثل ممکن نباشد، باید قیمت را داد. مثلا مال تلف شده است و از نوع اموال مثلی نیست که بتوان براحتی آنرا ابتیاع کرده و در اختیار مالک قرار داد. خودروی دست دوم، مال قیمی است. چون از لحاظ مدل و میزان کارکرد و تصادفی بودن و نحوه استفاده مالک و... به حدی دارای جزئیات است که هیچ دو خودروی دست دوم را نمیتوان مانند یکدیگر یافت و هر خودروی دست دومی مالی یونیک است. پس اگر خودروی دست دوم توسط شخصی تخریب شود، باید قیمت آن به صاحبش داده شود.

در پایان باید بیان نمود که طبق ماده 3 قانون مسئولیت مدنی، این دادگاه است که نحوه جبران خسارت و کیفیت آنرا مشخض خواهد نمود.

طرح دعوای جبران خسارت و روش های پیگیری آن امری کاملا تخصصی و حقوقی است. بهتر است قبل از ورود به چنین دعاوی با یک وکیل متخصص مشورت نمایید.