شرایط ضرر قابل مطالبه در دعوای مسئولیت مدنی

شرایط ضرر قابل مطالبه در دعوای مسئولیت مدنی

محمد رضا محمدی

شرایط ضرر قابل مطالبه در دعوای مسئولیت مدنی

در مورد شرایط ضرر قابل مطالبه در دعوای مسئولیت مدنی بررسی میشود  ، در مباحث راجع به مسئولیت مدنی و دعاوی مرتبط با آن بیان کردیم که مسئولیت مدنی مبتی بر سه رکن است: ضرر، رابطه سببیت و تقصیر. اما مسائل مربوط به این ارکان خود نیازمند بررسی های دیگری است. مثلا در رابطه با بحث ضرر، اگر شرکت بیمه ای ضرر را پرداخت کند، آیا دوباره میتوان خسارت را گرفت؟ آیا ضرر های آینده را میتوان مطالبه کرد؟. برای پاسخ به این پرسش ها و موارد دیگر، مقاله حاضر را بخوانید.

 

شرایط شش گانه ضرر قابل مطالبه:

اگر این شرایط جمعا وجود داشته باشند، مسئولیت مدنی با اثبات دو رکن دیگر( تقصیر و رابطه سببیت) قابل مطالبه است وگرنه نمیتوان دعوای مسئولیت مدنی را مطرح نمود

شرط اول؛ ضرر باید مسلّم باشد

به بیان ساده، ضرری مسلم است که یا واقع شده باشد یا برحسب جریان عادی امور، محقق گردد. مثلا اگر یک تاکسی در حادثه ای آسیب ببیند، مسلم است که تا زمان تعمیر، راننده نمیتواند از تاکسی استفاده کند و ضرر دیده است. در رابطه با خسارات آینده، مثل از دست رفتن توان کارگر، این قاضی است که باید تصمیم بگیرد که آیا ضرر به نحو مسلمی وارد شده است یا نه. اما در یک مورد دیگر، اگر شخصی تاکسی اینترنتی بگیرد برای رسیدن به جلسه کنکور اما دیر به جلسه برسد و راه داده نشود، نمیتواند خسارت پزشک نشدن خود را از راننده بگیرد! چرا که این ضرر مسلم نیست و ممکن است شخص به دلیل عدم توانایی کافی یا استرس و دلیل دیگر، نتیجه نمگیرفت

شرط دوم؛ مستقیم بودن ضرر

در ماده 520 آیین دادرسی مدنی به چنین امری اشاره شده است. در این ماده بیان شده که در رابطه با مطالبه خسارات وارده، خواهان باید ثابت کند که ضرر وارده بلاواسطه ناشی از عدم انجام تعهد یا تاخیر آن بوده است. وگرنه دادگاه دعوی مربوطه به مطالبه خسارت را رد خواهد نمود..

درواقع اگر ضرر به نحو غیر مستقیم وارد شده باشد، عرف دیگر این ضرر را به فرد منتسب نمیداند.  مثلا اگر راننده ای با سرعت بالا از کنار راننده دیگری رد شود و راننده دوم ده دقیقه بعد به شخصی برخورد نماید، نمیتواند بگوید که به دلیل هراس ناشی از رانندگی پرسرعت راننده اول، مرتکب چنین عملی شده است؛ چرا که عرف این رابطه را میان ضرر وارده و راننده اول نخواهد پذیرفت

شرط سوم؛ شخصی بودن ضرر

در مقالات راجع به طرح دعوا بیان کردیم که کسی میتواند طرح دعوا کند که نفعی در آن دعوا داشته باشد. در این رابطه هم باید بیان نمود که تنها زیان دیده یا وراث وی که نفعی در دعوا دارند میتوانند خسارات ناشی از ضرر را مطالبه نمایند. پس اگر شخصی به پیرمردی فوش دهد و آبروی وی را ببرد، همسایه وی نمیتواند به دادگاه رفته و مطالبه ضرر کند بلکه این پیرمرد یا نمایندگان وی هستند که باید چنین دعوایی را طرح نمایند.

شرط چهارم؛ جبران نشدن ضرر

این قسمت به عنوان یکی از ملاک های مهم ضرر باید مورد توجه قرار گیرد. به این معنا که ضرری را میتوان مطالبه کرد که قبلا جبران نشده باشد. چرا که دعوای مسئولیت مدنی وسیله ای برای سودجویی افراد نیست و نمیتوان برای یک ضرر، چندین بار جبران خسارت خواست. پس اگر در یک تصادفی، ضرری وارد گردد و شرکت بیمه ضرر زننده، ضرر را بطور کامل جبران کند دیگر زیان دیده نمیتواند سراغ شخص ضرر زننده رفته و مطالبه خسارت کند چرا که ضرر یکبار توسط شرکت پرداخت شده و دیگر نمیتوان مطالبه مجدد آنرا خواستار شد. در همین رابطه ماده 319 قانون مدنی بیان میدارد که اگر مالک یک قسمت یا تمام مال مغصوب را از یکی از غاصبین اخذ نماید، دیگر به اندازه ای که مال را اخذ نموده حق رجوع به سایر غاصبان را از دست خواهد داد چرا که ضرر وی جبران شده است.

شرط پنجم؛ قابل پیش بینی بودن ضرر

یعنی زیان های متعارف و قابل پیش بینی را میتوان مطالبه کرد اما اگر زیانی غیر قابل پیش بینی باشد و عرفا نتوان آنرا لحاظ کرد، دیگر نمیتوان جبران خسارات آنرا خواست. مثلا روشن کردن سیگار در پمپ بنزین حتی اگر موجب خسارات میلیاردی شود، قابل پیش بینی است و افراد میدانند که این امر موجب آتش سوزی مهیبی میشود اما اگر شخصی تکه ای موز در خیابان رها کند و فردی روی آن لیز بخورد و ماشینی به دلیل ترس از خوردن به عابر پیاده، وارد لاین مخالف شود و دیدن این صحنه موجب سکته فردی در آن سوی خیابان شود، در این حالت نمیتوان کسی که پوست موز را در خیابان انداخته تحت پیگرد قرار داد چرا که وی اصلا پیش بینی چنین ضرری را نمیکرده و نهایت چیزی که قابل پیش بینی بوده، سر خوردن شخص و ضربه به سر وی میباشد. در این رابطه ماده 521 قانون مجازات بیان میدارد که اگر شخصی در ملک خود آتشی روشن کند و عادتا این آتش سرایت خواهد کرد، در صورت سرایت مسئول خواهد بود. چرا که برای آتش زننده این امر قابل پیش بینی بوده است

شرط ششم؛ ضرر نباید به ضرر دیده منتسب باشد یعنی ناشی از اقدام وی نباشد

اگر ضرر دیده میتوانسته با اقدام خود از ورود ضرر ممانعت به عمل آورد اما این کار را نکرده، در این صورت ضرر زننده ضامن نیست. مثل حالتی که شخص با خودروی خود نزدیک عابری میشود اما عابر با وجود آنکه میتواند فرار کند، در جای خود میماند تا ماشین به وی بزند. در این حالت راننده ضامن نیست. 

سوال: اگر بخشی از ضرر منتسب به زیان دیده است و باقی آن منتسب به ضرر زننده در آن صورت حکم قضیه چیست؟

با این حال اگر بخشی از خسارت منتسب به زیان دیده است و باقی منتسب به زیان زننده، در این حالت میتوان وی را بایت بخشی که زیان زده مسئول تلقی کرد.

توصیه پایانی

به یاد داشته باشید که برخی از شرایط ضرر، در مرحله اثبات از پیچیدگی های خاصی برخوردار است و نمیتوان براحتی در دادگاه ثابت گردد. بهتر است قبل از طرح دعوا در زمینه طرح دعوای مسئولیت مدنی، با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت نمایید.